R1Z7Fu9icsMKx11
Okładka Źródło: domena publiczna.
domena publiczna

Przekonanie o swej nieśmiertelności Horacy wyraził w kilku pieśniach. Słuszność jego przewidywań potwierdziła historia: bywały epoki, w których zajmował on niekwestionowane pierwsze miejsce wśród liryków. Dziś też jest doceniany: świadczy o tym fakt, że utwory twórcy sprzed 2000 lat znalazły się w kanonie lektur w polskich szkołach. Czym sobie na to zasłużył? Niewątpliwie umiejętnym podpowiadaniem swoim czytelnikom, jak powinni żyć. Sprawdźmy, czy jego sugestie są aktualne.

Już wiesz

Zastanów się, czy są takie tematy, których podejmowanie w twórczości (literackiej, malarskiej, filmowej itd.) daje gwarancję:

  • popularności w szerokim gronie,

  • uznania wśród znawców.

Przygotuj kilkuminutowe wystąpienie dotyczące tej kwestii.

j0000007X2B1v38_0000000L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Do Leukonoe

RrmrG7fjQaX6J
Epikur
Nobody60, rzeźba, licencja: CC BY 3.0

Carmina (Pieśni) to zbiór ponad 100 utworów o różnej tematyce, składających się na cztery księgi. Są tam pieśni biesiadne, miłosne, patriotyczne, filozoficzno‑refleksyjne.

Do Leukonoe (I 11)Horacy
Horacy Do Leukonoe (I 11)

Nie pytaj próżno, bo nikt się nie dowie.
Jaki nam koniec gotują bogowie,
I babilońskich nie pytaj wróżbiarzy.
Lepiej tak przyjąć wszystko, jak się zdarzy.
A czy z rozkazu Jowisza ta zima,
Co teraz wichrem wełny morskie wzdyma,
Będzie ostatnia, czy też nam przysporzy
Lat jeszcze kilka tajny wyrok boży,
Nie troszcz się o to i... klaruj swe wina.
Mknie rok za rokiem, jak jedna godzina.
Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę
W złudnej przyszłości obietnice płoche.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_001Horacy, Do Leukonoe (I 11), [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Henryk Sienkiewicz, Wrocław 1971, s. 21.
Ćwiczenie 1.1

Ćwiczenie 1.2
R1AHZ6Qtggop61
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.3

Uzasadnij odpowiedź wskazaną w poprzednim zadaniu.

Ćwiczenie 1.4

Wypisz z utworu cytaty, które mogą się stać (a może już są) powszechnie wykorzystywanymi sentencjami. Uzasadnij swój wybór.

Ćwiczenie 1.5

W jaki sposób w utworze zostało uzasadnione przekonanie, że nie warto wciąż rozmyślać o przyszłości?

Ćwiczenie 1.6

Przeczytaj definicje dwóch nurtów filozoficznych: epikureizmu i hedonizmu. Wskaż ich cechy wspólne, nazwij różnice.

Epikureizm
Definicja: Epikureizm

Nurt filozofii antycznej, którego nazwa wywodzi się od jego założyciela – greckiego myśliciela Epikura (IV/III w. p.n.e.). Główną ideą było poszukiwanie szczęścia w życiu doczesnym. Miało ono polegać przede wszystkim na unikaniu tego, co przynosi nadmierne przykrości (np. ból, trud, rozmyślanie o śmierci). Radość natomiast dawać miały drobne przyjemności (np. biesiadowanie z przyjaciółmi i dysputy). Nie należy mylić epikureizmu z hedonizmem, zakładającym, że wyłącznym celem człowieka jest maksymalne używanie życia – Epikur odrzuca wszelki nadmiar.

Hedonizm
Definicja: Hedonizm

Doktryna, zgodnie z którą przyjemność jest dobrem najwyższym i celem życia. Hedonizm propagował Arystyp z Cyreny (V/IV w. p.n.e.), uczeń Sokratesa. Jego poglądy z czasem zostały uproszczone i ograniczono je do niemal bezrefleksyjnego dążenia do wszelkich rozkoszy.

