Grecka lira. Safona, Tyrtajos, Symonides i Anakreont
W dziejach antycznej literatury greckiej wyróżnia się okres archaiczny (VIII–VI w. p.n.e.), okres klasyczny (V–IV w. p.n.e.) i okres hellenistyczny (III–I w. p.n.e.).
Można też zastosować podział w zależności od dominującego rodzaju literackiego. Pierwsza rozwijała się szczególnie epika (Homer, Hezjod), później - liryka, a potem - dramat (Ajschylos, Sofokles, Eurypides).
Przypomnij sobie podział literatury na rodzaje oraz cechy odróżniające lirykę od pozostałych rodzajów literackich.
Liryka
Grecy wymyślili nie tylko nazwę „liryka”, ale też samą lirykę. Słowo to kojarzy się (słusznie) z instrumentem muzycznym – lirą. To nie przypadek, bo w antyku poezję się śpiewało. Z tego względu stosowano też inną nazwę: melika. Słowo to również kojarzy się muzycznie – z melodią. Dziś zazwyczaj używamy kolejnego określenia pochodzącego z greki, w której występuje wyraz poiesis, oznaczający tworzenie, a w języku polskim brzmiący – poezja.
Uzupełnij poniższe zdania na temat liryki.
Najmniejszy odcinek tekstu lirycznego to {werset} / {#wers} / {linijka}.
Osoba wypowiadająca się w liryce to {#postać mówiąca} / {narrator} / {autor}.
Liryka może być pisana {#wyłącznie wierszem} / {wyłącznie prozą} / {prozą i wierszem}.
W liryce przeważa {dialog} / {połączenie dialogu i monologu} / {#monolog}.
Do gatunków liryki należą m.in. {komedia, tragedia, farsa} / {#pieśń, sonet, fraszka} / {epos, powieść, nowela}.
Liryka (jak cała literatura) podejmuje bardzo różne zagadnienia. Można jednak wymienić kilka podstawowych tematów poruszanych przez twórców wszystkich epok oraz kręgów kulturowych.
Spróbujcie w klasie wymienić te główne tematy.
Ze względu na poruszany temat lirykę dzielimy na: miłosną, refleksyjno‑filozoficzną, patriotyczną, religijną, biesiadną i autotematyczną.
Tyrtajos
Tyrtajos (Tyrteusz)
Żył w VII w. p.n.e. Prawdopodobnie był Ateńczykiem, ale jego literackie dokonania kojarzy się ze Spartą. Według legendy został wysłany do ówczesnych sprzymierzeńców Aten, aby zagrzewać ich do wojny z Meseńczykami.
Ułożył ok. 150 pieśni (elegii), ale pozostało po nim niecałe 150 wersów.
1. Dzieci od najwcześniejszych lat trenowały biegi, zapasy, rzut dyskiem i oszczepem – dziewczynki też! […] 2. Każdego noworodka badała rada starszych. Jeśli dziecko wyglądało na zdrowe i silne, rada decydowała: będzie żyć! Jeżeli jednak niemowlak był kaleki lub słaby, porzucano go w górach i pozostawiano własnemu losowi. 3. Dziecko nie należało do rodziców – było własnością Sparty. W wieku siedmiu lat musiało wstąpić do „szczepu”. Najbardziej brutalny dzieciak zostawał przywódcą takiego szczepu i rozkazywał innym. Dorośli często skłócali podopiecznych, żeby sprawdzić, który jest najsilniejszy i najbardziej agresywny. […] 4. Spartańskie dzieci chowano o chłodzie i głodzie. Zachęcano je do kradzieży jedzenia – ta umiejętność przydawała się później podczas wojny. Jeśli je przyłapano, dostawały baty. Nie karano ich jednak za samą kradzież, ale za to, że dały się złapać. Bicie uważano za dobry sposób na hartowanie ducha. Jeżeli delikwent takiej kuracji nie wytrzymał, miał po prostu pecha.
Choć w kulturze spartańskiej osoby niepełnosprawne traktowano jako nieprzydatne, to największy poeta związany z tym państwem (czyli Tyrtajos) był kulawy.
