Horacy – poeta wszech czasów
Traktowanie antyku jako monolitu zbudowanego przez Greków i Rzymian to ogromne uproszczenie. Ci drudzy mieli szlak przetarty przez poprzedników. Oczywiście nie zawsze tylko naśladowali: dramat i teatr rzymski bardzo mocno różniły się od greckiego. Jednak należy pamiętać, że Rzymianie czerpali od Greków. Można to dostrzec m.in. w twórczości najważniejszego liryka cesarstwa, czyli Horacego.
Horacy i jego „pomnik”
Wymień znanych ci przedstawicieli:
starożytnej Grecji,
starożytnego Rzymu,
XIX–wiecznej Polski.
Nazwij dziedziny, w których zasłynęły wybrane przez ciebie osoby.
Zredaguj wniosek wynikający z ustaleń odnoszących się do punktów 1.1 oraz 1.2.
Quintus Horatius Flaccus
(65 p.n.e. – 8 p.n.e.) – najważniejszy rzymski poeta i twórca traktatów poświęconych teorii literatury (czyli tekstów na temat zasad tworzenia literatury). Syn wyzwoleńca (eksniewolnika) z Wenuzji. Ojciec zapewnił mu dobre wykształcenie, m.in. w Grecji (wtedy już podległej Rzymowi). W czasie sporów po zabiciu Juliusza Cezara opowiedział się po stronie Brutusa i innych spiskowców, gdyż uważał, że bronili oni republiki przed tyranią. Po klęsce Brutusa powrócił do Italii. Mimo że pozbawiono go majątku, dzięki najpopularniejszemu wówczas pisarzowi Wergiliuszowi zyskał przychylność bogatego arystokraty rzymskiego i miłośnika sztuki – Mecenasa. To on ułatwił Horacemu rozpoczęcie drogi literackiej (m.in. podarował mu posiadłość w Sabinum). Kontynuował ją Horacy na dworze cesarza Oktawiana Augusta.
Pozostały po nim:
– Pieśni (Carmina) – podzielony na cztery księgi zbiór kilkudziesięciu utworów poetyckich (nieprzeznaczonych do śpiewu), podejmujących różnorodną tematykę, a uznanych przez kilkanaście następnych wieków za wzór liryki w tym gatunku;
– Satyry, w których Horacy krytykował nie ludzi, ale określone wady człowieka czy społeczeństwa; taka postawa satyryka stała się w późniejszych czasach proponowanym wzorcem;
– Epody, a wśród nich utwór, który zaczyna się od słów „Beatus ille…”, tzn. „Szczęśliwy ów…”, opowiadający ironicznie o rozkoszach życia na wsi;
– Listy, czyli wierszowane wypowiedzi, z których najważniejszy był List do Pizonów, przedstawiający zasady twórczości poetyckiej.
Przeczytaj zamieszczoną poniżej pieśń 30 z III księgi zbioru tytułowanego Pieśni albo Ody (łac. Carmina) autorstwa Horacego.
Pieśń 30, III księgaPomnik bardziej wieczysty niż ze spiżuspiżu wzniosłem,
Przerównujący miarę królewskich piramid,
Którego ni żarłoczny deszcz nie zniszczy, ani
AkwilonuAkwilonu porywczość, ani niezliczonyLat ciąg, ucieczka czasu. Nie obumrę cały,
Wiele ze mnie uniknie władzy LibitynyLibityny.
W sławie u potomności nie przestanę wzrastać
Zawsze młody, dopóki będzie wchodził kapłanNa stopnie KapitoluKapitolu z milczącą dziewicąmilczącą dziewicą.
I będą mówić o mnie, że tam, gdzie rozgłośny
Strumień AufiduAufidu burzy się i gdzie ubogi
W wodę DaunusDaunus królował wieśniaczym plemionom,Tam, z nieznacznego możny, pierwszy pieśń eolskąeolską
Przywiodłem do italskich rytmów. Przyjmij dumę
Nabytą zasługami i, łaskawa, włosy,
MelpomeneMelpomene, delfickim uwieńcz mi wawrzynemwawrzynem.Pieśń 30, III księga, [w:] Horacy, Dzieła wszystkie – tom 1: Ody i Epody, tłum. Zygmunt Kubiak, Warszawa 2001.