Ćwiczenie 2

Do którego z nurtów filozoficznych zaliczysz poglądy wyrażone przez postać mówiącą w pieśni Do Leukonoe? Uzasadnij swój wybór.

j0000007X2B1v38_0000001T
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Do Postuma

Do Postuma (II 14)Horacy
Horacy Do Postuma (II 14)

Mkną chyże lata, Postumiej0000007X2B1v38_000tp001Postumie, Postumie,
Z modlitwy naszej drwi śmierć niepobożna.
Kroków starości wstrzymać nikt nie umie
I zmarszczek z czoła usunąć nie można.

Bowiem nad nikim Plutonj0000007X2B1v38_000tp002Pluton się nie wzrusza,
Choćbyś mu co dzień wołów składał trzysta.
Nawet wielkiego Gerionaj0000007X2B1v38_000tp003Geriona, Titiuszaj0000007X2B1v38_000tp004Titiusza
Na wieki fala uwięziła mglista.

Tak, przyjacielu! Przez nurty tej strugi
My wszyscy, którzy chleb jemy powszedni,
śmiertelnej musim podjąć się żeglugi,
Czyśmy królowie, czy kmiotkowie biedni.

Próżno od krwawych wojen będziem stronić,
Od Adriatyku rozhukanej głębi:
Próżno przed wiatrem będziemy się chronić,
Który jesienią ciała nasze ziębi.

Kiedyś porzucisz żywot swój obecny,
Ujrzysz płynący wśród mętnych odramień
Kokytj0000007X2B1v38_000tp005Kokyt, obaczysz ród Danaidj0000007X2B1v38_000tp006Danaid niecny
I Syzyfowy trud złowrogi kamień.

Porzucisz dom swój, ziemię, żonę młodą,
A z drzew, co dziś je sadzisz w swym ogródku,
Żadne do grobu ciebie nie powiodą
Chyba cyprysy jedne, drzewa smutku.

Przywłaszczy sobie piwnic twoich klucze
Godniejszy dziedzic; nie żałując dzbanów,
Posadzki winem cejubijskim spłucze
Lepszym, niż bywa na ucztach kapłanów.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_002Horacy, Do Postuma (II 14), [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Józef Birkenmajer, Wrocław 1971, s. 76–78.
Ćwiczenie 3.1

Jaki temat podejmuje autor wiersza? Uzasadnij odpowiedź wybranym cytatem.

Ćwiczenie 3.2

Co postać mówiąca zaleca Postumowi?

Ćwiczenie 3.3

Co na temat ludzkiej śmiertelności można wyczytać z przekazu Horacego?

Ćwiczenie 3.4

Jak wygląda los człowieka po jego śmierci?

Ćwiczenie 3.5

Jaką funkcję pełni w wierszu wykrzyknienie „Tak, przyjacielu!”?

Ćwiczenie 3.6

Wypisz z tekstu metaforę, która wydaje ci się najciekawszym artystycznym pomysłem w wierszu. Uzasadnij swój wybór.

Ćwiczenie 3.7

Zaproponuj nazwę postawy polegającej na zgadzaniu się na różne koleje losu oraz opanowaniu namiętności mącących ludzki rozum.

Stoicyzm
Definicja: Stoicyzm

Kierunek filozoficzny, którego twórcą był Ateńczyk Zenon z Kition (III w. p.n.e.). Stoicyzm koncentrował się na etyce, czyli określaniu, co jest dobre, a co złe. To pierwsze sprowadza się do poszukiwania „stoickiego spokoju”, polegającego na dyscyplinie moralnej i nieuleganiu emocjom, a praktykowaniu cnotyj0000007X2B1v38_000tp007cnoty – najważniejszej wartości stoickiej. Cnota daje szansę na uzyskanie wewnętrznego spokoju.

