Ilustracja jest tłem tematu lekcji. Ukazuje widok z dołu na wieżowce. Od szklanych budynków odbija się błękitne niebo. Na ilustracji umieszczony jest czarny pasek z tekstem: Jak czytać bryłę budowli?
Jak czytać bryłę budowli?
1
Scenariusz dla nauczyciela
RDcRZUQXVEdHd1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: Kamila Neumann, licencja: CC BY 3.0.
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów
kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
1) zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce.
Nauczysz się
określać funkcje architektury i stosować do jej opisu właściwą terminologię;
wymieniać najważniejsze obiekty architektonicznie w Polsce i za granicą; wskazywać ich twórców
rozróżniać cechy i rodzaje kompozycji architektonicznych;
charakteryzować na przykładzie architektury pojęcie stylu w sztuce.
Wstęp
Architektura to sztuka kształtowania obiektów przestrzennych o różnym przeznaczeniu: budynki, budowle, tereny zielone, rekreacyjne, sportowe, wnętrza. Dzieło architektoniczne łączy w sobie funkcję, formę i konstrukcję. Malarze czy rzeźbiarze, tworząc dzisiaj swoje dzieła, nie są ograniczeni zasadami. Architekt nie tylko dopasowuje swój zmysł artystyczny do obowiązującego stylu. Musi wiedzieć, jak zaprojektować budynek, aby był trwały i funkcjonalny. Ponadto bierze pod uwagę:
użyteczności publicznej (urzędy, markety, szpitale i inne),
przemysłowe (fabryki, magazyny i inne)
obronne,
RiNfDtGdqTWOh
Ilustracja przedstawia najwyższy budynek w Polsce - Sky Tower we Wrocławiu. Budowla składa się z trzech części. U dołu znajduje się czterokondygnacyjny podest, następnie jest dziewiętnastopiętrowa część budynku kształtem przypominająca żagiel oraz pięćdziesięciojedno kondygnacyjna wieża, która góruje nad całym miastem. Wykonana jest z konstrukcji żelbetowej i szkła.
Sky Tower (najwyższy budynek w Polsce - 212 m, styl neomodernizm), Wrocław 2012
Źródło: Filori, Praca własna, licencja: CC BY-SA 4.0, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Sky_Tower_Wroclaw.JPG [dostęp 29.01.2015 r.].
Plan i bryła
Plan - figura geometryczna, wyznaczona zewnętrznym obrysem budynku u podstawy. Może nim być:
Bryła – jej kształt zależy od planu. Bryła obiektu architektonicznego określa jego formę. Może mieć podstawową postać lub składać się z różnych brył geometrycznych. Najprostszą formą jest prostopadłościan. Bryły mogą przypominać także:
walec – rotunda; plan koła – najprostsza odmiana planu centralnego,
ostrosłup - piramida,
inne.
Warto wiedzieć
Pojęcia bryła używamy też, mając na myśli opis całego obiektu: np. bryła wydłużona, charakterystyczna, nieregularna itp.
RjWVLB4g21ZIH1
Ilustracja przedstawia kaplicę św. Mikołaja, w Cieszynie. Zbudowana jest z płaskich ciosów wapiennych na planie koła z apsydą. Kryta jest dachem stożkowym. W murach znajdują się małe okna z glifem, czyli głęboko osadzone i rozszerzające się na zewnątrz. Rotunda położona jest na terenie parku.
Kaplica św. Mikołaja (widok na rotundę z apsydą), XI wiek, Cieszyn, online-skills, CC BY 3.0
Ilustracja poświęcona dziełom architektury
RNrxeMTKHM8TZ
Ilustracja interaktywna przedstawia Panteon w Rzymie. Ukazuje widok na budowlę od frontu. Portyk zakończony jest tympanonem. Pod nim znajduje się inskrypcja: M. AGRIPPA L.F. COS. TERTIUM FECIT, którą można przetłumaczyć jako
"Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci". Budowla składa się z cylindra i kopuły o identycznych rozmiarach. W kopule znajduje się otwór, tak zwany oculus oświetlający wnętrze. Do wnętrza prowadzą drzwi odlane z brązu. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Panteon to rzymska siedziba wszystkich bogów. Pierwotnie był postawiony na planie prostokąta. W I wieku spłonął w pożarze. Po odbudowie zachowano portyk z dwuspadowym dachem, podpartym przez kolumnadę w porządku korynckim.
Ten rodzaj antycznego przedsionka prowadzi nas do wnętrza rotundy. Dobudowano ją w II wieku. Budynek w kształcie walca od góry jest przykryty kopułą o średnicy 44 m. Podpierają ją wyłącznie mury rotundy. Konstrukcja stała się wzorem do naśladowania dla wielu architektów w późniejszym czasie. Jej wykonanie było możliwe dzięki wynalezieniu przez Rzymian zaprawy murarskiej.