Na podstawie treści utworu Horacego uzasadnij tytuł Pomnik nadany przez Zygmunta Kubiaka.
Nazwij i wylicz wartości cenne dla postaci mówiącej.
Na podstawie wiersza scharakteryzuj świat, w którym żyli Horacy i Mecenas.
Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Horacy uważa, że będzie znany na całym świecie. | □ | □ |
| Horacy uważa, że będzie znany tam, gdzie dotarła rzymska cywilizacja. | □ | □ |
| Według Horacego nic nie jest w stanie zniszczyć pomnika z brązu. | □ | □ |
| Śmierć człowieka zawsze oznacza jego zapomnienie. | □ | □ |
| Horacy przypuszczał, że nigdy nie nadejdzie czas, gdy nie będzie się już składać modłów do Jowisza na Kapitolu. | □ | □ |
| Horacy pogardzał grecką poezją. | □ | □ |
| Adresat utworu pojawia się w ostatnim wersie. | □ | □ |
Nazwij temat utworu Pomnik.
Zredaguj na podstawie wiersza definicję sławy.
Czy wszystkie przekonania Horacego się sprawdziły?
Przedyskutujcie w klasie kwestię: Czy sława twórcy jest równoznaczna z wybitnymi osiągnięciami?
Przedyskutujcie w klasie kwestię: Czy za wielkie osiągnięcia poetyckie powinno się przyznawać takie same nagrody (w tym pieniężne), jak np. wybitnym sportowcom?
Porównaj wizerunek Horacego zamieszczony na początku tej części lekcji z jego pomnikiem w Wenuzji. Wylicz różnice w sposobach przedstawiania postaci rzymskiego poety.
List do Pizonów, czyli instrukcja dobrego pisania
Horacy wielokrotnie w swych utworach literackich zajmował się problematyką związaną z twórczością. Wiele razy zapewniał o możliwości uzyskania nieśmiertelności dzięki pisaniu poezji. Stworzył również dzieło, które było swego rodzaju instrukcją dobrego pisania.
List do Pizonów to list poetycki, w którym Horacy zwraca się do przedstawicieli arystokratycznego rodu Pizonów. Do dziś nie ustalono, do których konkretnie Pizonów poeta adresował utwór, wiadomo tylko, że byli to ojciec oraz dwaj synowie. Jak wielu bogatych Rzymian, interesowali się oni sztuką, opiekowali artystami, a nawet sami próbowali tworzyć poezję. List ma formę swobodnego wykładu na temat reguł pisania, zawierającego uwagi dotyczące tematów i form pożądanych w poezji. Z czasem dzieło Horacego zaczęto tytułować Ars poetica (Sztuka poetycka) albo De arte poetica (O sztuce poetyckiej).
List do PizonówZ ludzką głową kark koński gdyby zechciał malarz
połączyć, rozmaitym pierzem okryć członki
skądkolwiek pozbierane, a pięknej od góry
kobiecie przydać w dolnej części szpetną rybę,
czy moglibyście śmiech powstrzymać, przyjaciele?
Wierzcie mi, Pizonowie, wizerunki takie
podobne są do księgi, co jak sen chorego
roi błędne widziadła, ni z dołu ni z góry
nie formujące kształtu […]
[…]
Bierzcie, wy, co piszecie, temat odpowiedni
do sił i ważcie długo, jaki ciężar barki
uniosą, jaki zrzucą, kto trafnie wybierze,
nie zdradzi go wymowa ni układ przejrzysty.
[…]
Zawsze spieszy do celu i w sam środek rzeczy,
jakby mu były znane, porywa słuchacza
i gdzie nadziei nie ma błysnąć, rzecz pomija,
tak zmyśla, tak udatnie miesza złudę z prawdą,
by z początkiem się zgadzał środek, z środkiem koniec.
[…]
Mądrość jest i początkiem, i źródłem pisania.
Treść mogą ci ukazać sokratyczne księgi
i słowa chętnie pójdą za powziętym planem.
[…]
Nieraz miejscami celna, z dobrym charakterem
fabuła, choć bez wdzięku, wagi i artyzmu,
lepiej ludzi zabawi i silniej zachwyci
niż wiersze w treść ubogie i dźwięczne błazeństwa.