Ćwiczenie 4.1

Jaki środek stylistyczny zastosował Horacy w pierwszym dwuwersie pieśni Do Postuma?

Ćwiczenie 4.2

Czemu służy zastosowanie tego środka?

Ćwiczenie 4.3

O czym świadczy fakt, że twórca przywołuje tak wiele nazw mitologicznych?

Ćwiczenie 4.4

Zastanów się, co podjęta tematyka i kunsztowna forma pieśni Do PostumaDo Leukonoe mówią o ich autorze.

j0000007X2B1v38_000tp001
j0000007X2B1v38_000tp002
j0000007X2B1v38_000tp003
j0000007X2B1v38_000tp004
j0000007X2B1v38_000tp005
j0000007X2B1v38_000tp006
j0000007X2B1v38_000tp007
j0000007X2B1v38_0000003W
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Do Deliusza

R11uYqrHEk86L
Ten budynek w Wenuzji zwiedzają turyści jako dom Horacego – w rzeczywistości była tu w czasach antycznych łaźnia miejska.
domena publiczna
Do DeliuszaHoracy
Horacy Do Deliusza

Pomnij zachować umysł niezachwiany
Pośród złych przygód i od animuszu
Zbyt zuchwałego wśród pomyślnej zmiany
Chroń się, gdyż umrzesz, Deliuszuj0000007X2B1v38_000tp008Deliuszu.

Umrzesz, czy smutny przeżyjesz czas cały,
Czy na trawniku zacisznym zasiędziesz
Na dni świąteczne i z piwnic wystały
Swój Falernj0000007X2B1v38_000tp009Falern zapijać będziesz.
Gdzie biała topol z sosną rozrośniętą
Chętnie swe cienie gościnnie zespala,
Gdzie wstrząsać brzegu kotliną wygiętą
Pierzchliwa sili się fala –
Tam rozkaż przynieść i wina, i wonie,
I kwiaty róży, tak krótkiej trwałości,
Póki wiek, mienie i trzech prządek dłonie
Tej ci dozwolą radości.
Ziem skupowanych ustąpisz – i domu.
I willi, którą żółty Tyber myje –
Ustąpisz: bogactw spiętrzonych ogromu –
Dziedzic twój potem użyje.
Czyś bogacz, plemię Inachusaj0000007X2B1v38_000tp00AInachusa stare,
Czyś biedak, wyszły z warstw najniższych łona,
Nie ma różnicy: pójdziesz na ofiarę
Bezlitosnego Plutona.
Wszyscy zdążamy tamże: wszystkim z urny,
Prędzej czy później jeden los wychodzi:
I w kraj wiecznego wygnania pochmurny
Na smutnej wyśle nas łodzi.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_003Horacy, Do Deliusza, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Adam Asnyk, Wrocław 1971, s. 62–63.
Ćwiczenie 5.1
Rtr1mpp1cgSfT1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.2

Do której grupy tematycznej zaliczysz wiersz Do Deliusza? Podpowiedzi znajdziesz w zadaniu 1.1. Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 5.3

Porównaj rady kierowane do Deliusza z radami adresowanymi do Leukonoe.

Ćwiczenie 5.4

Poszukaj w utworze informacji, kto poza tytułowym Deliuszem jest także adresatem pieśni.

Ćwiczenie 5.5
  • Wypisz z utworu określenia Deliusza.

  • Czy takiego określenia można użyć wobec innych osób?

  • Pamiętając o ustaleniach z polecenia 5.4., wskaż adresata utworu.

Ćwiczenie 5.6

Ćwiczenie 5.7
R1M7COQR4HnX31
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

W wielu utworach Horacy łączył cechy różnych nurtów filozoficznych, np. wskazywał konieczność zachowania stoickiego spokoju i dążenia do stałości umysłu przy jednoczesnym odrzuceniu ascetyzmu i nawoływaniu do rozsądnego używania życia. Filozofia Horacego ma więc cechy synkretyczne.

