Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy

Temat: Jak przemówić, by przekonać do miłości ojczyzny?

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje w tekście.

Dodatkowo:

Język polski

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki,

2) określa problematykę utworu,

3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

2. Analiza. Uczeń:

1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje,

2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność),

3) analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe (fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian historycznych,

3. Interpretacja. Uczeń:

2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne),

4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Potrafi wykorzystać różne źródła w celu zgromadzenia potrzebnych informacji,

• Potrafi przeanalizować i zinterpretować tekst według wskazówek,

• Umie wskazać środki stylistyczne typowe dla tekstu o charakterze perswazyjnym,

• Wie, kim był ks. Piotr Skarga, zna ważne postacie historyczne,

• Zna istotne fakty z historii Polski,

• Odczytuje kontekst historyczny dzieła,

• Buduje samodzielnie wypowiedź według określonych procedur,

• Wie, jak odczytywać treści dzieł ikonograficznych, potrafi zinterpretować dzieło malarskie.

Nabywane umiejętności:

• Wyszukiwanie i nazywanie środków artystycznych typowych dla retoryki i stosowanie ich w wypowiedziach ustnych i pisemnych,

• Przemyślane stosowanie środków wyrazu artystycznego w celu osiągnięcia spodziewanego rezultatu,

• Rozumienie i wskazywanie roli „Kazań sejmowych” Piotra Skargi w polskiej kulturze,

• Zaznajomienie z określeniami związanymi z kulturą: profetyczny charakter, rzucić rękawicę, retoryka, charakter perswazyjny, alegoria,

• Analizowanie dzieła z określeniem jego konstrukcji retorycznej, wskazaniem na tradycję literacką toposu ojczyzny – matki i ojczyzny – okrętu.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Umiejętność uczenia się,

• Kompetencje społeczne i obywatelskie,

• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Słownik terminów literackichIndeks górny 1¹,

• Sprzęt multimedialny: komputer, rzutnik multimedialny,

• Zasoby multimedialne: film „O miłości ku Ojczyźnie”,

• Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentami tekstu „Kazania wtórego”: „Jako najmilszej matki (…) od niej jest (…) O najmilsza matko (…) darów źle używają. Onę miłując (…) przyłączone mają”Indeks górny 2²,

• Przygotowane przez nauczyciela kartki z wymienionymi i wyjaśnionymi środkami artystycznymi, przydatnymi w pracy z tekstem,

• Reprodukcja obrazu Jana Matejki „Kazania Piotra Skargi”, 1864Indeks górny 3³.

Metody pracy:

• Podające: objaśnienia, wyjaśnienia,

• Problemowe: dyskusja dydaktyczna „burza mózgów”, rozmowa kierowana,

• Eksponująca: film.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Indywidualna jednolita,

• Grupowa zróżnicowana.

Przebieg zajęć:

Etap przygotowawczy

Pięciu chętnych lub wybranych przez nauczyciela uczniów przygotowuje w ramach pracy domowej następujące informacje:

• Kim był ks. Piotr Skarga?

• „Kazania sejmowe” – okoliczności ich powstania, ich popularność w czasach niewoli narodowej?

• Geneza oraz treść dzieła Jana Matejki „Kazanie Skargi”.

Etap wstępny

Po powitaniu z uczniami, nauczyciel ukierunkowuje ich zainteresowanie tematem lekcji poprzez pytania wprowadzające, zmierzające do „burzy mózgów”:

• Jak można poprzez przemówienie przekonać do działania dla dobra kraju? Jakimi środkami, treściami należy się przy tym posłużyć? Proszę o uzasadnienie swojej opinii przy użyciu co najmniej jednego argumentu.

• Jak należy przemawiać, by wpłynąć na wolę odbiorcy?

Wszystkie wnioski i spostrzeżenia uczniowie zapisują hasłami od razu na tablicy. Na zakończenie tej części zajęć nauczyciel dopisuje jeszcze inne i wyjaśnia najważniejsze założenia retoryki: w przemówieniu należy uczyć – docere, zachwycać – delectare, poruszać – permovere, podkreślając informację, że jednym z głównych celów retoryki była i jest umiejętność skutecznego przekonywania, perswadowania.

Etap realizacji

Nauczyciel prosi wybranych uczniów o krótkie przekazanie przygotowanych przez siebie w domu informacji o „Kazaniach sejmowych” i o Piotrze Skardze. Następnie proponuje wspólne obejrzenie fragmentu materiału filmowego. Na jego podstawie młodzież powinna przygotować odpowiedzi na następujące pytania, np.:

• W jaki sposób kaznodzieja z czasów odrodzenia mówi „O miłości ojczyzny”?

• Czym wytłumaczysz fakt, że jego kazania wywarły wielki wpływ na rozumienie patriotyzmu?

• Dlaczego można mówić o profetycznym charakterze „Kazań sejmowych”? (sugerowana odpowiedź: egoistyczna postawa rządzących doprowadziła kraj do upadku).