[…]
Są jednak błędy, które wybaczamy chętnie:
bo ni struna nie zawsze wyda dźwięk żądany,
gdy niską ktoś potrąci, nieraz brzmi wysoka,
ni łuk nie zawsze trafia tam, gdzie się mierzyło,
lecz jeśli pieśń ma wiele blasków, mnie nie rażą
nieliczne plamy, które rozlało niedbalstwo
lub nie dość czujna ludzka natura. Cóż zatem?
[…]
Taki sąd miej i rozum, jeśli ci się zdarzy
coś napisać, niech dotrze do uszu MecjuszaMecjusza,
twego ojca i moich, potem na lat dziewięć
pergamin ma być w skrzyni: zawsze można zniszczyć,
czegoś nie wydał, głos uwolniony nie wróci.
[…].Horacy, List do Pizonów, [w:] tegoż, Dzieła wszystkie. Pieśni – Pieśń wieku – Jamby – Gawędy – Listy – Sztuka poetycka, tłum. Andrzej Lam, Warszawa 1996.
Na podstawie Listu do Pizonów wybierz właściwe odpowiedzi.
1. Adresat Listu to {każdy, kto go czyta} / {#przedstawiciele rodu Pizonów} / {Wergiliusz i Mecenas}.
2. Odbiorca Listu to {#każdy, kto go czyta} / {przedstawiciele rodu Pizonów} /{Wergiliusz i Mecenas}.
3. Tematy zalecane w Liście to {cokolwiek} / {#wszystko, co jest prawdopodobne} / {motywy fantastyczne}.
4. Wybierając temat dzieła, należy {dowiedzieć się, co jest modne} / {#wziąć pod uwagę własne predyspozycje} / {zawierzyć natchnieniu}.
5. Pisząc, trzeba {#trzymać się głównego tematu} / {czynić jak najwięcej dygresji} / {łączyć ze sobą trzy główne zagadnienia}.
6. Najważniejsza jest {#fabuła} / {umiejętność stosowania środków stylistycznych} / {chęć oczarowania odbiorcy swoją wiedzą}.
7. Po napisaniu dzieła należy {natychmiast dać je czytelnikom} / {schować je wyłącznie dla siebie} / {#odczekać pewien czas przed oddaniem go czytelnikom}.
Czemu – według ciebie – służy zalecenie, aby przed ukazaniem dzieła światu odczekać aż dziewięć lat?
Jeśli to możliwe, odnajdź swoje teksty (utwory literackie lub rozprawki szkolne) sprzed kilku (co najmniej dwóch) lat. Spróbuj ocenić ich jakość.
Obraz Adalberta von Rösslera (niemieckiego malarza i ilustratora z przełomu XIX i XX wieku) nosi tytuł Horacy. Wykorzystując uwagi zawarte w Liście do Pizonów (i pamiętając, że dzieło Horacego dotyczy literatury, a nie malarstwa), spróbuj przedstawić prawdopodobną ocenę obrazu dokonaną przez rzymskiego poetę.
Poniżej zamieszczono dwa dzieła plastyczne. Na jednym przedstawiono Horacego, na drugim - bezimiennego twórcę. Przyjrzyj się tym dziełom i spróbuj ustalić, co mówią one o źródłach poezji. Zastanów się też, czy ich wymowa przeczy sobie nawzajem, czy też jest podobna.
Exegi Monumentum
Znaną nam już pieśń Horacego tłumaczyło wielu polskich twórców. Oto dwa przykłady: XVIII‑wieczny (Adama Naruszewicza) i z przełomu XIX i XX wieku (Lucjana Rydla).