[Rzecz to piękna…]Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu,
Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny;
Kiedy atoli swe miasto i ziemię żyzną porzuca,
Wnet żebrakiem się staje – los to najgorszy ze wszystkich –
Jako że z miłą swą matką i z ojcem staruszkiem się błąka,
Dzieci maleńkie przy sobie mając i prawą małżonkę.
Wówczas wrogość go wita wśród ludzi, do których przybędzie
Przed niedostatkiem uchodząc, biedą nieszczęsną trapiony,
Hańbą rodzinę okrywa, zeszpeca wygląd swój świetny,
Wszelka niesława a także zło tuż za nim podąża.
Skoro więc błędny wygnaniec żadnego nie budzi współczucia,
Żadną czcią się nie cieszy, przyszłość też rodu niweczy,
Walczmy mężnie w obronie tej naszej ziemi i dzieci,
Choćbyśmy zginąć musieli, życia swojego nie szczędźmy.
Nuże, młodzieńcy, walczcie, a jeden przy drugim niech wytrwa,
Myśli o szpetnej ucieczce nie dopuszczajcie, ni strachu,
Ale sercom w swych piersiach przydajcie wielkości i męstwa,
Lęk przed życia utratą, z wrogiem się starłszy, odrzućcie,
Tych zaś, którym już wiek poruszania się lekkość odebrał,
Nie zostawiajcie uchodząc z bitwy, starców czcigodnych.
Szpetna wszakże to rzecz, gdy w pierwszym szeregu walczących,
Tam, gdzie miejsce jest młodych, legnie starszy już człowiek,
Białe włosy na głowie mający i brodę srebrzystą,
Który ducha mężnego tchnienie wydaje ostatnie
W pył, a w miłych swych dłoniach skrwawiony srom ukrywa
– Rzecz to szpetna dla oczu, tego nie godzi się widzieć –
Ciało zaś z szat ma odarte; młodemu zaś wszystko przystoi,
Póki uroczej młodości kwiat go świetny ozdabia;
Żyjąc, podziw on wzbudza wśród mężczyzn, dla niewiast uroczym
Zda się, a pięknym, gdy zginie walcząc w pierwszym szeregu.
Zatem niech każdy wytrwa w rozkroku stając, a obie
Nogi niech oprze o ziemię mocno, i zęby zaciśnie.Tyrtajos, [Rzecz to piękna…], [w:] tegoż, Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Włodzimierz Appel, Wrocław 1984, s. 286–297.
Określ problematykę poruszaną w utworze Tyrtajosa.
- miłosna
- refleksyjno-filozoficzna
- patriotyczna
- religijna
- biesiadna
- autotematyczna
Zacytuj fragment, w którym zawarto główną ideę utworu.
Nazwij główną ideę utworu Tyrtajosa.
Opisz kompozycję wiersza.
Podziel utwór na części. Uzasadnij ten podział.
Jaki charakter ma wojna, o której mówi utwór?
Do kogo zwraca się postać mówiąca?
Uzasadnij, dlaczego – według Tyrtajosa – „los najgorszy” to wygnanie.
Wymień argumenty, których używa postać mówiąca, by zawstydzić tchórzy.
Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej spartańskiego hoplitę, czyli ciężkozbrojnego piechura. Czy z wiersza Tyrtajosa wynika, że poeta zaprezentował właśnie ten typ wojownika?
Heroiczna postawa polegająca na walce za ojczyznę, a nawet oddaniu za nią życia. Nazwa pochodzi od imienia Tyrtajosa. Motywy tyrtejskie występują w literaturze wszystkich epok (w Polsce zwłaszcza w romantyzmie i twórczości związanej z II wojną światową). Zadaniem twórcy po nie sięgającego jest zagrzewanie do boju w imię zagrożonego kraju.
Symonides
Grecy (nie tylko Spartanie) byli wojownikami. Ich dzieje to historia wojen zaczepnych i obronnych. Świadczą o tym eposy Homera, dramaty Ajschylosa oraz utwory poetyckie. Poza Tyrtajosem o bojowaniu pisali też inni, np. Symonides.