W czasach antycznych we wnękach ściennych okrągłego budynku stały figury rzymskich bogów, którym tu oddawano cześć. Obecnie w Panteonie mieści się kościół katolicki.
Ilustracja interaktywna przedstawia Panteon w Rzymie. Ukazuje widok na budowlę od frontu. Portyk zakończony jest tympanonem. Pod nim znajduje się inskrypcja: M. AGRIPPA L.F. COS. TERTIUM FECIT, którą można przetłumaczyć jako
"Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci". Budowla składa się z cylindra i kopuły o identycznych rozmiarach. W kopule znajduje się otwór, tak zwany oculus oświetlający wnętrze. Do wnętrza prowadzą drzwi odlane z brązu. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Panteon to rzymska siedziba wszystkich bogów. Pierwotnie był postawiony na planie prostokąta. W I wieku spłonął w pożarze. Po odbudowie zachowano portyk z dwuspadowym dachem, podpartym przez kolumnadę w porządku korynckim.
Ten rodzaj antycznego przedsionka prowadzi nas do wnętrza rotundy. Dobudowano ją w II wieku. Budynek w kształcie walca od góry jest przykryty kopułą o średnicy 44 m. Podpierają ją wyłącznie mury rotundy. Konstrukcja stała się wzorem do naśladowania dla wielu architektów w późniejszym czasie. Jej wykonanie było możliwe dzięki wynalezieniu przez Rzymian zaprawy murarskiej.
W czasach antycznych we wnękach ściennych okrągłego budynku stały figury rzymskich bogów, którym tu oddawano cześć. Obecnie w Panteonie mieści się kościół katolicki.
1
1. Panteon to rzymska siedziba wszystkich bogów. Pierwotnie był postawiony na planie prostokąta. W I wieku spłonął w pożarze. Po odbudowie zachowano portyk z dwuspadowym dachem, podpartym przez kolumnadę w porządku korynckim.
Ten rodzaj antycznego przedsionka prowadzi nas do wnętrza rotundy. Dobudowano ją w II wieku. Budynek w kształcie walca od góry jest przykryty kopułą o średnicy 44 m. Podpierają ją wyłącznie mury rotundy. Konstrukcja stała się wzorem do naśladowania dla wielu architektów w późniejszym czasie. Jej wykonanie było możliwe dzięki wynalezieniu przez Rzymian zaprawy murarskiej.
W czasach antycznych we wnękach ściennych okrągłego budynku stały figury rzymskich bogów, którym tu oddawano cześć. Obecnie w Panteonie mieści się kościół katolicki.
Apollodoros z Damaszku, Panteon, 125 r., Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 2.5
Elementy architektoniczne
Najważniejsze elementy konstrukcji budynku to: fundament (pozioma podstawa), na nim elementy nośne - pionowe filary lub ściany, na których opierają się belki stropowe, pilastryPilasterpilastry, stropyStropstropy, sklepieniaSklepieniesklepienia, konstrukcja dachu. Najstarszym filarem jest kolumna, ulubiony element architektoniczny Egipcjan, Greków i Rzymian. Ma dokładnie określoną formę, ale rolę filara może pełnić także prosty drewniany słup. Rzymianie upowszechnili konstrukcję opartą na łuku, dzięki któremu stała się lżejsza.
Funkcje użytkowe i estetyczne budynku uzupełniają: pokrycia dachu, ściany działowe, schody, okna, drzwi, posadzki (wykończenie podłogi) oraz dekoracje ścienne, sufitowe, elewacyjne. Do elementów dekoracyjnych należą: portalPortalportal, gzymsGzymsgzyms, medalionMedalionmedalion, stiukStiukstiuk, ornamentOrnamentornament, sztukateriaSztukateriasztukateria.
Warto wiedzieć
Warto zwrócić uwagę na formę i konstrukcję obiektu, bo mogą zdradzić jego styl.
Roqygyeo0xZ2j1
Ilustracja przedstawia Partenon. Ukazuje otoczoną dorycką kolumnadą budowlę. Świątynia położona jest na podwyższeniu w postaci kilku schodów. i pozbawiona dachu, tympanon również się nie zachował. Wyraźnie widoczny jest fryz metopowo-tryglifowy, czyli ułożone na przemian elementy pionowe z płaskorzeźbami. W tle widnieje błękitne niebo z chmurami.
Partenon, Świątynia Ateny, styl klasyczny, 432 p.n.e, Ateny, online-skills, CC BY 3.0
Wygląd zewnętrzny
Wygląd budynku jest ściśle związany z jego bryłą, konstrukcją i funkcją. Ambicją każdego twórcy jest uzyskanie jak najlepszej kompozycji. Bierze pod uwagę kształty, proporcje, kolory, materiały, modę i ofertę rynku budowlanego. Elementy konstrukcyjne i dekoracyjne muszą być umiejętnie dobrane pod względem ich właściwości i użyteczności. Ważne jest wykończenie elewacji (w tym fasady), pokrycie dachu, czy nawet kominy.