Do Melpomeny muzyDziełam dokonał, co go nie wyprzedzi
Trwałością żaden gmach ulany z miedzi,
Ni starożytnej chlubny czyn Memfidy,
Sięgną królewskie wierzchem piramidy.Nie zaszkodzą mu szarugi wilgotne,
Ni bystrych wichrów siły nieukrotne;
Lat go pominie przeciąg niezliczony
I sam czas na nim połamie swe trzony.Nie umrę całkiem: po większej mi życie
Zostawi części Parka. Póki skrycie
Do Kapitolu kapłan z ksienią wchodzi,
Sława się moja starzejąc odmłodzi.Gdzie wartkim nurtem Aufid w morze płynie
I w lichej Daunus królował dziedzinie,
Będzie mnie wielbić potomność, żem pierwszy
Na krój eolski rzymskich przyciął wierszy.Panno, co arfą władasz złotonitą,
Wdziej na się dumę zasługą nabytą,
A w upominku wieszcza twego głowę
Ozdob za prace w liście wawrzynowe.Horacy, Do Melpomeny muzy, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Adam Naruszewicz, Wrocław 1971, s. 342–343.
Exegi monumentum aere perenniusStawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży.
Od królewskich piramid sięgający wyżej;
Ani go deszcz trawiący, ani Akwilony
Nie pożyją bezsilne, ni lat niezliczonySzereg, ni czas lecący w wieczności otchłanie.
Nie wszystek umrę, wiele ze mnie tu zostanie
Poza grobem. Potomną sławą zawsze młody,
Róść ja dopóty będę, dopóki na schodyKapitolu z westalką cichą kapłan kroczy.
Gdzie z szumem się Aufidus rozhukany toczy,
Gdzie Daunus w suchym kraju rządził polne ludy,
Tam o mnie mówić będą, że ja, niski wprzódy,Na wyżyny się wzbiłem i żem przeniósł pierwszy
Do narodu Italów rytm eolskich wierszy.
Melpomeno, weź chlubę, co z zasługi rośnie,
I delfickim wawrzynem wieńcz mi skroń radośnie.Horacy, Exegi monumentum aere perennius, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Lucjan Rydel, Wrocław 1971, s. 137.
Sprawdź, czy fakt, że wersja Adama Naruszewicza jest dłuższa od tej, którą napisał Lucjan Rydel, oznacza, że w utworze tego drugiego autora jest więcej informacji.
Jeszcze raz wróćmy do Horacego, a właściwie do tłumaczeń jego pieśni. Poniżej zamieszczono przekład przekładu. Najpierw wiersz rzymskiego poety przetłumaczył na język rosyjski najwybitniejszy poeta romantycznej Rosji (XIX wiek) – Aleksander Puszkin. Następnie utwór Puszkina przyswoił polszczyźnie ceniony poeta XX wieku - Julian Tuwim. Przeczytaj wersję Tuwima.
*** [Dźwignąłem pomnik swój]Dźwignąłem pomnik swój, nie trudem rąk ciosany,
wydepcą ścieżkę doń miliony ludzkich stóp,
łeb buntowniczy wzniósł i wyżej w chwale stanął,
niż Aleksandra pyszny słupAleksandra pyszny słup.Nie wszystek umrę. Nie! Duch w lutnię wklęty, przecie
znikomy przetrwa proch, nie będzie w ziemi gnił,
i w sławę będę rósł, póki w podgwiezdnym świecie
choć jeden pieśniarz będzie żył.Słuch o mnie pójdzie w dal przez całą Ruś w języki
i nazwie imię me jej każdy lud: i Fin
i dumny Słowian wnuk i Tungusz jeszcze dziki,
i Kałmuk, wolny stepów syn.I naród w sercu mnie po wieczny czas utwierdzi
za to, żem lutnią w swój nielitościwy wiek
wysławiać wolność śmiał i wzywał miłosierdzia,
i szlachetności uczuć strzegł.Posłusznie, muzo, czyń, co boży duch rozkaże,
niech cię nie nęci laur, nie straszy obelg chór,
jednaką miarą mierz pochwałę i potwarze,
a z głupcem się nie wdawaj w spór.Aleksander Puszkin, *** [Dźwignąłem pomnik swój], [w:] tegoż, Dzieła wybrane. Wiersze, t. 1, tłum. Julian Tuwim, Warszawa 1956, s. 391.
Porównaj tłumaczenia Exegi monumentum aere perennius. Czy Aleksander Puszkin przetłumaczył dokładnie wiersz Horacego?
Na czym polegają wprowadzone przez niego zmiany?
Czemu te zmiany mają służyć?
Jakie są relacje między postacią mówiącą a muzą?
Ustal, jaki jest warunek wieczności sławy poetyckiej.
Kim jest głupiec wymieniony w ostatnim wersie?