Pochodził z wyspy Kos (Keos), leżącej w pobliżu dzisiejszej Turcji; żył na przełomie VI i V w. p.n.e. Uważa się go za najwybitniejszego twórcę greckich epigramatów.
Pozostało po nim ok. 70 fragmentów utworów.
[Tym, co w wąwozie…]
Epigram Symonidesa znajdujący się na tablicy upamiętniającej bitwę pod Termopilami, umieszczonej w pobliżu miejsca potyczki
Epigramat Symonidesa poświęcony Spartanom poległym pod Termopilami
Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym, jej syny. Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny.
Tym, co w wąwozie termopilskim legli
Sławę przeznaczył los,
Piękną zdarzył im śmierć:
Grób ich – ołtarzem.
Jęk żałobny przemienił się w pamięć,
Lament rozbrzmiał pochwałą.
Takiego całunu nie strawi pleśń
Ni czas, co wszystkiemu kres kładzie.
Ten święty grób mężów szlachetnych
Wypełnił się chwałą Hellady.
Poświadczy to Leonidas,
Król Sparty, co przykład dzielności wspaniałej
Okryty sławą na wieki zostawił.Symonides, [Tym, co w wąwozie…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 127.
Bitwa pod Termopilami odbyła się w 480 r. p.n.e. Wzięli w niej udział Grecy (pod przywództwem Spartan, których królem był Leonidas), a atakującymi byli Persowie. W tym epizodzie II wojny perskiej wszyscy Grecy zginęli (w sumie ok. 2000 żołnierzy), ale poległo też ok. 20 000 Persów. Choć obrońcy przegrali, ich postawa stała się wzorcem dla wojowników greckich.
Porównaj oba teksty Symonidesa. Spróbuj na ich podstawie zbudować definicję pojęcia epigramat (epigram).
Krótki utwór mający postać aforyzmu (często dwuwersowego), który pierwotnie miał formę napisu o charakterze informacyjnym, umieszczanego na pomnikach, budowlach, naczyniach wotywnych. Już w starożytnej Grecji nadano mu cechy dzieła literackiego.
Do kogo skierowany jest epigramat zaczynający się od słów: „Tym, co w wąwozie…”?
Kto ma chwalić poległych?
O czym świadczą ustalenia zawarte w poprzednim punkcie?
Czy sensowne jest chwalenie tych, którzy przegrali? Uzasadnij odpowiedź.
Jaką funkcję pełni porównanie grobu do ołtarza?
Postać mówiąca nie tylko chwali, lecz także przejawia żal. Poszukaj w tekście cytatów ilustrujących te zachowania.
[Nie mów nigdy…]Nie mów nigdy – człowiecze –
co przyniesie ci jutro,
Nie obliczaj, jak długo
będzie trwać czyjeś szczęście:
Los odmieni się, zanim
lotna mucha w powietrzu
Zdąży przemknąć przed tobą.Symonides, [Nie mów nigdy…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 126.
Jaki temat podejmuje utwór Symonidesa?
Czy wiersz [Nie mów nigdy…] można nazwać epigramatem? Uzasadnij odpowiedź.
Udowodnij, że jest to utwór o pesymistycznej wymowie.
Udowodnij, że jest to utwór o optymistycznej wymowie.
Streść wymowę utworu w jednozdaniowej sentencji.
[Bo nawet tym…]Bo nawet tym co niegdyś żyli na tej ziemi,
Półbogom narodzonym z bogów – panów świata,
Nie poskąpiło życie trudów, niebezpieczeństw,
Zagłady – nim doszli starości.Symonides, [Bo nawet tym…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 126.
[Bo --- bez rozkoszy…]Bo – bez rozkoszy – jakież życie,
Jakaż władza nęcić nas może?
Bez niej – nawet bogów wieczny
Żywot zazdrości niegodzien.Symonides, [Bo – bez rozkoszy…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 133.
Poszukaj jak najwięcej podobieństw między powyższymi utworami.
Wskaż główne różnice między oboma utworami.
Co w utworach Symonidesa można określić jako nieaktualne?