Synkretyzm
Definicja: Synkretyzm

Łączenie w jedną całość różnych (nawet sprzecznych) poglądów. Mogą one dotyczyć filozofii, religii, kultury (np. muzyki) itd.

j0000007X2B1v38_000tp009
j0000007X2B1v38_000tp00A
j0000007X2B1v38_000tp008
j0000007X2B1v38_0000005D
JPOL_E3_E4_Konteksty

„Synu Latony, pozwól mi wesoło żyć”

Do Apollina (Quid dedicatum poscit Apollinem)Horacy
Horacy Do Apollina (Quid dedicatum poscit Apollinem)

Czegóż ma żądać wieszcz od Apollina
W dniu poświęcenia mu chramuj0000007X2B1v38_000tp00Bchramu;
O co się modlić, kiedy czaszę wina
Wylawszy, ofiarę da mu?

Wzdy nie o żniwa ze sardyńskich włości
Nie o kalabryjskie trzody,
Ni złoto Indów i słoniowe kości,
Lub smugij0000007X2B1v38_000tp00Csmugi, gdzie Liru wody

Cieką leniwo. Niech tam nożem krzywym
Obrzyna grona winnicy,
Kto się dziedzicem winnic zwie szczęśliwym;
Niech kupiec w złotej szklanicy

Łyka sok winny, co go za towary
Syryjskie dostał, i częściej
Niż trzykroć w roku atlanckie obszary
Opływa, a Bóg mu szczęści.

Dla mnie oliwki, sałata, ślaz lekki,
Wystarczą aż nadto, byle
Swej mi Apollo nie skąpił opieki
I chował w zdrowiu i sile.

Synu Latony, pozwól mi wesoło
Żyć na tej, co mam, chudobiej0000007X2B1v38_000tp00Dchudobie,
Daj starość znośną i pogodne czoło
I lutnię o każdej dobie.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_004Horacy, Do Apollina (Quid dedicatum poscit Apollinem), [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Lucjan Siemieński, Wrocław 1971, s. 47–48.
j0000007X2B1v38_000tp00B
j0000007X2B1v38_000tp00C
j0000007X2B1v38_000tp00D
j0000007X2B1v38_0000005Y
JPOL_E3_E4_Konteksty

„On jest bardziej tajemniczy”

Rozmowa z Zygmuntem KubiakiemZiemowit Skibiński
Ziemowit Skibiński Rozmowa z Zygmuntem Kubiakiem

– Drugi poeta, Horacy. W zbiorze esejów Jak w zwierciadle wspominasz o nawiedzeniu miejsc horacjańskich: Fundus Sabinus, czyli Sabinum, Tibur, Soracte...
– Odwiedziłem miejsce, gdzie znajdują się ruiny willi Horacego – Sabinum. To szczególne doznanie i wzruszenie, bo tu, w tym miejscu powstawały jego ody, listy, pieśni. A miejsce nieszczególne. Nic tam nadzwyczajnego, żadnej cudowności. Choćby źródło Banduzji, unieśmiertelnione w słynnej odzie z księgi trzeciej. Z ruin willi poety trzeba przedzierać się przez gąszcze krzewów i zarośli. Powtarzam, co kiedyś powiedziałem: ileż wydarzeń się rozegrało, a źródło płynęło i płynie, bije po dziś dzień. No, może kiedyś wyschnie. Tak jest i z Horacym, który jawi mi się coraz bardziej tajemniczy. Jego pogrążenie się w doczesnym świecie mnie się wydaje tylko złudzeniem. To pozór. My tak przyjmujemy, że to wszystko jest tak zwyczajne, oczywiste, że sam siebie przedstawia jako zwykłego zjadacza chleba, ale tak nie jest. On jest bardziej tajemniczy.

Rozmowa z Zygmuntem Kubiakiem

j0000007X2B1v38_00000066
JPOL_E3_E4_Konteksty

Teksty do wyboru

Pieśń zimowa (Vides ut alta...)Horacy
Horacy Pieśń zimowa (Vides ut alta...)

