R68SBOB23cjty
Ilustracja przedstawia na jasnej kartce czarne pięciolinie z czarnymi nutami. Kartka układa się w fale. Lewa górna część ilustracji jest rozmyta.

Jaka to melodia?

Nuty utworu muzycznego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Nuty utworu muzycznego, licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Tim Kelly [czytaj: tim kelli]
Tim Kelly [czytaj: tim kelli] Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w procesie stresu

Życie muzyki nigdy się nie zatrzymuje. Cały czas gramy ją, gramy z nią i gramy w niej.

cyt1 Źródło: Tim Kelly [czytaj: tim kelli], Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w procesie stresu, tłum. Małgorzata Kronenberger, Szczecin 2003.
Nauczysz się
  • wymieniać sposoby interpretacji utworów muzycznych;

  • definiować pojęcie analizy muzycznej;

  • opowiadać o elementach dzieła muzycznego na przykładach literatury muzycznej.

Analiza i interpretacja dzieł muzycznych

Pod pojęciem analizy dzieła muzycznego powinniśmy rozumieć następujące kryteria:

  • posiadanie powszechnej wiedzy, która bezpośrednio wiąże wszelkie zjawiska muzyczne z historyczną wiedzą o epoce;

  • dysponowanie wiedzą o twórcach dzieł i chronologicznym układzie zdarzeń w dziejach historii muzyki;

  • posiadanie umiejętności wnioskowania i interpretacji treści z przedstawionej formy dzieła;

  • znajomość podstawowej terminologii muzycznej;

  • orientowanie się w zakresie stylów i technik kompozytorskich;

  • konstruowanie wypowiedzi o utworze i twórcy z użyciem właściwej terminologii.

Jednym z podstawowych czynników poprawnie przeprowadzonej analizy dzieła jest określenie stylu, kierunku bądź przypisanie go do epoki, w obrębie której powstał dany utwór. To trudna umiejętność rozpoznawania utworów, zważywszy na fakt powstania zupełnie nowych dzieł często stylizowanych na tych z dawnych epok.

Przykład takich stylizacji jest zauważalny w poniższych utworach, które reprezentują współczesne techniki kompozytorskie oparte na tym samym tytule:

Andrzej Łaciak
Andrzej Łaciak UTWÓR 4: TRZY UTWORY W DAWNYM STYLU

Otwierająca suitę, przepiękna smyczkowa Aria (Krzysztofa Pendereckiego – z „Trzech utworów w dawnym stylu”) pochodzi z filmu dokumentalnego Passacaglia [czytaj: pasakalia] na Kaplicę Zygmuntowską z 1968 roku w reżyserii Zbigniewa Bochenka. Jest to oczywiście opowieść o perełce polskiej architektury renesansowej na Wawelu i Penderecki wpisał się idealnie stylem, melodią i harmonią utworu w kontekst epoki. Takie zabiegi nazywane są stylizacjami i bazują na nawiązywaniu do utworów i kompozytorów wcześniejszych epok. Na tym też polegało mistrzostwo twórcy Trenu, który pokazał swój świetny warsztat kompozytorski i udowodnił, że równolegle do pisania klasterów i glissand potrafi stworzyć utwór godny największych mistrzów baroku. Co ciekawe w polskiej muzyce XX wieku wielu kompozytorów podejmowało podobne próby już nie tylko na potrzeby filmu, ale także chcąc wzbogacić i urozmaicić repertuar koncertowy.

cyt2 Źródło: Andrzej Łaciak, UTWÓR 4: TRZY UTWORY W DAWNYM STYLU, dostępny w internecie: https://www.krakowskieforum.pl/strona-3536-utwor_4_trzy_utwory_w_dawnym_stylu.html [dostęp 8.03.2022].

Jak dalece wybiegają interpretacje utworów muzycznych i w jak różnorodny sposób mogą być postrzegane połączenie nowych kompozytorskich technik z dawnym stylem, dowodzi wykorzystanie utworu Pendereckiego również w filmie przez Wojciecha Jerzego Hassa, zatytułowanym „Rękopis znaleziony w Sargossie” (film z 1964 r.). W ekranizacji tej można wysłuchać jeszcze dwóch Menuetów.

I jak to sam autor artykułu - Andrzej Łaciak - trafnie podsumował:

Andrzej Łaciak
Andrzej Łaciak UTWÓR 4: TRZY UTWORY W DAWNYM STYLU

Jest to jedyny obraz filmowy, do którego Penderecki skomponował muzykę w całości i samodzielnie. W dodatku muzykę genialną, jak sam obraz, z jednej strony z wieloma pastiszami (cytat z IX Symfonii Beethovena [czytaj: betowena] w wykonaniu WOSPR‑u pod dyrekcją Czyża), stylizacjami (jak wspomniane Menuety), po niesamowite brzmienia wykreowane w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia. Całość muzyki z filmu została wydana dopiero w 2005 roku na winylowej płycie OBUH Records [czytaj: rekords]. Kto lubi szum igły, koniecznie powinien zdobyć jeden z kolekcjonerskich egzemplarzy.

cyt3 Źródło: Andrzej Łaciak, UTWÓR 4: TRZY UTWORY W DAWNYM STYLU, dostępny w internecie: https://www.krakowskieforum.pl/strona-3536-utwor_4_trzy_utwory_w_dawnym_stylu.html [dostęp 8.03.2022].
RuO3Mva501Op0
Portret Krzysztofa Pendereckiego ze zbiorów Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego, Lusławice, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Portret Krzysztofa Pendereckiego, licencja: CC BY 3.0.