Przyjrzyj się obrazowi autorstwa XIX‑wiecznego włoskiego malarza. Co według ciebie wyraża twarz przedstawionego poety?
Teksty do wyboru
Powyżej zamieszczono utwory polskich twórców inspirowane m.in. pieśnią Horacego. Napisz interpretację, w której porównasz dzieło Horacego z wybranym utworem.
Przeczytaj pieśń Jana Kochanowskiego. Napisz notatkę, w której wykażesz, że utwór polskiego poety jest albo nie jest tłumaczeniem pieśni Horacego.
Na podstawie wierszy dwojga polskich noblistów – Wisławy Szymborskiej i Czesława Miłosza – napisz wypracowanie (co najmniej dwie strony) na temat: „Poeta jest jak bóg, ale…”.
Exegi Monumentum --- Aere Perennius...Świeci się pomnik mój nad szklany Puław dach,
Przetrwa Kościuszki grób i Paców w Wilnie gmach.
Ni go łotr Wirtemberg bombami mocen zbić,
Ani świnia Austryjak niemiecką sztuką zryć.Bo od Ponarskich gór i bliźnich Kowna wód
Szerzę się sławą mą aż za Prypeci bród.
Mnie w Nowogródku, mnie w Mińsku czytuje młodź
I nie leniwa jest przepisać wiele‑kroć.W folwarkach łaskę mam u ochmistrzyni cór.
A w braku lepszych pism czyta mię nawet dwór!
Stąd mimo carskich gróźb, na złość strażnikom ceł,
Przemyca w Litwę Żyd tomiki moich dzieł.Paryż 12 marca 1833.
Adam Mickiewicz, Exegi Monumentum – Aere Perennius..., [w:] Horacy, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, Wrocław 1971, s. 349.
Do losuMiłość mi dałeś, młodość górną,
Dar ładu i wysokie żądze.
I jeszcze na uciechę durniom,
Raczyłeś dać mi i pieniądze.Płonącą kroplą obłąkania
W mózg szary mój sączyłeś tęczę.
Miraże wstają wśród mieszkania,
Palcami w stół na lutni dźwięczę.I gdy poniosło, to już niesie,
Roztrącam dni i rwę na części,
I w zgiełku wieku, i w rwetesie
Ubrdało mi się jakieś szczęście:Rytmowi przebieg chwil powierzać,
Apollinowym drżąc rozmysłem,
Surowo składać i odmierzać
Wysokim kunsztem słowa ścisłe.I kiedy kształt żywego ciała
W nieład rozpadnie się plugawy,
Ta strofa, zwarta, zwięzła, cała,
Nieporuszona będzie stała
W zimnym, okrutnym blasku sławy.Smutku! Uśmiechu! Melancholio!
W bęben żałobny bije gloria...
I smutnie brzmi: „Dum Capitolium ...”
I śmieszne jest: „Non omnis moriar”.Julian Tuwim, Do losu, [w:] tegoż, Poezje wybrane, Warszawa 1977, s. 187–188.
IntrodukcjaNie cały minę Choć zostanie owo
Kochanie ziemi w bajorku i w oście
I przeświadczenie że śledź bywa w poście
Zarówno piękny jak pod jesień owocBo kochać umiem kobietę i z rana
Gdy leży cicha z odklejoną rzęsą
A jak jest moja to jest całowana
W puder i w słońce W zachwyt i w mięsoTak mnie ugadzam bo nie tylko z niebem
Ale z odbiciem nieba w całej nafcie
A teraz weźcie teraz wy potrafcie
Tyle zachwytu połączyć z pogrzebemSłabi powiedzą tyle że to smutno
Mężni że słabych zatrzymuję w drodze
A ja zbierałem tylko te owoce
Co – że są krwawe – zbiera się przez płótnoStanisław Grochowiak, Introdukcja, [w:] tegoż, Poezje, Kraków 2006, s. 41.