Po projekcji nauczyciel prosi klasę o wymianę spostrzeżeń, obserwacji, wniosków w oparciu o zadane wcześniej pytania. Rozdaje uczniom fragmenty tekstu „Kazania wtórego”.

Proponuje uczniom pracę w niewielkich zespołach; każdy dostaje odrębne zadanie do wykonania według następujących poleceń:

• Podajcie przykłady środków artystycznych zawartych we fragmencie „Kazania wtórego”.

• Wyszukajcie: anafory, paralelizmy składniowe, antytezy, powtórzenia, apostrofy, pytania retoryczne, wykrzyknienia, nagromadzenia, kontrasty, hiperbole. Sprawdźcie w słowniku terminów literackich, a potem zapiszcie w zeszycie krótkie definicje środków artystycznych, których znaczenie jest Wam obce lub nie jesteście go pewni.

• Które z wymienionych środków artystycznych znajdujecie w analizowanym tekście; wypiszcie lub podkreślcie je i nazwijcie.

• Jak myślicie: dlaczego autor, gdy chce zachęcić do ratowania ojczyzny, zwraca się do słuchaczy w pierwszej osobie, a gdy opisuje „głupich” troszczących się o swoje dobra, używa 3 os. lp – wyjaśniają chętni uczniowie lub nauczyciel (prawdopodobnie nie chce zrazić ani obrazić słuchaczy).

• Wskażcie źródła rytmiczności tekstu (anafory, paralelizmy). Zastanówcie się, jakim stylem jest napisany; zwróćcie uwagę na występującą w nim stylizację biblijną (warstwa leksykalna, składniowa, obrazowanie, alegoria, przypowieść).

Po zakończeniu pracy w zespołach następuje omówienie wyników pracy, zebranie wniosków, uzupełnienie informacji z jednoczesnym zapisywaniem notatek do zeszytu. Nauczyciel weryfikuje wypowiedzi uczniów, pomaga w formułowaniu wniosków, wymienia i omawia inne figury retoryczne: dygresje, ciągi epitetów, inwersje, parentezy, asteizmy, cytaty, aluzje, prozopopeje, a także concessio. Następnie zadaje pytania zmierzające do rozwinięcia myśli zawartej w temacie lekcji:

• Co sądzisz o alegoriach występujących w kazaniu (matka, okręt)?

• Czy te alegorie przemawiają jeszcze do Ciebie – człowieka XXI wieku?

• Czy fragmenty kazania pomagają Ci spojrzeć na ojczyznę jako na wartość nadrzędną?

Na zakończenie rozważań nauczyciel wyjaśnia, że alegorie: matka i okręt mają wielowiekową tradycję, wywodzącą się ze starożytności.

Etap końcowy

Podsumowanie zajęć. Nauczyciel powraca do odtwarzania filmu. Uczniowie oglądają fragment nagrania, wysłuchują komentarza obejrzanej wcześniej inscenizacji fragmentu „Kazania wtórego”: „O miłości ku ojczyźnie”. Następnie prowadzący prezentuje uczniom obraz Jana Matejki z poleceniem uważnego przyjrzenia się dziełu i podjęcia próby interpretacji następujących zjawisk:

• Co może oznaczać gest uniesionych rąk Piotra Skargi z obrazu Jana Matejki?

• Zwróćcie uwagę na inne postaci w tle: jak artysta zwizualizował ich reakcję na słowa kaznodziei? Przyjrzyjcie się ich gestom i mimice: co one wyrażają?

• Jakie postaci można zidentyfikować na tym obrazie, domyślić się, kim są? Spróbujcie dokonać identyfikacji postaci historycznych. Czy są wam znane (można w ramach zadania domowego poprosić uczniów o wyszukanie informacji, umożliwiających identyfikację tych postaci, wyszukanie konkretnych nazwisk, pełnionych funkcji itp.)?

• Zwróćcie uwagę na tonację kolorystyczną, w jakiej utrzymane jest dzieło Matejki: czy ona na coś wskazuje, coś wyraża?

• Zwróćcie uwagę na przedmiot, który jest w centrum dzieła: jest niby mało dostrzegalny, mało znaczący, ale wyraża coś bardzo istotnego. Co to jest? Co może wyrażać (chodzi o interpretację rękawicy leżącej na dywanie, pomiędzy postaciami. Stanowi ona doskonałą sposobność wyjaśnienia gestu rzuconej rękawicy, nawiązania do tradycji rycerskiej i rozważenia jej znaczenia w dziele Matejki)?

Na zakończenie nauczyciel zadaje temat pracy pisemnej, do przygotowania w domu:

Napisz przemówienie, posługując się poznanymi zasadami retoryki, na temat: „Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy”.

1. np. Wyd. Ossolineum 2008, inne wydania.↩

2. np. ze strony Uniwersytetu Gdańskiego, http://literat.ug.edu.pl/skarga/0002.htm.↩

3. np. ze strony Wikimedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Kazanie_Skargi.jpg. Oryginał obrazu znajduje się w Muzeum Zamku Królewskiego w Warszawie.↩

R1Pf7KpDcRqn3