RrPd2v0vu8sb61
Na ilustracji przedstawiono centrum handlowo-usługowe Ko-bogen. Ukazuje duży kompleks o falistej formie. Sześciokondygnacyjny budynek słada sie z dwóch części. Zbudowany jest z żelbetonu i szkła. W konstrukcji widoczne są podziały pionowe, które rytmizują budynek. Położony jest nad rzeką - zespala przestrzeń architektury współczesnej z przyjazną człowiekowi zielenią. Zdjęcie wykonane jest wieczorem, światło budynku odbija się w rzece.
Daniel Libeskind, Kö-Bogen, Düsseldorf, online-skills, CC BY 3.0
W baroku szczególną rolę odegrał pierwszy kościół pielgrzymkowy - Il Gesùw Rzymie. Świątynia jest prototypem wielu barokowych kościołów jezuickich znajdujących się wEuropy. Kościół zaprojektowany został przez Giacoma della Portaę oraz Jacopa da Vignolę, na zamówienie zakonu jezuitów, a zbudowany w latach 1568–1584. Autorem elewacji jest della Porta. Fasada ma dwie kondygnacje. Na pierwszej kondygnacji umieszczono pilastry koryncke oraz dwie półkolumny w tym samym porządku.
RwyRM3di3CBLg
Ilustracja przedstawia fasadę kościoła Il Gesù w Rzymie. Dwupiętrowa fasada charakteryzuje się spokojnym rytmem kolumn i półkolumn. Dolna część oddzielona jest od górnej gzymsem. Wyeksponowana jest środkowa część dzięki połączeniu wejścia głównego z balkonem górnym. Obydwa piętra związane są wolutami, ponad którymi góruje trójkątny tympanon. Dolną część fasady dekorują rzeźby architektoniczne w postaci: kartusza nad wejściem głównym i dwóch posągów umieszczonych w niszach, znajdujących się nad wejściami bocznymi.
Giacoma della Porta, Fasada kościoła Il Gesù, II poł. XVI w., Rzym,
Źródło: Alessio Damato, licencja: CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Church_of_the_Gesù,_Rome_crop.jpg [dostęp 7.09.2013 r.].
Wnętrze budynku
XX wiek to narodziny zawodu architekta wnętrz, który kompleksowo zajmuje się wystrojem pomieszczenia w zależności od jego funkcji i oczekiwań użytkownika. Wcześniej wnętrza urządzali rzemieślnicy, malarze i rzeźbiarze. Swoje umiejętności i talenty przekładali na dzieła zgodne z aktualnymi stylami, czasem z własną inwencją twórczą, co nierzadko prowadziło do nowych osiągnięć w sztuce.
W prehistorii wnętrze domu było miejscem kultu i obrzędów magicznych. W starożytnym Rzymie ściany budynków pokrywały malowidła, a posadzki dekoracyjne mozaiki.
W miarę postępu cywilizacyjnego, przybywało mebli i dekoracyjnych detali. Szczytowym okresem w zdobnictwie okazał się barok. Szczególnie wnętrza kościołów urzekają złoceniami i rzeźbami, które zdają się poruszać. Wśród nich puttaPuttoputta - tu na tle kolebkowego sklepienia.
Przykłady analizy architektury
RI8cKMJukjLTN1
Prezentacja przedstawia przykłady dzieł architektury z ich opisem. Budowle pochodzą z różnych epok i reprezentują różne style. Pierwszym obiektem jest Hagia Sofia. Zdjęcie przedstawia widok na obiekt będący bazyliką kopułową. Kopułę centralną podtrzymują pendentywy i potężne filary. W narożach bryłę zdobią cztery kamienne minarety. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Wschodnie świątynie chrześcijańskie budowano na planie centralnym lub krzyża łacińskiego. Trójnawowa bizantyjska bazylika Hagia Sofia z VI. w zbudowana jest na planie skróconego prostokąta. Centralną kopułę wspiera bęben. Drugie zdjęcie ukazuje gotycką katedrę Błogosławionej Dziewicy Marii w Lincoln. Budowla ma charakterystyczny dla gotyku angielskiego układ, w którym długi korpus główny przecinają dwa transepty, z centralnie umieszczoną czworoboczną wieżą. Zachodnia fasada jest szeroka, a w jej głównej fasadzie znajdują się romańskie portale otoczone rzędami gotyckich ślepych arkad. Portal główny wieńczy trójkątny szczyt. Nad bocznymi wznoszą się dwie bliźniacze, czworoboczne wieże. Na fotografii zamieszczony jest tekst: W odróżnieniu od zwartego stylu romańskiego, gotyk wznosił się ku światłu i niebu strzelistością budynków oraz dużymi, zakończonymi ostrołukowo oknami i drzwiami. Wysokie i cienkie ściany nie miały funkcji nośnej. Zastąpiły je w tym wewnętrzne filary i boczne przypory na zewnątrz. W oknach pojawiły się wykute z kamienia rozety i kompozycje z kolorowych szyb, czyli witraże. Większa rozeta zdobiła fasadę nad portalem - bogatym obramowaniem drzwi. Elewację dekorowały też gzymsy, czyli wypukłe, poziome listwy. Trzecia ilustracja ukazuje Ospedale degli Innocenti Filippa Brunelleschiego, czyli Szpital Niewiniątek. Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Ospedale degli Innocenti (Szpitala Innocentego) zaprojektowanego przez Fillipa Brunelleschiego. Na zdjęciu znajduje się dwukondygnacyjny budynek o jasnej fasadzie. Parter ze schodami jest wyższy i dekorowany arkadami z kolumnami, pomiędzy którymi zostały zamieszczone płaskorzeźby dzieci na niebieskich tondach. Pod arkadami widoczne jest kilka wejściowych drzwi i niewielkie okna. Kondygnacje oddziela szeroki gzyms. Druga kondygnacja to ciąg okien, odpowiadających ułożeniu arkad na parterze. Okna zwieńczone są trójkątnym naczółkiem. Pod nimi znajduje się wąski gzyms. Budowla kryta jest czerwonym dachem. Przed szpitalem znajduje się duży plac, na którym stoi fontanna. Tłem jest niebo z licznymi chmurami. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Renesans to powrót do wzorów antycznych. Szpital Niewiniątek był pionierskim projektem architektonicznym Filippa Brunelleschiego. Architekt dobudował arkadową loggię do budynku darowanego na przytułek dla opuszczonych dzieci. Nawiązał do starożytnych porządków architektonicznych. Rzymskie łuki arkadowe podparł greckimi kolumnami. Autor zastosował też własną kompozycję głowic, łącząc antyczne wzorce. Skrajne arkady ujął w pilastry. Czwarty slajd przedstawia widok na Kaplicę Zygmuntowską w Krakowie zaprojektowaną przez Bartolomea Berrecciego. Fotografia przedstawia Kaplicę Królewską na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska) z dolnej perspektywy. Widoczna jest złota kopuła wsparta na bębnie z latarnią. Na szczycie zwieńczono ją koroną królewską, z której wyłania się krzyż. Sześcienna bryła ma dekorowane boniowaniem ściany oraz pilastrami. Na niej znajduje się ośmioboczny bęben z okrągłymi oknami oraz złotą kopułą, zakończoną wysoką latarnią z półklęczącym aniołem trzymającym koronę, z której wyłania się krzyż. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Renesans to powrót do wzorów antycznych. Kaplice zaprojektował Bartolomeo Berrecci dla króla Zygmunta I Starego, jako grobowiec rodziny królewskiej. Jest wybudowana na planie centralnym. U góry wyposażona w typową dla renesansu kopułę. Kompozycja kaplicy składa się z czterech brył geometrycznych, tworzących w środku trzy kondygnacje. Na każdym poziomie znajdują się pilastry w tzw. porządku spiętrzonym, typowym dla antycznego Rzymu. Kolejny slajd przedstawia kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie. W niszach dwukondygnacyjnej fasady znajdują się posągi świętych, a nad głównym portalem godło zakonu jezuitów IHS. Fasadę wieńczy herb króla Zygmunta III - wizerunek Orła ze snopem na piersi. Przed fasadą kościoła widoczne ogrodzenie z rzeźbami apostołów. Fasadę wieńczy tympanon z dekoracją rzeźbiarską. W szczycie nad wnękami z rzeźbami i środkowym oknem znajdują się dekorację w postaci półkolistych tympanonów. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Autorem fasady barokowego kościoła był Giovanni Trevano, nadworny architekt Zygmunta III Wazy. Pierwowzorem był rzymski kościół Il Gesu autorstwa Giacomo della Porta. Fasada wyróżnia się charakterystycznym kształtem oraz wydatnymi gzymsami, bogatą dekoracją rzeźbiarską. Zdobią je liczne pilastry. Barokowe kościoły często miały plan zbliżony do centralnego. W baroku pierwszy raz włączono krajobraz do koncepcji budynku. Następny slajd przedstawia zaprojektowaną przez Antonio Gaudiego kamienicę Casa Milá (La Pedrera). Jest to okazała budowla mieszalna z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Najbardziej charakterystycznymi cechami domu są: falująca fasada i dach z fantazyjnie ukształtowanymi wieżyczkami i kominami. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Budynek jest odmianą stylu secesyjnego, ale charakterystyczny dla tego twórcy. Gaudi wykorzystywał łuki, fantastyczne formy, skomplikowane desenie oraz organiczne kształty naśladujące przyrodę; nawiązywał do płynności podwodnego świata. Na swe budowle przelewał inspiracje tradycją katalońską, szczególnie gotycką. Do zdobienia powierzchni wykorzystywał kataloński styl mozaiki trencadis. Kamienica Casa Mila jest uważana za jedno z najdojrzalszych dzieł. Kolejny slajd przedstawia Imperial Hotel w Tokyo Franka Lloyda Wrighta. Ukazany jest od strony symetrycznej i horyzontalnej fasady. Kompleks hotelowy stanowi zespół wielu symetrycznie i horyzontalnie skomponowanych brył, z licznymi ryzalitami, uskokami, gzymsami i okapami. Bryły obiektu posiadają ryzality i ułożone są uskokowo, a zewnętrzne występują poza lico ściany. Przed budynkiem widoczny jest basen oraz trawnik. Za obiektem rosną bujne drzewa. Wnętrza są wieloplanowe, barwne, wykładane cegłą i rzeźbioną lawą. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Wright był architektem modernistycznym pierwszej połowy XX. wieku. W swoich projektach łączył wiele stylów, czego przykładem jest Hotel Królewski w Tokio. Na zewnątrz przypominał świątynie majów, w środku był typowo japoński. Został wybudowany na bagnie, w miejscu zagrożenia trzęsieniem ziemi. Autor zaprojektował konstrukcję opartą na ukrytych w podłożu palach, złożoną z tylko połączonych budynków. Trzęsienie ziemi w dwa lata po zakończeniu budowy nie dotknęło hotelu. Ostatni slajd przedstawia halę sportowo-widowiskową w Katowicach, tzw. Spodek. Na całej długości w cofniętej ścianie rozmieszczone są okna. Przed obiektem znajduje się duży plac. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Jednym z projektów modernistycznych jest katowicki spodek. Nazwa wywodzi się od kształtu podstawki filiżanki. Obiekt powstał w 1971 r. W przygotowaniu projektu uczestniczył Jerzy Hryniewiecki, który już wcześniej w Warszawie był autorem nowatorskiej konstrukcji dachu o nazwie tensigrity, którą tu też zastosowano. Dzięki temu uniknięto wewnętrznego podziału budynku. Podczas odtwarzania prezentacji rozlega się muzyka fortepianowa o wolnym tempie i spokojnym charakterze.
Prezentacja przedstawia przykłady dzieł architektury z ich opisem. Budowle pochodzą z różnych epok i reprezentują różne style. Pierwszym obiektem jest Hagia Sofia. Zdjęcie przedstawia widok na obiekt będący bazyliką kopułową. Kopułę centralną podtrzymują pendentywy i potężne filary. W narożach bryłę zdobią cztery kamienne minarety. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Wschodnie świątynie chrześcijańskie budowano na planie centralnym lub krzyża łacińskiego. Trójnawowa bizantyjska bazylika Hagia Sofia z VI. w zbudowana jest na planie skróconego prostokąta. Centralną kopułę wspiera bęben. Drugie zdjęcie ukazuje gotycką katedrę Błogosławionej Dziewicy Marii w Lincoln. Budowla ma charakterystyczny dla gotyku angielskiego układ, w którym długi korpus główny przecinają dwa transepty, z centralnie umieszczoną czworoboczną wieżą. Zachodnia fasada jest szeroka, a w jej głównej fasadzie znajdują się romańskie portale otoczone rzędami gotyckich ślepych arkad. Portal główny wieńczy trójkątny szczyt. Nad bocznymi wznoszą się dwie bliźniacze, czworoboczne wieże. Na fotografii zamieszczony jest tekst: W odróżnieniu od zwartego stylu romańskiego, gotyk wznosił się ku światłu i niebu strzelistością budynków oraz dużymi, zakończonymi ostrołukowo oknami i drzwiami. Wysokie i cienkie ściany nie miały funkcji nośnej. Zastąpiły je w tym wewnętrzne filary i boczne przypory na zewnątrz. W oknach pojawiły się wykute z kamienia rozety i kompozycje z kolorowych szyb, czyli witraże. Większa rozeta zdobiła fasadę nad portalem - bogatym obramowaniem drzwi. Elewację dekorowały też gzymsy, czyli wypukłe, poziome listwy. Trzecia ilustracja ukazuje Ospedale degli Innocenti Filippa Brunelleschiego, czyli Szpital Niewiniątek. Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Ospedale degli Innocenti (Szpitala Innocentego) zaprojektowanego przez Fillipa Brunelleschiego. Na zdjęciu znajduje się dwukondygnacyjny budynek o jasnej fasadzie. Parter ze schodami jest wyższy i dekorowany arkadami z kolumnami, pomiędzy którymi zostały zamieszczone płaskorzeźby dzieci na niebieskich tondach. Pod arkadami widoczne jest kilka wejściowych drzwi i niewielkie okna. Kondygnacje oddziela szeroki gzyms. Druga kondygnacja to ciąg okien, odpowiadających ułożeniu arkad na parterze. Okna zwieńczone są trójkątnym naczółkiem. Pod nimi znajduje się wąski gzyms. Budowla kryta jest czerwonym dachem. Przed szpitalem znajduje się duży plac, na którym stoi fontanna. Tłem jest niebo z licznymi chmurami. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Renesans to powrót do wzorów antycznych. Szpital Niewiniątek był pionierskim projektem architektonicznym Filippa Brunelleschiego. Architekt dobudował arkadową loggię do budynku darowanego na przytułek dla opuszczonych dzieci. Nawiązał do starożytnych porządków architektonicznych. Rzymskie łuki arkadowe podparł greckimi kolumnami. Autor zastosował też własną kompozycję głowic, łącząc antyczne wzorce. Skrajne arkady ujął w pilastry. Czwarty slajd przedstawia widok na Kaplicę Zygmuntowską w Krakowie zaprojektowaną przez Bartolomea Berrecciego. Fotografia przedstawia Kaplicę Królewską na Wawelu (Kaplica Zygmuntowska) z dolnej perspektywy. Widoczna jest złota kopuła wsparta na bębnie z latarnią. Na szczycie zwieńczono ją koroną królewską, z której wyłania się krzyż. Sześcienna bryła ma dekorowane boniowaniem ściany oraz pilastrami. Na niej znajduje się ośmioboczny bęben z okrągłymi oknami oraz złotą kopułą, zakończoną wysoką latarnią z półklęczącym aniołem trzymającym koronę, z której wyłania się krzyż. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Renesans to powrót do wzorów antycznych. Kaplice zaprojektował Bartolomeo Berrecci dla króla Zygmunta I Starego, jako grobowiec rodziny królewskiej. Jest wybudowana na planie centralnym. U góry wyposażona w typową dla renesansu kopułę. Kompozycja kaplicy składa się z czterech brył geometrycznych, tworzących w środku trzy kondygnacje. Na każdym poziomie znajdują się pilastry w tzw. porządku spiętrzonym, typowym dla antycznego Rzymu. Kolejny slajd przedstawia kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie. W niszach dwukondygnacyjnej fasady znajdują się posągi świętych, a nad głównym portalem godło zakonu jezuitów IHS. Fasadę wieńczy herb króla Zygmunta III - wizerunek Orła ze snopem na piersi. Przed fasadą kościoła widoczne ogrodzenie z rzeźbami apostołów. Fasadę wieńczy tympanon z dekoracją rzeźbiarską. W szczycie nad wnękami z rzeźbami i środkowym oknem znajdują się dekorację w postaci półkolistych tympanonów. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Autorem fasady barokowego kościoła był Giovanni Trevano, nadworny architekt Zygmunta III Wazy. Pierwowzorem był rzymski kościół Il Gesu autorstwa Giacomo della Porta. Fasada wyróżnia się charakterystycznym kształtem oraz wydatnymi gzymsami, bogatą dekoracją rzeźbiarską. Zdobią je liczne pilastry. Barokowe kościoły często miały plan zbliżony do centralnego. W baroku pierwszy raz włączono krajobraz do koncepcji budynku. Następny slajd przedstawia zaprojektowaną przez Antonio Gaudiego kamienicę Casa Milá (La Pedrera). Jest to okazała budowla mieszalna z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Najbardziej charakterystycznymi cechami domu są: falująca fasada i dach z fantazyjnie ukształtowanymi wieżyczkami i kominami. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Budynek jest odmianą stylu secesyjnego, ale charakterystyczny dla tego twórcy. Gaudi wykorzystywał łuki, fantastyczne formy, skomplikowane desenie oraz organiczne kształty naśladujące przyrodę; nawiązywał do płynności podwodnego świata. Na swe budowle przelewał inspiracje tradycją katalońską, szczególnie gotycką. Do zdobienia powierzchni wykorzystywał kataloński styl mozaiki trencadis. Kamienica Casa Mila jest uważana za jedno z najdojrzalszych dzieł. Kolejny slajd przedstawia Imperial Hotel w Tokyo Franka Lloyda Wrighta. Ukazany jest od strony symetrycznej i horyzontalnej fasady. Kompleks hotelowy stanowi zespół wielu symetrycznie i horyzontalnie skomponowanych brył, z licznymi ryzalitami, uskokami, gzymsami i okapami. Bryły obiektu posiadają ryzality i ułożone są uskokowo, a zewnętrzne występują poza lico ściany. Przed budynkiem widoczny jest basen oraz trawnik. Za obiektem rosną bujne drzewa. Wnętrza są wieloplanowe, barwne, wykładane cegłą i rzeźbioną lawą. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Wright był architektem modernistycznym pierwszej połowy XX. wieku. W swoich projektach łączył wiele stylów, czego przykładem jest Hotel Królewski w Tokio. Na zewnątrz przypominał świątynie majów, w środku był typowo japoński. Został wybudowany na bagnie, w miejscu zagrożenia trzęsieniem ziemi. Autor zaprojektował konstrukcję opartą na ukrytych w podłożu palach, złożoną z tylko połączonych budynków. Trzęsienie ziemi w dwa lata po zakończeniu budowy nie dotknęło hotelu. Ostatni slajd przedstawia halę sportowo-widowiskową w Katowicach, tzw. Spodek. Na całej długości w cofniętej ścianie rozmieszczone są okna. Przed obiektem znajduje się duży plac. Na fotografii zamieszczony jest tekst: Jednym z projektów modernistycznych jest katowicki spodek. Nazwa wywodzi się od kształtu podstawki filiżanki. Obiekt powstał w 1971 r. W przygotowaniu projektu uczestniczył Jerzy Hryniewiecki, który już wcześniej w Warszawie był autorem nowatorskiej konstrukcji dachu o nazwie tensigrity, którą tu też zastosowano. Dzięki temu uniknięto wewnętrznego podziału budynku. Podczas odtwarzania prezentacji rozlega się muzyka fortepianowa o wolnym tempie i spokojnym charakterze.