W analizowaniu dzieła muzycznego w niejednoznacznych przypadkach zdarza się, że nie trzeba zdecydowanie rozstrzygać, do jakiego stylu należy dzieło. Warto przyjrzeć się poglądom przypisywania dzieła muzycznego do stylu lub epoki, ale również poszukiwania różnorodności powiązań danego dzieła z innymi obszarami stylistycznymi. Tak dzieje się w przypadku twórców z poganiacza epok, którzy łamiąc pewne przyjęte schematy, otwierali nowy dział w muzyce.

Jednym z takich przykładów może być znalezienie cech klasycyzmu i romantyzmu w kompozycjach Beethovena [czytaj: betowena] (zaliczanego do klasyków) czy Schuberta [czytaj: szuberta] (pojmowanego jako już jako romantyka).

Wiele form muzycznych przez lata ulegało licznym zmianom i przeobrażeniom. Jedną z takich najbardziej znanych, które uległy modyfikacjom związanym z nowinkami kolejnej epoki, była symfonia. W jej wersji klasycznej posiadała zazwyczaj trzy lub cztery kontrastujące ze sobą części. Te skrajne miały zazwyczaj żywy charakter i szybkie tempo, a część środkowa bywała refleksyjna z wolnym tempem. Chociaż pierwsze symfonie powstawały jeszcze w klasycyzmie - za czasów Józefa Haydna [czytaj: hajdna], Wolfganga Amadeusza Mozarta [czytaj: mocarta] i Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwiga wan betowena] – to już wtedy przed finałową częścią wprowadzano element taneczny mianowicie: menuet lub scherzo [czytaj: skerco]. Przykładem symfonii ze scherzem zamiast menueta jest VII Symfonia A‑dur Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwiga wan betowena], którą możemy wysłuchać analizując jej partyturę w poniższym nagraniu:

RWgYi7av1ZYRi
Utwór pod tytułem „VII Symfonia A‑dur Opus dziewięćdziesiąty drugi, część pierwsza Poco sostenuto - Vivace” [czytaj: poko sostenuto - wiwacze] autorstwa Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwiga wan betowena] w wykonaniu zespołu Pittsburgh Symphony Orchestra [czytaj: pitsburg symfoni orkestra] pod batutą Williama Steinberga [czytaj: łiljama sztajnberga]. Fragment trwający 54 sekundy. Kompozycja jest instrumentalna, wykonywana przez orkiestrę symfoniczną w szybkim tempie i ma bardzo żywy, wesoły, pogodny charakter.
R18tvzaWf06Hz
Sonata fortepianowa cis‑moll numer 14 Opus dwudziesty siódmy numer 2 „Księżycowa” autorstwa Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwiga wan betowena] w wykonaniu Pianisty z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Utwór trwający 5 minut i 34 sekundy. Utwór jest wykonywany na fortepianie solo w umiarkowanym tempie i ma bardzo dramatyczne, nostalgiczne, wręcz smutne brzmienie.

Nostalgiczną czy wręcz romantyczną nutę można natomiast usłyszeć w kolejnym utworze „Wielkiego Klasyka”. Zwróćmy uwagę na sposób prowadzenia linii melodycznej i stałość akompaniamentu.

Przedstawiona poniżej animacja dokonuje analizy i interpretacji dzieła muzycznego - Sonaty cis‑moll nr 14 Op. 27, która znana jest także pod nazwą „Sonaty Księżycowej”. W materiale utwór zostaje rozłożony na części pierwsze oraz omówiony.

R160tKTLOzVV1
Animacja do lekcji zatytułowana: Analiza muzyczna pierwszej części sonaty „Księżycowej” Ludwiga van Beethovena. [czytaj: ludwika wan betowena]
Polecenie 1

Wyjaśnij co oznacza pojęcie metrum alla breve [czytaj: alla brewe]. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R22Ym63xxOFyt
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie. Komu Beethoven [czytaj: betowen] zadedykował omawiany utwór? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1HHzMV4NXjre
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Określ tempo utworu. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

Rbinuzeujubrg
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Szerokiej dziedzinie analizy utworu muzycznego podlega również dopasowanie nurtu albo środowiska artystycznego, z którym definiuje się przynależność danego dzieła. Licznymi przykładami w literaturze muzycznej mogą być dzieła w twórczości muzycznej tzw. „romantycznych szkół narodowychSzkoły narodoweszkół narodowych”.

Spośród najwybitniejszych polskich kontynuatorów tradycji chopinowskiej na pierwszy plan wysuwa się postać Stanisława Moniuszki. Nadając rys historycznych wydarzeń w swojej twórczości wykazywał narodowy charakter operpieśni, a także kantat między innymi o tematyce litewskiej, rozbudowując tym samym dziedzictwo muzyczne w różnych gatunkach instrumentalnych i wokalno‑instrumentalnych.