Pieśń XXIVNiezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury: ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę; a więtszy nad zazdrość, ludnemiMiasty wzgardzę. On, w równym szczęściu urodzony,
On ja, jako mię zowiesz, wielce ulubiony
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnymi
Styks niewesoła zamknie odnogami swymi.Już mi skóra chropawa padnie na goleni,
Już mi w ptaka białego wierzch się głowy mieni;
Po palcach wszędy nowe piórka się puszczają,
A z ramion sążeniste skrzydła wyrastają.Terazże, nad Ikara prędszy przeważnego,
Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego
I Syrty Cyrynejskie, Muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe za zimne Tryjony.O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I róznego mieszkańcy świata Anglikowie;
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.Niech przy próznym pogrzebie żadne narzekanie,
Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów śpiewanych!
NagrobekTu leży staroświecka jak przecinek
autorka paru wierszy. Wieczny odpoczynek
raczyła dać jej ziemia, pomimo że trup
nie należał do żadnej z literackich grup.
Ale też nic lepszego nie ma na mogile
oprócz tej rymowanki, łopianu i sowy.
Przechodniu, wyjmij z teczki mózg elektronowy
i nad losem Szymborskiej podumaj przez chwilę.Wisława Szymborska, Nagrobek, [w:] tejże, Wiersze wybrane, Kraków 2001, s. 93.
Radość pisaniaDokąd biegnie ta napisana sarna przez napisany las?
Czy z napisanej wody pić,
która jej pyszczek odbije jak kalka?
Dlaczego łeb podnosi, czy coś słyszy?
Na pożyczonych z prawdy czterech nóżkach wsparta
spod moich palców uchem strzyże.
Cisza – ten wyraz też szeleści po papierze i rozgarnia
spowodowane słowem „las” gałęzie.Nad białą kartką czają się do skoku
litery, które mogą ułożyć się źle,
zdania osaczające,
przed którymi nie będzie ratunku.Jest w kropli atramentu spory zapas
myśliwych z przymrużonym okiem,
gotowych zbiec po stromym piórze w dół,
otoczyć sarnę, złożyć się do strzału.Zapominają, że tu nie jest życie.
Inne, czarno na białym, panują tu prawa.
Okamgnienie trwać będzie tak długo, jak zechce,
pozwoli się podzielić na małe wieczności
pełne wstrzymanych w locie kul.
Na zawsze, jeśli każę, nic się tu nie stanie.
Bez mojej woli nawet liść nie spadnie
ani źdźbło się nie ugnie pod kropką kopytka.Jest więc taki świat,
nad którym los sprawuję niezależny?
Czas, który wiążę łańcuchami znaków?
Istnienie na mój rozkaz nieustanne?Radość pisania.
Możność utrwalania.
Zemsta ręki śmiertelnej.Wisława Szymborska, Radość pisania, [w:] tejże, Poezje, Warszawa 1977, s. 104–105.
OskarżycielWymieniasz nazwisko, ale nie jest znane nikomu.
Albo dlatego, że ten człowiek umarł, albo że
Znakomitością był nad inną rzeką.ChiaromonteChiaromonte MiomandreMiomandre PetöfiPetöfi Mickiewicz
Młode pokolenia nie interesują się tym co było gdzieś i kiedyś.
I cóż twoi nauczyciele, którzy powtarzali:
Ars longa, vita brevisArs longa, vita brevis?
Właśnie kończą się wasze laurowe oszustwa.Czy dalej mówisz sobie: non omnis moriar?
O tak, niecały zginę, zostanie po mnie
Wzmianka w czternastym tomie encyklopedii
W pobliżu setki Millerów i Mickey Mouse.
[…]Czesław Miłosz, Oskarżyciel, [w:] tegoż, Wiersze, t. 2, Kraków 1987, s. 261.
15 minut sławy...
Andy Warhol, jeden z najważniejszych amerykańskich artystów XX wieku, stwierdził: „Każdy ma swoje 15 minut sławy”. Wyjaśnij słowa współczesnego twórcy.
Zadaniowo
W utworze Horacego pojawia się zapewnienie „Non omnis moriar”, w języku polskim brzmiące np. „Nie wszystek umrę”. Poszukaj na pobliskim cmentarzu tego napisu. Sprawdź, czy znajduje się on na nagrobku pisarza i poety.
Napisz rozprawkę na temat: „Artysta, żeby dziś być sławny, musi wywoływać skandale”.
Zredaguj pięć przykazań twórcy, w których zamieścisz zasady pisania dzieła.