Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Chociaż wydaje nam się to niemożliwe, krople wody padające przez setki lat w jedno miejsce na skale są w stanie wydrążyć w niej dziurę. Podobnie działa wiatr: oglądając zdjęcia lub filmy z różnych stron świata, na niektórych z nich możesz zobaczyć dziwaczne skały w kształcie grzyba. Swoją formę zawdzięczają m.in. sile wiatru.
że substancje, w tym woda, występują w różnych stanach skupienia;
jak rozpoznawać i nazywać zjawiska atmosferyczne;
jakie znaczenie w życiu człowieka ma rozszerzalność cieplna substancji.
odróżniać szczególnie gwałtowne zjawiska pogodowe;
wskazywać sposoby radzenia sobie z niekorzystnymi i niebezpiecznymi zjawiskami pogodowymi;
omawiać skutki oddziaływań czynników pogodowych na przyrodę.
1. Jak pogoda wpływa na krajobraz?
Krajobraz naturalny jest wynikiem oddziaływania na niego różnych czynników – głównie pogodowych. Pogoda wpływa zarówno na organizmy żywe, jak również na elementy nieożywione, jak skały czy gleba. Porywisty wiatr może unieść drobinki piasku, które działają jak papier ścierny lub dłuto rzeźbiarza, niszcząc podłoże czy skały. Z kolei po intensywnych opadach wezbrana woda podmywa brzegi rzek. Mróz następujący po ulewnych deszczach powoduje zamarzanie wody – również tej, która jest uwięziona w szczelinach skał. Powstający lód ma większą objętość od płynnej wody i rozsadza skały od środka. Nadmorskie fale, uderzając w brzeg w czasie sztormowej pogody, mogą tworzyć strome urwiska zwane klifamiklifami.
Wskaż charakterystyczne dla twojego regionu elementy krajobrazu naturalnego, np. wzniesienia czy skały. Czy mogły je ukształtować czynniki pogodowe?
Nadmorskie klify w Gdyni zostały ukształtowane przez siłę fal.
Czy znasz powiedzenie „kropla drąży skałę”? Niektóre czynniki pogodowe, np. deszcz, nie są zbyt silne. Potrzebują wielu dziesiątek, a nawet setek lat, aby wpłynąć na otoczenie i uformować elementy krajobrazu. Większość skał, wąwozów czy dolin potrzebowało tysięcy lat, by osiągnąć obecny stan. Istnieją jednak zjawiska pogodowe tak gwałtowne, że czasami wystarcza im zaledwie kilka godzin, by zupełnie zmienić wygląd krajobrazu. Przykładem może być tsunamitsunami – potężna fala morska powstająca na skutek trzęsienia ziemi lub laharylahary – powodzie błotne występujące na obszarach wulkanicznych. Takie gwałtowne zjawiska przyrodnicze nazywa się klęskami żywiołowymi.
Trzęsienia ziemi trwają zwykle tylko kilkadziesiąt sekund, ale mogą w tym czasie nawet zmienić ukształtowanie terenu. Po trzęsieniu ziemi w Tokio w 1923 roku zaobserwowano, że wybrzeża w niektórych miejscach podniosły się o dwa metry.
2. Jak pogoda wpływa na ludzi?
Gwałtowne zjawiska i ekstremalne warunki pogodowe kształtują nie tylko dziką przyrodę. Również człowiek musi się do nich dostosować, jeśli chce zwiększyć komfort i bezpieczeństwo swojego życia. Jak myślisz, dlaczego domy budowane w różnych częściach świata tak bardzo się od siebie różnią? Wynika to z różnic kulturowych, ale też z przystosowania do panujących w danym rejonie warunków pogodowych. Czasami, w przypadku ludzi prowadzących koczowniczykoczowniczy tryb życia, trwałe domy zupełnie się nie sprawdzają. Muszą oni budować lekkie, składane schronienia, które w razie potrzeby można łatwo rozłożyć i przenieść w inne miejsce.
Pogoda wpływa nie tylko na to, jak ludzie projektują swoje domy. Jest wiele budowli, które mają za zadanie chronić nas przed klęskami żywiołowymi. Na przykład na rzekach stawia się specjalne zapory, które spiętrzają wodę, zapobiegając zalewaniu niżej położonych terenów. Spiętrzona woda z kolei zasila elektrownie wodne produkujące ekologiczną energię. W niektórych miastach buduje się zbiorniki lub kanały, którymi w razie potrzeby odprowadza się część płynącej wody, chroniąc mieszkańców przed powodzią.
3. Wpływ pogody na życie codzienne
Odziaływanie pogody na nasze codzienne życie bardzo łatwo zauważyć. Przykładowo, pozostawione w ogródku przedmioty szybko niszczeją pod wpływem czynników pogodowych. Wystawione na działanie słońca czy deszczu barwne tkaniny w krótkim czasie tracą swoje intensywne kolory. Porywisty wiatr przewraca latarnie, zrywa dachy. Niesione wiatrem ziarenka piasku uszkadzają domy czy pomniki. Ponadto, w wielu materiałach pod wpływem wody i powietrza może dojść do reakcji chemicznych. Niechronione przed korozją metale narażone na wilgoć szybko pokryją się brunatną rdzą.
Sprawdzenie, w jakich warunkach metale ulegają korozji.
4 stalowe gwoździe,
4 krótkie kawałki miedzianego drutu,
4 słoiki,
woda,
olej,
ziemia ogrodowa.