Polecenie 4

„Prząśniczka” to tylko jedna z pieśni Stanisława Moniuszki, w której charakter narodowy jest mocno wyraźny. Korzystając z wiedzy z poprzednich lekcji, wymień przynajmniej jedną, inną.

R1Z7wgGHONfSW
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Podchodząc analitycznie do poniższego nagrania, postaraj się dostrzec i wymienić narodowy charakter oraz cechy w pieśni „Prząśniczka”.

R13y8tRd0XBlN
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RQdTq8CTDObnb
Utwór pod tytułem „Prząśniczka” z muzyką autorstwa Stanisława Moniuszko oraz słowami autorstwa Jana Czeczota. Utwór trwający 1 minutę i 33 sekundy. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, a zamieszczona aranżacja przeznaczona na głos żeński w akompaniamencie fortepianu. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo żywe, wesołe oraz sentymentalne. Tekst jest wykonywany w języku polskim.
R18LL4vRU7tBL
Partytura do utworu „Prząśniczka” autorstwa Stanisława Moniuszki, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Partytura do utworu „Prząśniczka” autorstwa Stanisława Moniuszki, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Ważnym aspektem przy poprawnym analizowaniu dzieła muzycznego jest umieszczenie go w chronologii epoki. Dodać należy również określenie czasu w przykładowy sposób, podając np. czy dzieło należało do ars nova [czytaj: ars nowa] czy ars antiqua [czytaj: ars antikfa]- w przypadku omawiania dzieł średniowiecza lub stanowi typowy przykład dojrzałego baroku lub też jest ilustracją wczesnego romantyzmu. Dzięki dobrej znajomości literatury muzycznej i osłuchaniu, taką umiejętność można również w sobie wypracować.

Jedną z trudniejszych jest sztuka osadzenia dzieła w niezbędnych kontekstach. Dotyczy to połączenia utworu muzycznego z wydarzeniami historycznymi, religijnymi, społecznymi, filozoficznymi lub literackimi.

Kalendarium epoki klasycyzmu (ok. 1750 – ok. 1820 r.)

Muzyka polska

Muzyka europejska

Kultura i nauka

1750 – Pierwsza polska symfonia J. Szczurowskiego

1750 – Śmierć Jana Sebastiana Bacha

1756 – Urodził się Wolfgang Amadeusz Mozart [czytaj: mocart]

1751 – Początek Wielkiej Encyklopedii Francuskiej (D. Diderot[czytaj: didero])

1752 – Odkrycie elektryczności atmosferycznej

1765 – Urodził się Michał Kleofas Ogiński

1768‑72 Pieśni konfederatów

1764‑81 Pierwsze koncerty abonamentowe (Londyn)

1765 – Powstaje Teatr Narodowy w Warszawie

1771 – Symfonia D‑dur Adama Haczewskiego

1778 – Pierwsza opera polska Nędza uszczęśliwiona

1770 – Urodził się Ludwig van Beethoven [czytaj: ludwig wan betowen]

1772 – Powstaje Symfonia fis‑moll nr 45 Pożegnalna Josepha Haydna [jozefa hajdna]

1777 – Sébastien Érard [czytaj: sebastię erard] konstruuje swój pierwszy fortepian początkując działalność jednej z najsłynniejszych firm budowniczych fortepianów

1770 – Powstaje obraz Canaletta [czytaj: kanaleta] Widok Warszawy od strony Pragi

1773 – Powstaje Kubuś Fatalista Denisa Diderota

1775 – Powstaje szkoła Weimarska (J.W. Goethe [czytaj: gete], F. Schiller [czytaj: sziler], J.G. Herder, do ok. 1830 r., europejskie centrum literacko‑teatralne.

Polecenie 5

Na podstawie powyższego przykładu wybierz epokę i stwórz podobny kontekst z ulubionego utworu muzycznego. Dopasuj wydarzenie literackie, naukowe oraz z dziedziny sztuk plastycznych (w tym architektury). Przedstaw to zadanie w dowolnym formacie, pracując w grupie.