Spójrz, jak Soraktu szczyt
Biało się jarzy w śniegu,
Rzeki ściął ostry mróz
I zatrzymał je w biegu,
Las się pod śniegu ciężarem ugina.

Nie skąp ognisku drew,
Sobie nie żałuj wina,
Każ czteroletnie dać
Z dwuusznego sabina.
To cię, Taliarchuj0000007X2B1v38_000tp00ETaliarchu, przed mrozem uchroni

Reszta – to bogów rzecz.
Ufaj im. Bo, gdy oni
Wichry przepędzą precz Z morza wrzącego toni,
Nie drgnie już cyprys ni stare jesiony.

Troskę o jutro rzuć!
Każdy dzień ze spokojem
Przyjmij za losu dar,
Zapisz na dobro swoje.
Baw się Kamenąj0000007X2B1v38_000tp00FKameną i wiedź korowody,

Zanim ci przykry szron
Włosy przysypie, młody!
Idź na ulicę, w tłum,
Zaznaj miłej swobody
Schadzek wieczornych przy szepcie tajemnym...

Chętnej dziewczyny śmiech
Zdradzi ją w kątku ciemnym,
Kiedy zesuwasz w dół
Klejnot jej naramienny...
Niby się wzbrania, lecz opór daremny.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_006Horacy, Pieśń zimowa (Vides ut alta...), [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Julian Tuwim, Wrocław 1971, s. 18–19.
Ćwiczenie 6

Przeczytaj utwór Horacego Pieśń zimowa (tytułowany też Do Taliarcha). Przypomnij sobie także treść poznanych podczas lekcji pieśni Horacego. W notatce (co najmniej pół strony) napisz, czy Pieśń zimowa zawiera typowe dla rzymskiego twórcy rady w kwestii życia.

Do TaliarchaStanisław Grochowiak
Stanisław Grochowiak Do Taliarcha

To żółte drzewo w granatu bukiecie,
Ta zwierząt ścieżka…
W jakiej dziewczynie lub w jakiejś kobiecie
Zamieszka?
Ta smukła świeca na lichtarza złocie,
Ten wiatr w welonie…
W jakiej zatracie, więc w jakiej pieszczocie
Zapłonie?
I pożar stogu pośrodku północy,
I szron na trzcinie,
Ku czyjej zgubie, ku czyjej pomocy
Przypłynie?
O mój Taliarchu, nawet włosy lutni,
Żurawi poryw…
Przeobrażamy nieszczęśni okrutni
W topory.

j0000007X2B1v38_00000_BIB_007Stanisław Grochowiak, Do Taliarcha, [w:] tegoż, Nie było lata, Warszawa 1969.
Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z wierszem XX‑wiecznego polskiego poety Stanisława Grochowiaka. Napisz wypracowanie na temat: „Czego Horacy i Grochowiak uczą Taliarcha?”.

j0000007X2B1v38_000tp00F
j0000007X2B1v38_000tp00E
j0000007X2B1v38_0000006W
JPOL_E3_E4_Preteksty

Wielkość sztuki

Ćwiczenie 8

W podręcznikach wciąż pojawiają się zapewnienia, że Horacego można uznać za największego poetę w dziejach ludzkości. Ale jak zmierzyć wielkość sztuki? Zaproponujcie różne sposoby oceny wartości dzieła.

j0000007X2B1v38_00000072
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9.1

Przeczytaj zamieszczony w KontekstachKontekstach utwór Horacego Do Apollina. Przypomnij sobie także pieśń Exegi monumentum. Napisz wywiad z poetą (nie musi mieć na imię Horacy), w którym użyjesz cytatów z obu utworów.

Ćwiczenie 9.2

Zredaguj trzy pytania, na które odpowiada zamieszczony w KontekstachKontekstach tekst rozmowy z Zygmuntem Kubiakiem.

R7YKRc72DZ4161
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.