Do pierwszego słoika włóż gwóźdź i kawałek drutu. Wlej tyle wody, by przedmioty były częściowo zanurzone, a częściowo miały styczność z powietrzem.
Do drugiego słoika włóż gwóźdź i kawałek drutu. Wlej tyle wody, by przedmioty były całkowicie zanurzone. Następnie ostrożnie wlej tyle oleju, by utworzył warstwę na powierzchni wody. Olej odetnie dostęp powietrza do wody.
Do trzeciego słoika wsyp ziemię ogrodową. Zakop w niej kolejny gwóźdź i kawałek drutu.
Czwarty gwóźdź i kawałek drutu włóż do słoika. Dopilnuj, by nie dostała się do niego woda ani ziemia.
Po tygodniu wyjmij gwoździe i druty z wody i ziemi. Porównaj wszystkie przedmioty – oceń, jak zmieniły się od początku doświadczenia i jak różnią się między sobą.
Stal, w przeciwieństwie do miedzi, ulega korozji. Proces ten przebiega najszybciej, gdy stalowy przedmiot ma kontakt jednocześnie z wodą i powietrzem.
Wiele przedmiotów niszczeje pod wpływem powietrza i wody. Aby zapobiec ich korozji, należy je osłonić przed czynnikami atmosferycznymi: wiatrem i opadami deszczu lub śniegu. Dotyczy to nie tylko przedmiotów metalowych, ale też wykonanych z drewna, a nawet betonu. Drewno może bowiem pobierać wodę z wilgotnego powietrza i pęcznieć. Sprawia to, że ramy okienne, drzwi, ściany czy podłogi zmieniają wymiary i wybrzuszają się.
Podsumowanie
Czynniki pogodowe, jak wiatr, słońce oraz woda, mają wpływ na krajobraz wokół nas.
Zjawiska pogodowe kształtują krajobraz na przestrzeni setek lat, jedynie podczas klęsk żywiołowych zmiany są widoczne w bardzo krótkim czasie.
Tradycyjne budownictwo w wielu rejonach świata jest przystosowane do warunków pogodowych panujących w danym miejscu.
Znajdź w swoim otoczeniu przedmioty użytkowane na zewnątrz pomieszczeń – zarówno te niewielkie, jak i większe, np. części budynków. Oceń, czy warunki przyrodnicze wpływają na ich wygląd?
Zobacz także
Skąd się bierze wiatr?Skąd się bierze wiatr?
Słowniczek
stromy brzeg morski ukształtowany przez fale
tryb życia polegający na ciągłym przemieszczaniu się, bez stałego miejsca zamieszkania
proces niszczenia materiałów na skutek ich kontaktu z substancjami występującymi w otoczeniu, np. pokrywanie się rdzą przedmiotów metalowych
lawina błota wywołana przez wybuch wulkanu
fala oceaniczna wywołana najczęściej podwodnym trzęsieniem ziemi lub wybuchem podwodnego wulkanu; kiedy dociera do brzegu, osiąga ogromne rozmiary i ma znaczną siłę
Zadania
Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Urządzenie do wykrywania trzęsień ziemi nazywamy sejsmografem. | □ | □ |
| Korozja to pokrywanie się metali rdzą. | □ | □ |
| Rdza pojawia się na metalu wyłącznie w bardzo suchym powietrzu. | □ | □ |
| Tradycyjne afrykańskie lepianki zbudowane są z betonu i blachy. | □ | □ |
| Domy budowane w górach powinny mieć płaskie dachy. | □ | □ |
| W Japonii często występują trzęsienia ziemi. | □ | □ |
| Islandia znana jest z gorących źródeł. | □ | □ |
Które z niżej wymienionych zjawisk możemy nazwać klęską żywiołową?
- tornado
- susza
- powódź
- trzęsienie ziemi
- letnia burza z piorunami
- duże zachmurzenie
- temperatura powietrza 30°C
- grzmot
- mżawka
- marznący deszcz
- mgła
Które z niżej wymienionych przedmiotów mogą pokryć się rdzą?
- karoseria samochodu
- metalowa siatka ogrodzeniowa
- zgubione w ogrodzie klucze
- dmuchana piłka plażowa
- książka o roślinach leczniczych
- ceramiczna doniczka
- płyta CD
- marmurowy blat stołu
- pudełko chusteczek higienicznych
Które z niżej wymienionych budowli są przykładem budownictwa tradycyjnego, dostosowanego do warunków pogodowych?
- juta
- indonezyjski dom na palach
- góralski dom o pochyłym dachu
- lepianka
- wieżowce na Manhattanie
- blokowisko
- średniowieczna katedra
- latarnia morska
- altana ogrodowa
- stadion piłkarski
- stajnia
Rozwiąż krzyżówkę.
- Zatopienie obszarów lądowych na przykład przez wezbrane rzeki.
- Fala oceaniczna powodująca ogromne zniszczenia po dotarciu do lądu.
- Okresowe wiatry występujące w Indiach.
- Poziomy ruch powietrza (może być niewielki lub porywisty).
- Lawiny błotne.
- Inaczej trąba powietrzna.
- Strome wybrzeże morskie.
- Owalny kamyk wygładzony przez nurt.
| 1 | |||||||||||||
| 2 | |||||||||||||
| 3 | |||||||||||||
| 4 | |||||||||||||
| 5 | |||||||||||||
| 6 | |||||||||||||
| 7 | |||||||||||||
| 8 |