R1RodUzRd4Ler1
Ilustracja interaktywna przedstawia mapę myśli – czyli kolorowe okręgi położone na białym tle. Największy okrąg ma kolor ciemnobłękitny i nosi nazwę Muzyka klasycyzmu. Od tego okręgu wychodzą połączenia do mniejszych kategorii, które łączą się z tym terminem – Muzyka Orkiestrowa (czerwony okrąg), Opera (fioletowy okrąg), Klasycyzm wiedeński (pomarańczowy okrąg), Preklasycyzm (zielony okrąg), Muzyka wokalno-instrumentalna (granatowy okrąg), Muzyka instrumentalna (różowy okrąg). Każdy z okręgów łączy się z innymi mniejszymi (tego samego koloru). Muzyka orkiestrowa (czerwony okrąg) zawiera w sobie okręgi: Symfonie koncertujące, Symfonie. Opera (fioletowy okrąg) zawiera w sobie okręgi: Włoska opera buffa, Włoska opera seria, Francuska opera comique [opera komik], Angielska ballad opera, Niemiecki singspiel [czytaj: singszpil]. Włoska opera seria zawiera w sobie okręgi: Niccolo Piccini [czytaj: nikolo piczini], Wolfgang Amadeusz Mozart [czytaj: Wolfgang Amadeusz mocart], Christoph Wilibald Gluck [czytaj: kristof Wilibald gluk]. Klasycyzm Wiedeński (pomarańczowy okrąg) zwiera sobie okręgi: Franz Jospeh Haydn [czytaj: franc jozef hajdn], Wolfgang Amadeusz Mozart [czytaj: wolfgang amadeusz mocart], Ludwig van Beethoven [czytaj: ludwik wan betowen]. Preklasycyzm (zielony okrąg) dzieli się na: Szkoły kompozytorskie oraz Kategorie. Okrąg Szkoły kompozytorskie dzieli się na: Starowiedeńska, Mannheimska [czytaj: manhajmska], Berlińska. Szkoła starowiedeńska dzieli się na okręgi: Leopold Mozart [czytaj: leopold mocart], Georg Matthias Monn [czytaj: georg matias mon], Michael Haydn [czytaj: miśael hajdn]. Szkoła mannheimska [manhajmska] dzieli się na okręg: Johann Stamitz [czytaj: johan sztamic]. Szkoła berlińska dzieli się na okręgi: Carl Philipp Emmanuel Bach [czytaj: karl filip emanuel bach] oraz Johann Gottlieb Graun [czytaj: johan gotlib graun]. Okręg Kategorie dzieli się na: Sturm und Drang [czytaj: szturm und drang], Styl galant, Empfindsamkeit [czytaj: empfindzamkajt]. Muzyka wokalno-instrumentalna (granatowy okrąg) dzieli się na okręgi: Requiem [czytaj: rekfiem], Oratorium, Msza. Muzyka instrumentalna (różowy okrąg) dzieli się na okręgi: Muzyka fortepianowa, Kameralistyka, Koncerty instrumentalne. Okrąg Muzyka fortepianowe dzieli się na okręgi: Sonata, Wariacje. Okrąg Kameralistyka dzieli się na okręgi: Sonata na fortepian i skrzypce, Kwartet smyczkowy, Divertimento [czytaj: diwertimento], Serenada.
Mapa myśli na podstawie mapy myśli z portalu „Muzykoteka Szkolna” dotyczącej Muzyki klasycznej, online‑skills, CC BY 3.0.
Źródło: online-skills, Mapa myśli na podstawie mapy myśli z portalu „Muzykoteka Szkolna” dotyczącej Muzyki klasycznej, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Przeanalizuj partyturę poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. W których miejscach kompozytor odwoływał się do standardowego rytmu poloneza, a w których od niego odchodził?

RchI6Ko1vNd0h
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Wysłuchaj poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. W których miejscach kompozytor odwoływał się do standardowego rytmu poloneza, a w których od niego odchodził? Możesz posiłkować się partyturą przy odpowiedzi.

RIhzKruKeTSix
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RQIKLRcRdxuRA
Utwór pod tytułem „Pożegnanie ojczyzny” autorstwa Michała Kleofasa Ogińskiego w wykonaniu Pianisty Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Utwór trwający dwie minuty i pięćdziesiąt dwie sekundy. Kompozycja jest instrumentalna. Utwór jest wykonywany na fortepianie solo w średnio szybkim tempie; jego charakter jest różny w zależności od części. Początkowo brzmienie jest bardziej sentymentalne, nostalgiczne i nieco melancholijne, w późniejszej części bardziej żywe i dramatyczne.
RtsdAMUvTPEaZ
Michał Kleofas Ogiński, Polonez a‑moll, Pożegnanie Ojczyzny, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Michał Kleofas Ogiński, Polonez a-moll, Pożegnanie Ojczyzny, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Dla przypomnienia poniżej charakterystyczne rytmy polskich tańców narodowych.

RoHBg5AbpmhCQ
Rytm poloneza, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rytm poloneza, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Rj0SsSZWDomzW
Rytm oberka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rytm oberka, licencja: CC BY 3.0.
R1KZy1nK5bod7
Rytm krakowiaka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rytm krakowiaka, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Style, kierunki, techniki kompozytorskie

Mówiąc o technikach kompozytorskich, stylach czy kierunkach w muzyce musimy zdawać sobie sprawę, że nie jest to wszystko równoznaczne. Dokładniej temat środków i technik kompozytorskich został omówiony w dostępnym materiale na stronie: https://zpe.gov.pl/a/srodki-techniki-kompozytorskiej/DumhvSINehttps://zpe.gov.pl/a/srodki-techniki-kompozytorskiej/DumhvSINehttps://zpe.gov.pl/a/srodki-techniki-kompozytorskiej/DumhvSINe

Myśląc o przykładach technik kompozytorskich trzeba mieć na uwadze sposób organizowania elementów dzieła muzycznego - takich jak np. rytmika, melodyka, harmonika i pozostałe - oraz ich zastosowanie warunkujące sposób pojmowania faktury utworu. Rytmika ma decydujący wpływ na rodzaj muzyki. Często podejmowany problem, co było pierwsze, melodia czy rytm nadal jest tematem spornym.