Safona
Poetka starożytności; żyła na przełomie VII i VI w. p.n.e. na wyspie Lesbos; prowadziła tam rodzaj szkoły‑stowarzyszenia, w której wychowywała córki arystokratycznych rodów, ucząc je czci dla Afrodyty.
Po Safonie zostało kilkanaście krótkich utworów (z ok. 6000 wierszy przez nią napisanych).
[Przed twym tronem…]Do Afrodyty
Przed tronem twym się chylę, Afrodyto,
nęcąca w zdradne sieci córo Zeusa,
i błagam, smutkiem nie dręcz mego serca,
o nieśmiertelna,lecz ku mnie zejdź, jak nieraz już czyniłaś,
gdy cię mój głos doleciał z oddalenia,
i dla mych skarg rzucałaś progi domu
wielkiego ojca.Twój złoty wóz poniosły chyże ptaki
i raz po raz, nad kręgiem czarnej ziemi
zniżając lot, skrzydłami mocno biły
w jasnym eterze.Ujrzałam cię, a ty, promieniejąca,
z uśmiechem na obliczu nieśmiertelnym,
spytałaś najłaskawiej, co mnie gnębi,
że ciebie wzywam,kto wzniecił znów mych pragnień najgorętszych
serdeczny żar? Kogo mi przywieść ma
PeithoPeitho ku miłości? Kto mnie skrzywdził,
kto ból mi zadał?Unika cię? – mówiłaś. – Wnet odszuka!
Odtrąca dar? – Wnet tobie dary złoży.
Nie kocha cię? – W miłosne wpadnie sieci
choćby wbrew chęci.I dzisiaj zejdź ze stopni swego tronu,
nie pozwól mi w daremnej trwać tęsknocie,
i stanąć racz w tej trudnej dla mnie chwili
po mojej stronie!Safona, [Przed twym tronem…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Janina Brzostowska, Wrocław 1984, s. 34–35.
Po lekturze wiersza Safony odpowiedz na pytania:
Do której kategorii tematycznej zaliczysz utwór poetki? Uzasadnij odpowiedź.
Kim jest postać mówiąca?
W jaki sposób została przedstawiona postać adresatki wiersza?
Czemu służy poetycki obraz ukazany w środkowych strofach?
W utworze jedna postać przywołuje słowa innej postaci (np. „Unika cię? – mówiłaś. – Wnet odszuka!”):
Jaki to typ mowy?
Czemu służy jej zastosowanie?
[Wydaje mi się…]Wydaje mi się samym bogom równy
mężczyzna, który siadł naprzeciw ciebie
i słowa twoje przyjmuje z zachwytem,
w oczarowaniu.Słodkim uśmiechem budzisz w nim pragnienia,
lecz w piersi mej drży serce pełne lęku,
i gdy na ciebie patrzę, głosu z krtani
dobyć nie mogę,zamiera słowo, dreszcz przenika ciało
albo je płomień łagodny ogarnia,
ciemno mi w oczach, to znów słyszę w uszach
szum przejmujący.Oblana potem, drżąca, zalękniona,
bardziej jak zwiędła, poszarzała trawa,
i już niewiele brak, abym za chwilę
padła zemdlona.Ze wszystkim jednak trzeba się pogodzić.
Safona, [Wydaje mi się…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Janina Brzostowska, Wrocław 1984, s. 39–40.
Utwór jest podzielony na bardzo charakterystyczne strofy. Policz sylaby w poszczególnych wersach.
Typ zwrotki być może wymyślonej przez Safonę; składa się z czterech wersów, przy czym trzy pierwsze są równe, a ostatni - o mniej więcej połowę krótszy. W języku polskim zazwyczaj jest to układ: 11, 11, 11, 5 sylab.
Określ temat wiersza.
Nadaj utworowi tytuł uwzględniający treść utworu. Uzasadnij swój wybór.
Wiersz Safony nie ma tytułu. W tłumaczeniach nazywano wiersz np. Zazdrość albo Pożegnanie uczennicy. Który z proponowanych tytułów wydaje ci się bardziej odpowiedni? Uzasadnij odpowiedź.