„Czytanie dzieł architektury”, online-skills, CC BY 3.0
Co potrafisz?
Zadania
RzDG8T1SLOQB51
Ćwiczenie 1
Wybierz zdanie, które najlepiej określa pojęcie architektury jako dziedziny sztuki.
Architektura to sztuka kształtowania obiektów przestrzennych o różnym przeznaczeniu.
Architektura to sztuka kształtowania obiektów przestrzennych użyteczności publicznej.
Architektura to sztuka kształtowania obiektów przestrzennych o przeznaczeniu przemysłowym.
Źródło: online skills.
R1W4WE80IAa3e
Ćwiczenie 2
Określ funkcje poniższych budowli. Budowle: 1. Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie, 2. Casa Mila, 3. Hagia Sophia, 4. Szpital Niewiniątek.
Określ funkcje poniższych budowli. Budowle: 1. Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie, 2. Casa Mila, 3. Hagia Sophia, 4. Szpital Niewiniątek.
Przejrzyj jeszcze raz wybrany materiał graficzny. Przypomnij sobie funkcje architektury. Następnie rozwiąż zadanie. Obiekty architektoniczne pełnią różne funkcje: mieszkalne, sakralne, przemysłowe, użytku publicznego, rekreacyjne i inne. Z podanych przykładów wybierz obiekty sakralne.
1
2
3
4
RRKjhpaC9rhEz1
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywa się zewnętrzna ściana budynku ze wszystkimi jej elementami?
Możliwe odpowiedzi: 1. szczyt, 2. ryzalit, 3. elewacja, 4. portal.
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywa się zewnętrzna ściana budynku ze wszystkimi jej elementami?
Możliwe odpowiedzi: 1. szczyt, 2. ryzalit, 3. elewacja, 4. portal.
W starożytnej Grecji ustaliły się trzy porządki architektoniczne. Sprawdź, czy potrafisz rozpoznać styl klasycznego budynku na podstawie opisu kolumn.
Kolumna nie ma bazy, trzon jest żłobkowany wzdłuż, głowica przypomina okrągłą poduszkę., Kolumna posiada bazę, trzon jest żłobkowany wzdłuż, głowica przypomina baranie rogi, nazywane ślimacznicami., Kolumna posiada bazę, trzon jest żłobkowany wzdłuż, głowica przypomina kielich z liści akantu.
Dorycki
Joński
Koryncki
Źródło: online skills.
R1QeJm49vOzii
Ćwiczenie 4
Do poniższych dzieł architektury dobierz miasta, w których się znajdują. Obiekty architektury:
1. Sky Tower, 2. Casa Mila, 3. Kö-Bogen, 4. Partenon. Miasta: A. Barcelona, B. Wrocław, C. Ateny, D. Düsseldor.
Do poniższych dzieł architektury dobierz miasta, w których się znajdują. Obiekty architektury:
1. Sky Tower, 2. Casa Mila, 3. Kö-Bogen, 4. Partenon. Miasta: A. Barcelona, B. Wrocław, C. Ateny, D. Düsseldor.
Do poniższych dzieł architektury dobierz miasta, w których się znajdują.
Ateny, Barcelona, Düsseldor, Wrocław
Sky Tower
Casa Mila
Kö-Bogen
Partenon
RghsJnZ9odkak1
Ćwiczenie 5
Z poniższych zdań wybierz prawdziwe. Zdania: 1. Kolumna nie może być elementem nośnym w konstrukcji. 2. Piramidy egipskie były grobowcami. 3. Budynek na planie koła to rotunda. 4. Architektura renesansu to powrót do wzorów średniowiecznych. 5. W baroku pierwszy raz włączono krajobraz do koncepcji budynku.