  • Aleatoryzm

  • Cantus Firmus [czytaj: kantus firmus]

  • Dodekafonia

  • Fauxbourdon [czytaj: foksbordon]

  • Fugowanie

  • Izorytmia

  • Przeimitowanie

Przykładowe nazwy technik kompozytorskich oraz stylów w muzyce i sztuce:

Linia przebiegu dziejów muzyki nie zawsze układa te same schematy, gdyż nawet w jednej epoce zdarzały się różnorodne style i sposoby pojmowania muzyki. Artyści - muzycy swoimi postawami mieli inne widzenie estetyki muzycznej, tworząc ścieżkę indywidualnego rozwoju, za którym podążali naśladowcy czy wielbiciele, albo stawali na czele szkół i ugrupowań kompozytorskich tworząc dzieła według ustalonych zasad. W dawnych czasach odrębność twórcza nie przejawiała się w sposób tak świadomy, jak to zdarzało się dopiero w początkach XIX wieku. Od tego czasu bowiem w historii muzyki możemy mówić o niezależności kompozytorów oraz przenikaniu się stylów związanych np. z jakąś formą (mówimy wtedy o stylu operowym, stylu koncertowym), z indywidualizacją twórczą czy ze stylem narodowym (wykorzystanie pierwiastków narodowych i rodzimego folkloru).

Wydarzenia historyczne kładą się cieniem nie tylko na literaturze, ale bardzo silnie oddziałują na stylistykę muzyczną, której chyba najlepszym przykładem są właśnie XIX wieczne szkoły narodowe. Inaczej pojmowana jest myśli twórcza każdego z kompozytorów, tworzących rosyjską grupę skupioną pod nazwą Potężna Gromadka (należeli do niej: Modest Musorgski, Aleksander Borodin, Nikołaj Rimski Korsakow, Milij Bałakiriew [czytaj: mili bałakiriew]i Cezar Cui [czytaj: cezar kłi]). Jej sposób pojmowania i traktowania muzyki opisany jest również w bogatym materiale pod tytułem „Potężna Gromadka i jej znaczenie dla rozwoju muzyki” na stronie: https://zpe.gov.pl/a/potezna-gromadka-i-jej-znaczenie-dla-rozwoju-muzyki/DLC5t0arIhttps://zpe.gov.pl/a/potezna-gromadka-i-jej-znaczenie-dla-rozwoju-muzyki/DLC5t0arIhttps://zpe.gov.pl/a/potezna-gromadka-i-jej-znaczenie-dla-rozwoju-muzyki/DLC5t0arI

ReQykKOqfkITi
Plakat promujący balet Nikołaja Rimskiego‑Korsakowa „Szeherezada” i Samuela BarberaMedea”, 2018 r., Opera Śląska, Bytom, bytom.naszemiasto.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Plakat promujący balet Nikołaja Rimskiego-Korsakowa „Szeherezada” i Samuela BarberaMedea, ilustracja, dostępny w internecie: https://bytom.naszemiasto.pl/bytom-szeherezada-i-medea-premiera-baletowa-w-operze/ar/c13-4642330 [dostęp 2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Polecenie 7

Przeanalizuj fragment partytury suity „Szeherezada” Nikołaja Rimskiego‑Korsakowa. Chociaż w utworze można odnaleźć szeroki skład instrumentalny, to kompozytor, znany jako mistrz instrumentacji (napisał nawet podręcznik na ten temat) bardzo zręcznie konstruuje poszczególne fragmenty utworu w oparciu o partie różnych instrumentów, nierzadko powierzając prowadzenie melodii tylko kilku z nich. Określ, jakie instrumenty grają w przytoczonym fragmencie.

ROnR6HQ0VjmaE
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7

Wysłuchaj fragmentu suity „Szeherezada” Nikołaja Rimskiego‑Korsakowa. Chociaż w utworze można odnaleźć szeroki skład instrumentalny, to kompozytor, znany jako mistrz instrumentacji (napisał nawet podręcznik na ten temat) bardzo zręcznie konstruuje poszczególne fragmenty utworu w oparciu o partie różnych instrumentów, nierzadko powierzając prowadzenie melodii tylko kilku z nich. Określ, jakie instrumenty słyszysz w wysłuchanym fragmencie.

R1dsSmiWo5MWa
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RmznVEnPz5do5
Utwór pod tytułem „Wstęp. Morze i okręt Sindbada, z suity symfonicznej „Szeherezada” Opus trzydzieści pięć autorstwa Mikołaja Rimskiego Korsakowa w wykonaniu zespołu Kirov Orchestra [czytaj: kirof orchestra] pod batutą Walerija Giergijewa. Fragment trwający 46 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w niespiesznym tempie i ma pełne zadumy, melancholijne brzmienie oraz mocno sentymentalny charakter.

Struktura gatunków i form muzycznych

Forma i jej struktura w muzyce zawsze przebiega w określonym czasie. Jak mawiał jeden z ciekawszych jej badaczy Edward Hanslick [czytaj: hanslik] na przełomie XIX/XX wieku, że muzyka jest „brzmiącą formą”, a kompozytor‑twórca trzyma w ręku wszystkie włókna tej misternej tkaniny. Poezja miesza się z dźwiękiem…”.

Ubrana w formę muzyka istniała zawsze. Decydowała o tym moda, chociaż częściej była produktem natchnienia samego artysty. Niektóre z form trwały krótką chwilę, inne modyfikowane przez lata dotrwały do naszych czasów.