Wybierz jedną z poniższych wersji i znajdź w wierszu odpowiednie argumenty:
a) Postać mówiąca jest zazdrosna o mężczyznę.
b) Postać mówiąca jest zazdrosna o kobietę.
c) Postać mówiąca jest zazdrosna o kobietę i mężczyznę.
Poszukaj w wierszu uzasadnienia dla słów, którymi postać mówiąca określa swój stan: „bardziej jak zwiędła, poszarzała trawa”.
Utwory Safony, w których z wielką czułością zwracała się do dziewcząt, spowodowały, że odczytywano je jako wyznania homoseksualne. Dziś jednak raczej dostrzega się w nich przejawy bliskiej przyjaźni niż miłości erotycznej.
Anakreont
Literatura o literaturze; twórczość, w której głównym motywem jest samo dzieło, jego powstawanie, wpływ na odbiorców, możliwość unieśmiertelnienia za sprawą pisania itd.
Poeta pochodzący z miasta Teos, żyjący w VI/V w. p.n.e.; część życia spędził w Atenach, gdzie zetknął się m.in. z Symonidesem.
Jest autorem licznych utworów (których większość przetrwała we fragmentach). Wiersze naśladujące tematykę i sposób jej ujmowania przez greckiego poetę nazywa się anakreontykami.
[Przynieś nam tu czarę…]Przynieś nam tu czarę, chłopcze,
Chcę popijać jednym duszkiem!
Do dziesięciu kubków wody
Pięć zaledwie dolej wina,
Bym w bakchicznymbakchicznym uniesieniu
Mógł zachować jakąś miarę.Dalej – pora już porzucić
Zwyczaj uczt na modłę ScytówScytów
Wśród okrzyków, dzikiej wrzawy:
Gdy sączymy wino z wolna
Piękny hymn niech ktoś zanuci!Anakreont, [Przynieś nam tu czarę…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 97.
Wiersz Anakreonta ze względu na podjęty temat należy do utworów...
- filozoficznych.
- religijnych.
- biesiadnych.
- miłosnych.
- autotematycznych.
Co powyższy utwór mówi na temat Scytów?
Dlaczego postać mówiąca nie chce ich naśladować?
W jaki sposób można tego uniknąć?
Co postać mówiąca przeciwstawia okrzykom i wrzawie Scytów?
[Na śniadanie tylko trochę…]Na śniadanie tylko trochę
Ułamałem sobie placka,
Za to wina dzban wypiłem;
Teraz lekko trącam struny
Wdzięcznej liry i piosenkę
Śpiewam miłej mej ślicznotce.Anakreont, [Na śniadanie tylko trochę…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 100.
Wiersz Anakreonta ze względu na podjęty temat zaliczyć można do utworów...
- filozoficznych.
- religijnych.
- biesiadnych.
- miłosnych.
- autotematycznych.
Czym zajmuje się postać mówiąca?
Poniższy obraz niemieckiego malarza, Norberta Schrödla (przełom XIX i XX wieku), nosi tytuł Poeta Anakreont z muzami (1890). Nazwij relacje między Anakreontem a muzami.
[Znów purpurową mnie piłką…]Znów purpurową mnie piłką
Trafił ErosEros złotowłosy
I do igraszek z dziewczęciem
W barwnych sandałach zaprasza.Lecz ona – Lesbos pięknego
Córa – spogląda wyniośle
Na mą siwiznę: gdzie indziej
Tęsknie kieruje swe oczy.Anakreont, [Znów purpurową mnie piłką…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 98.
Wiersz Anakreonta ze względu na podjęty temat należy do utworów...
- filozoficznych.
- religijnych.
- biesiadnych.
- miłosnych.
- autotematycznych.
Wyjaśnij sens pierwszej strofy.
Co łączy zakochanie się z uderzeniem piłką?
Wymień na podstawie tekstu powody nieszczęścia postaci mówiącej.
[Oszronione mam już skronie…]Oszronione mam już skronie,
Głowę srebro przyprószyło,
Przeminęła wdzięczna młodość,
Nie chcą służyć stare zęby.
Nie na długo szczęśliwego
Pozostało mi już życia.I dlatego szlocham często
Pełen lęku przed TartaremTartarem.
Straszna przecież głąb HadesuHadesu
I bolesna doń jest droga,
A kto zejdzie raz pod ziemię
Nigdy więcej nie powróci.Anakreont, [Oszronione mam już skronie…], [w:] , Liryka starożytnej Grecji, oprac. Jerzy Danielewicz, tłum. Jerzy Danielewicz, Wrocław 1984, s. 104.
Wiersz Anakreonta ze względu na podjęty temat należy do utworów...
- filozoficznych.
- religijnych.
- biesiadnych.
- miłosnych.
- autotematycznych.
Czego uczy powyższy wiersz Anakreonta?
Jaka jest według Anakreonta starość?
Czego można się dowiedzieć z wiersza na temat greckich wierzeń w zaświaty?
W utworze nie wspomina się o krainie szczęśliwej (na podobieństwo chrześcijańskiego nieba). Jak sądzisz, dlaczego?
Na podstawie przeczytanych dotąd utworów Anakreonta zredaguj definicję anakreontyku.
Utwór, który i formą, i treścią nawiązuje do tego, jak i o czym pisał Anakreont. Są to zazwyczaj niewielkich rozmiarów kunsztowne wiersze, charakteryzujące się lekkim stylem i opiewające przyjemności życia (miłość, biesiadowanie), ale też melancholijny smutek z powodu utraty tych przyjemności.
Teksty do wyboru
Bagnet na brońKiedy przyjdą podpalić dom,
ten, w którym mieszkasz – Polskę,
kiedy rzucą przed siebie grom
kiedy runą żelaznym wojskiemi pod drzwiami staną, i nocą
kolbami w drzwi załomocą –
ty, ze snu podnosząc skroń,
stań u drzwi.
Bagnet na broń!
Trzeba krwi!Są w ojczyźnie rachunki krzywd,
obca dłoń ich też nie przekreśli,
ale krwi nie odmówi nikt:
wysączymy ją z piersi i z pieśni.Cóż, że nieraz smakował gorzko
na tej ziemi więzienny chleb?
Za tę dłoń podniesioną nad Polską –
kula w łeb!Ogniomistrzu i serc, i słów,
poeto, nie w pieśni troska.
Dzisiaj wiersz – to strzelecki rów,
okrzyk i rozkaz:
Bagnet na broń!
Bagnet na broń!A gdyby umierać przyszło,
przypomnimy, co rzekł CambronneCambronne,
i powiemy to samo nad Wisłą.Władysław Broniewski, Bagnet na broń, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1962, s. 181–182.
Przeczytaj wiersz Władysława Broniewskiego. W notatce (ok. pół strony) udowodnij, że utwór ten realizuje zasady tyrteizmu.
Róże dla Safony[…]
II
Jak śmiałaś pisać o różach,
Gdy historia płonęła jak bór w letnim skwarze?Dziś, w bibliotekach, kustosz cykl dziejów odkurza,
A za oknem – wiosennie powrotna,
Safo śpiewa słowikiem,
Jak jej serce każe.
III
Już wtedy, w Mitylenie,
Jak i w całej Lesbos,
Obca jasnym, gajowym i nadmorskim bożkom,
Upadałaś, Miłości, pod ciężarem łez, bo
Jak dziś – byłaś słodko‑gorzką...
IV
Safo z puchem nad wargą,
Safo fiołkowłosa,
Gdy jej Eros serce przeszył na wskroś,
Zapatrzona w Plejady wschodzące w niebiosach,
Nazwała go:
Glukupikros...Glukupikros...
V
Safo śniada. Safo długooka,
Drobna i niepozorna jak zwykłe słowiki,
Pokochała niejakiego FaonaFaona,
Żeglarza urody przedniej,
Który, choć młody,
Lecz nienawidził liryki,
W szczególności safickiej ody.Jakżeś ubogą była, siostro, przed nim
Ty, coś demonów usidliła tylu!
Jak pokorną w jego ramionach!
Ach, bo czym byłby słowik bez swojego trylu,
Słowik w oczach głuchego?