Bogusław Schaeffer [czytaj: szefer]
Bogusław Schaeffer [czytaj: szefer] Dzieje kultury muzycznej

Istnieją trzy rodzaje formy muzycznej. Bywają formy, w których wszystko wiąże się wzajemnie - od najmniejszego motywu aż po układ całości. Motywy, tematy, części - wszystko to koresponduje ze sobą ściśle, tworzy jakby jeden spójny organizm. Ale bywają formy, w których wybrany temat dominuje w całości i niejako wypełnia sobą cały utwór. Istnieją wreszcie formy, które opierają się na schematach i modelach obowiązujących dla danego gatunku muzyki.

cyt4 Źródło: Bogusław Schaeffer, Dzieje kultury muzycznej, Warszawa 1991, s. 170.

BoleroMaurice’a Ravela [czytaj: morisa rawela]

Jednym z ciekawszych przykładów na to, jak wiele może zrobić sprawny kompozytor z zaledwie jednym motywem jest „BoleroMaurice’a Ravela [czytaj: morisa rawela]. Przez cały czas trwania utworu werble grają jeden, stały motyw rytmiczny; sama melodia, czyli motyw główny ma zaledwie osiemnaście taktów i jest powtarzany kilkanaście razy, choć za każdym razem rozwijany za pomocą wariacji.

RTPMKJl4bD14M
Skład instrumentalny potrzebny do wykonania „BoleroMaurice'a Ravela, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Skład instrumentalny potrzebny do wykonania „BoleroMaurice'a Ravela, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Wysłuchajmy „Bolera” dokonując jego muzycznej analizy.

Polecenie 8

Maurice Ravel [czyta: moris rawel] był jednym z wiodących twórców francuskiego impresjonizmu. Wymień drugiego czołowego kompozytora, który tworzył w tym nurcie.

R3mWEfGgNAVro
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Wysłuchaj fragmentu „BoleraMaurice’a Ravela [czytaj morisa rawela]. Określ, jakie instrumenty słyszysz w wysłuchanym fragmencie. Czy potrafisz podać metrum utworu?

R1Uu57AeB6HKk
(uzupełnij)
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RdcHO04qJRgJV
Utwór pod tytułem „Bolero” autorstwa Maurice’a Ravela [czytaj: morisa rawela] w wykonaniu zespołu London Symphony Orchestra [czytaj: london symfony orkestra] pod batutą Arpada Joó [czytaj: arpada joo]. Fragment trwający dwie minuty i trzydzieści dwie sekundy. Kompozycja jest wykonywana przez orkiestrę symfoniczną w rozszerzonym składzie i w średnio szybkim tempie. Utwór ma pogodne, wesołe brzmienie i składa się z wariacji kilkunastotaktowego tematu, który grają po kolei kolejne instrumenty. Charakterystyczny rytm w metrum trzy czwarte jest wybijany na werblu.
RPDm8LRIMICDq1
Schemat przebiegu formalnego „BoleraMaurice'a Ravela, online‑skills, CC BY 3.0; ilustracja na podstawie: La Gran Musica - kolekcja klasyczna, PolyGram, s. 8.,
Źródło: online-skills, Schemat przebiegu formalnego „BoleraMaurice'a Ravela, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Dolna linia schematu przebiegu formalnego obrazuje czas przebiegu utworu i wyznacza charakterystyczne momenty wejść poszczególnych instrumentów z najbardziej znanym na świecie tematem melodycznym. Płyta z Bolerem Maurice’a Ravela [czytaj: morisa rawela] o kompozytora, omówieniem szczegółów powstania utworu, przedstawieniem tła wydarzeń historycznych i okoliczności związanych z przemianami jakie towarzyszyły powstaniu utworu, nie pomijając rozwoju sztuki i kultury. Wykonawcy z dyrygentem Claudiem Abado [czytaj: klaudiem abado] i wytwórnią Deutsche Grammophon [czytaj: dojcze gramofon] gwarantują najwyższy poziom doznań muzycznych.

Wysłuchajmy utworów z dwóch odmiennych epok: Klasycznego Wolfganga Amadeusza Mozarta [czytaj: mocarta] i jedną z najbardziej znanych SonatSonataSonat C‑dur nr 16, część I KV 545 oraz romantycznie brzmiącego Fryderyka Chopina [czytaj: szopena] w Nokturnie Es‑dur Op. 9 Nr 2 w wykonaniu pianisty Vadima Chaimovicha [czytaj: wadima czajmowicza].

RZPdGaVGdaLfk
Etykieta z bukietem tulipanów, logo Deutsche Grammophon, wikipedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Etykieta z bukietem tulipanów, logo Deutsche Grammophon, ilustracja, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Deutsche_Grammophon#/media/Plik:Fischer-Dieskau,_Dietrich.jpg [dostęp 20.07.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.