Czym jaśminy, nardy
I fiołki, pozbawionym węchu lub beznosym?
Czym dla śpiących ułuda księżycowej nocy.
Oplecionej zefirów szarfą?
Safo!
Natchniona!
Więc się i doczekałaś zasłużonej wzgardy
Niejakiego – Faona.
VI
Poetka, samobójczyni,
Loki rozwiawszy fiołkowe,
Nad wodą stoi...
„Safo, co chcesz uczynić?”– „Chcę morze zarzucić na głowę,
By nikt nie dojrzał łez moich...”Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Róże dla Safony, [w:] tejże, Wiersze wybrane, Warszawa 1995, s. 193–194.
Czy kobieta powinna odsłaniać swoje emocje wobec ukochanego mężczyzny? A może raczej należy ukrywać uczucia? Napisz wypracowanie, w którym użyjesz cytatów z poezji Safony oraz z cyklu wierszy Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej.
Z greckiegoAnakreon, poeta miły,
Raz we śnie, jakby to na jawie zgoła,
Wita mnie jakoś, i k’sobiek’sobie zawoła.
A ja zatym, co tchu i siły,
Lecę ku niemu; i co tylko zbiegę,
Ściskam, całuję wdzięcznego kolegę.Piękny to starzec był cały.
Ale ten starzec, podobien łabędziu,
Jeszcze połyskał w Cytery narzędziuCytery narzędziu.
Usta jemu winem woniały;
Drobny Kupidynek, by się nie zawadził,
Chwiejącego się za rękę prowadził.A tu, zdjąwszy mu z głowy wieniec,
Daje mi w ręce; wieniec – dar dozgonny,
Anakreontem wonnym wieniec wonny.
Włożyłem go na skroń – szaleniec:
Tak od tamtego wnet czasu człowieka
ŻgaŻga miłość w serce, i srodze dopieka.Franciszek Dionizy Kniaźnin, Z greckiego, [w:] , Anakreont i anakreontyki, tłum. Jerzy Danielewicz, Warszawa 1987.
AnakreontykNie szczędź mi rajskich rozkoszy,
Różanych ustek nie żałuj!
Zanim się dzika myśl spłoszy,
Niebieska! ty swoim wzrokiem
Zalej mnie blasków potokiem,
Bez końca pieść mnie i całuj!Odpędzę widziadła wstrętne,
Ze śmiercią hardo się zmierzę,
Gdy w pocałunki namiętne
Roztopię duchową dzielność:
W rozkoszy tych nieśmiertelność –
W tę jednę, ach! tylko – wierzę!Przed twym ożywczym płomieniem
Dusza ma kielich otwiera,
Rozkwita z dziewiczem drżeniem
W świateł i woni obłoku,
W twych ustach i w twoim wzroku
Znajdując wieczność – umiera.Eros zawstydzi się blady
Przed moich pragnień pożarem;
Wśród sennej życia biesiady,
Pijąc nadziemskie słodycze –
Wszystkie łzy twoje przeliczę,
Dobyte szczęścia nadmiarem.A gdy się strawi doszczętnie
To życie nic już niewarte –
W ostatniej chwili, namiętnie,
Na twojem oparty łonie,
W nowe się blaski przesłonię,
Patrząc w twe oczy otwarte.Adam Asnyk, Anakreontyk, [w:] tegoż, Liryki najpiękniejsze, Toruń 2004, s. 96–97.
Przeczytaj wiersze polskich twórców inspirujących się utworami Anakreonta. Zredaguj notatkę, w której przedstawisz treść tych inspiracji.
Twórczość tyrtejska
Wymień cztery teksty kultury zachęcające do wspólnej walki z wrogiem.
W jaki sposób sztuka może zachęcać do walki w obronie takich wartości, jak: ojczyzna, wiara, wolność, honor?
Zadaniowo
Na podstawie lirycznych utworów greckich sprzed 2500 lat udowodnij, że podejmują one tematy aktualne także dla nas.
Zredaguj dwa argumenty lub kontrargumenty do tezy: „Nigdy nie należy się poddawać”.