Podsumowanie

Sztuka poznawania i rozpoznawania utworów muzycznych nie jest łatwa. Konkurs „Jaka to melodia?” może dotyczyć wielu warstw utworu, stylistki, techniki kompozytorskiej i stawiania pytań dotyczących, kiedy dzieło powstało, w jakiej epoce, kto jest jego autorem. Przydatną staje się wszelka wiedza z wielu dziedzin, bowiem powiedzieć „coś” o utworze to znać historię powszechną, geografię, dzieje polityczne, ruchy religijne i zmiany zachodzące w szeroko rozumianej kulturze i sztuce. Szerokie horyzonty nie biorą się z wyuczonych formułek, lecz z osłuchania utworów i przypisywania im zdarzeń. Warto sięgnąć wtedy nie tylko po partyturę samego dzieła, ale po książkę, literaturę czy poezję. W tym celu należy również podnieś wzrok ku górze, spojrzeć na otaczającą nas architekturę, wystrój wnętrz, przyjrzeć się z bliska obrazom tworzonym w czasie, kiedy istniał osobliwy świat powstania utworu muzycznego. Wtedy dopiero pozna się smak prawdziwej sztuki i wjedzie się w sedno cech stylistycznych słuchanego utworu, reprezentującego określoną epokę muzyczną.

Ćwiczenie

1
Ćwiczenie 1
RddzJo3cDVpXK
Dopasuj tytuły dzieł do ich autorów. 1. Trzy utwory w dawnym stylu 2. Trzy utwory w dawnym stylu, część Aria 3. Szeherezada A. Krzysztof Penderecki B. Mikołaj Górecki C. Nikołaj Rimski Korsakow
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R32kwGOD1XGbH1
Ćwiczenie 1
Wysłuchaj utworów i dopasuj tytuły dzieł. Możliwe odpowiedzi: 1. Krzysztof Penderecki, Trzy utwory w dawnym stylu, część Aria, 2. Nikołaj Rimski Korsakow, Szeherezada, 3. Henryk Mikołaj Górecki, Trzy utwory w dawnym stylu
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
1
Ćwiczenie 2
RHOXD0PLPhObq
Z podanych poniżej nazw wybierz oznaczające polskie tańce ludowe. Możliwe odpowiedzi: 1. Polonez, 2. Krakowiak, 3. Czeczotka, 4. Polka
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1Jtjb4mhs8k211
Ćwiczenie 2
Dla każdego podanego poniżej rytmu przyporządkuj nazwy polskich tańców ludowych.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 3
R9JVZCN4adspm
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 3

Na podstawie poniższego fragmentu utworu dokonaj opisowej analizy muzycznej. Podczas słuchania wykorzystaj wszystkie wiadomości również te, które wykraczają poza przedmiot historii muzyki.

RdcHO04qJRgJV
Utwór pod tytułem „Bolero” autorstwa Maurice’a Ravela [czytaj: morisa rawela] w wykonaniu zespołu London Symphony Orchestra [czytaj: london symfony orkestra] pod batutą Arpada Joó [czytaj: arpada joo]. Fragment trwający dwie minuty i trzydzieści dwie sekundy. Kompozycja jest wykonywana przez orkiestrę symfoniczną w rozszerzonym składzie i w średnio szybkim tempie. Utwór ma pogodne, wesołe brzmienie i składa się z wariacji kilkunastotaktowego tematu, który grają po kolei kolejne instrumenty. Charakterystyczny rytm w metrum trzy czwarte jest wybijany na werblu.
R1E02fVAi5Xag
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
3
Ćwiczenie 4
RQMTHPddtDKVo
Dopasuj pojęcia zgodnie z mapą myśli. Muzyka instumentalna|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Muzyka instumentalna|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Muzyka wokalno-instrumentalna|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Preklasycyzm|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Preklasycyzm|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Muzyka orkiestrowa|1. kameralistyka, 2. kategorie, 3. muzyka fortepianowa, 4. symfonie, 5. divirtimento, 6. szkoły kompozytorskie, 7. Sturm und Drang, 8. msza
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RuUteObiDyABJ31
Ćwiczenie 4
Uzupełnij mapę myśli.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 5
RcyokoDjznTPb
Z podanych poniżej instrumentów wybierz klawiszowy. Możliwe odpowiedzi: 1. czelesta, 2. puzon, 3. perkusja, 4. kocioł, 5. saksofon
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R14Q4Wrd2oPi62
Ćwiczenie 5
Na przedstawionej poniżej ilustracji widoczne są instrumenty. Przyporządkuj do nich nazwy.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
RFT6uvClWm7ES2
Ćwiczenie 6
Ułóż poniższe instrumenty w kolejności: od najbliższej do najdalszej od dyrygenta w orkiestrze. Elementy do uszeregowania: 1. wielki bęben, 2. harfy, 3. waltornie, 4. pierwsze skrzypce
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RSzcmXEr8q8jX21
Ćwiczenie 6
Ułóż nazwy instrumentów w ich odpowiednie miejsce w orkiestrze.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R16CYNvpb9ukr1
Ćwiczenie 7
Wskaż, jakiej narodowości byli kompozytorzy zaliczający się do tzw. „Potężnej gromadki”? Możliwe odpowiedzi: 1. Niemieckiej, 2. Rosyjskiej, 3. Polskiej, 4. Czeskiej, 5. Francuskiej
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 8

Połączenie utworu muzycznego z wydarzeniami historycznymi, religijnymi, społecznymi czy literackimi stanowi jedną z trudniejszych sztuk.

Na podstawie poniższych wydarzeń uzupełnij pozostałe poznane treści i dodaj te,  (przynajmniej po dwa dla każdego rodzaju wydarzenia) które są Ci znane.

Muzyka polska:
1750 - pierwsza polska symfonia J. Szczurkowskiego
Muzyka europejska:
1756- urodził się Wolfgang Amadeusz Mozart [czytaj: mocart]
Kultura i nauka:
1752- odkrycie elektryczności atmosferycznej

RTIGFwen2QOLN
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

Aktywne słuchanie muzyki
Aktywne słuchanie muzyki

to metoda poznawania sztuki w sposób zintegrowany (występują elementy: dramy, pantomimy, plastyki), ukazująca podstawowe cechy muzyki (rytm, melodia, harmonia) przy pomocy realizacji różnorodnych opracowań utworów muzycznych.

Belcanto, bel canto
Belcanto, bel canto

[czytaj: belkanto], bel canto [czytaj: bel kanto] styl muzyki wokalnej, a także technika wokalna w operze włoskiej XVII‑XIX w.

Bolero
Bolero

taniec hiszpański; też: muzyka do tego tańca.

Ekspresjonizm
Ekspresjonizm

kierunek w literaturze i sztuce początku XX w. traktujący dzieło jako subiektywny wyraz spotęgowanych przeżyć artysty.

Fermata
Fermata

znak graficzny nad nutą lub pauzą, przedłużający dowolnie czas ich trwania; też: przedłużenie czasu wykonania danej nuty lub pauzy.

Impresjonizm
Impresjonizm

(z francuskiego: impressionisme [czytaj: impresionizm] < z łaciny impressio [czytaj: impreszjo] ‘odbicie’, ‘wrażenie’), termin muzyczny, kierunek w muzyce na przełomie XIX i XX w., reprezentowany głównie przez twórczość C. Debussy’ego,[czytaj: debusiego] częściowo także przez twórczość M. Ravela [czytaj: rawela], w Wielkiej Brytanii - C. Scotta [czytaj: skota], we Włoszech - G. Pucciniego [czytaj: pucziniego](opera Turandot) i O. Respighiego [czytaj: respigiego], w Polsce - K. Szymanowskiego.

Ligatura
Ligatura

znak graficzny, w którym połączono dwie lub trzy litery.

Neoklasycyzm
Neoklasycyzm

(neo - z greki nowy i klasycyzm - z łaciny pierwszorzędny) , klasycyzm współczesny, kierunek w literaturze europejskiej XIX i XX w., nawiązujący do szeroko pojmowanej tradycji antycznej i nowożytnej, zauważalny również w innych dziedzinach sztuki, w tym w muzyce. Kierunek rozwinięty gł. w poezji XX w., postulujący aktualizację form przeszłości i twórcze wykorzystanie mitów, symboli i obrazów tradycji europejskiej.

Neoromantyzm
Neoromantyzm

(neo z greki i romantyzm z francuskiego), postromantyzm, kierunek artystyczny na przełomie XIX i XX w., nawiązujący do romantyzmu termin upowszechniony przede wszystkim w muzyce.

Sonata
Sonata

instrumentalny utwór muzyczny składający się zwykle z trzech lub czterech odrębnych części.

Styl brillant
Styl brillant

[czytaj: briląs] termin muzyczny, styl w muzyce fortepianowej pierwszej połowy XIX w., odznaczający się rozbudowanymi partiami popisowymi (wirtuozowskie pasaże, błyskotliwe figury, ornamenty) i odcinkami o charakterze kantylenowym (śpiewnym), sentymentalnym, zwłaszcza w takich gatunkach i formach, jak: koncert, sonata, rondo, nokturn, polonez, walc.

Styl galant
Styl galant

styl w muzyce pierwszej połowy XVIII w., popularny na dworach francuskich.

Symfonia
Symfonia

utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę.

Szkoły narodowe
Szkoły narodowe

to ruch muzyczny, który powstał w drugiej połowie XIX wieku jako odpowiedź na nacisk romantyzmu germańskiego oraz opery włoskiej. Nurt ten miał na celu podkreślać oraz promować wartości oraz piękno poszczególnych narodów poprzez muzykę ludową oraz folklor.

Weryzm
Weryzm

(z włoskiego), termin muzyczny, kierunek zapoczątkowany pod koniec XIX w. we włoskiej twórczości operowej (odpowiadający naturalizmowi w literaturze), głoszący postulat realistycznych wątków treściowych w librettach, wprowadzający efekty naturalistyczne, unikający tematyki historyczno‑mitologicznej, dążący zaś do ukazania prawdy we współczesnych stosunkach społecznych.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.

  • Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN,  Warszawa 2003.

Notatki ucznia

R285DoVJnSoFi
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

Biblioteka audio

Bibliografia

  • La Gran Musica - Maurice Ravel, PolyGram, Baarn, 1997.

  • Łaciak A., UTWÓR 4: TRZY UTWORY W DAWNYM STYLU, [w:] https://www.krakowskieforum.pl/strona-3536-utwor_4_trzy_utwory_w_dawnym_stylu.html [dostęp 8.03.2022 r.].

  • Markuszewska A., Klasycyzm [w:] https://muzykotekaszkolna.pl/wiedza/epoki/klasycyzm/ [dostęp: 08.03.2022 r.].

  • Panek W., „Świąt Muzyki”, podręcznik do gimnazjum, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2015.

  • Schaeffer B., „Dzieje kultury muzycznej”, Podręcznik dla szkół średnich, WSiP, Warszawa 1991.