Z poniższych zdań wybierz prawdziwe. Zdania: 1. Kolumna nie może być elementem nośnym w konstrukcji. 2. Piramidy egipskie były grobowcami. 3. Budynek na planie koła to rotunda. 4. Architektura renesansu to powrót do wzorów średniowiecznych. 5. W baroku pierwszy raz włączono krajobraz do koncepcji budynku.
Przypomnij sobie, czego dowiedziałeś się z dzisiejszej lekcji i wybierz zdania prawdziwe.
Prawda
Fałsz
Kolumna nie może być elementem nośnym w konstrukcji.
□
□
Piramidy egipskie były grobowcami.
□
□
Budynek na planie koła to rotunda.
□
□
Architektura renesansu to powrót do wzorów średniowiecznych.
□
□
W baroku pierwszy raz włączono krajobraz do koncepcji budynku.
□
□
Źródło: online skills.
RSsMvlBtHcNrF
Ćwiczenie 6
Do poniższych dzieł dobierz autora. Dzieła architektury: 1. Szpital Niewiniątek, 2. Kaplica Zygmuntowska, 3. Casa Mila, 4. Kö-Bogen, 5. Imperial Hotel. Architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind,
C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi.
Do poniższych dzieł dobierz autora. Dzieła architektury: 1. Szpital Niewiniątek, 2. Kaplica Zygmuntowska, 3. Casa Mila, 4. Kö-Bogen, 5. Imperial Hotel. Architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind,
C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi.
Przyjrzyj się wybranym ilustracjom i dopasuj je do autora.
Bartolomeo Berrecci, Daniel Libeskind, Filippo Brunelleschi, Frank Lloyd Wright, Giovanni Trevano, Antoni Gaudi
.................
.................
.................
.................
.................
.................
RYUmqvK8uDw4L
Ćwiczenie 7
Do poniższych dzieł dobierz autora. Dzieło 1: Szpital Niewiniątek, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 2: Kaplica Zygmuntowska, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 3: Casa Mila, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 4: Kö-Bogen, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 5: Imperial Hotel, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi.
Do poniższych dzieł dobierz autora. Dzieło 1: Szpital Niewiniątek, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 2: Kaplica Zygmuntowska, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 3: Casa Mila, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 4: Kö-Bogen, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi. Dzieło 5: Imperial Hotel, architekci: A. Antonio Gaudi, B. Daniel Libeskind, C. Bartolomeo Berrecci, D. Frank Lloyd Wright, E. Filippo Brunelleschi.
Przyjrzyj się wybranym ilustracjom i dopasuj je do stylu w architekturze.
roślina śródziemnomorska. Jej długie, głęboko powcinane liście były wykorzystywane w motywach architektonicznych antyku, np. w głowicy kolumny korynckiej.
Apartamentowiec
Apartamentowiec
luksusowy budynek mieszkalny, położony w prestiżowym miejscu; portiernia i obsługa przypominają hotel.
Apsyda
Apsyda
pomieszczenie na planie półkola, półelipsy lub wielokąta, dostawione do bryły świątyni i otwarte do wnętrza.
Elewacja
Elewacja
zewnętrzna powierzchnia ścian budynku ze wszystkimi jej elementami.
Fasada
Fasada
najbardziej dekoracyjna i efektowna elewacja budynku.
Grobowiec
Grobowiec
budynek lub wymurowana wnęka w ziemi, gdzie chowa się trumnę z ciałem zmarłego.
Gzyms
Gzyms
pozioma listwa wystająca przed lico (zewnętrzną powierzchnię) muru lub ściany. Chroni przed deszczem albo tylko zdobi.
Kanon
Kanon
wzorzec obowiązujący w danym czasie, dokładne zasady. Może dotyczyć tekstu, obrazu, rzeźby, architektury i innych dzieł. Np. kanon egipski, kanony mody.
Kondygnacja
Kondygnacja
piętro/poziom w budynku.
Konstrukcja
Konstrukcja
układ elementów (także niewidocznych) budynku oraz technika ich połączenia. Musi zapewnić trwałość i funkcjonalność.
Medalion
Medalion
okrągły albo owalny element dekoracyjny na elewacji, ścianie wewnętrznej lub na meblach. Wewnątrz płaskorzeźba lub obraz.
Nawa
Nawa
podłużna część bazyliki, kościoła. W świątyni przeznaczona dla wiernych. Nawa główna znajduje się po środku, wzdłuż niej nawy boczne.
Ornament
Ornament
motyw dekoracyjny z drobnych elementów roślinnych, geometrycznych itp., malowanych lub rzeźbionych jako pole lub pas; w architekturze, sztukach plastycznych.
Pilaster
Pilaster
płaski filar pogrubiający ścianę. Wyglądem przypomina kolumnę. Może być nośny lub tylko dekoracyjny.
Plan centralny
Plan centralny
budynek ma część centralną i co najmniej dwie krzyżujące się osie symetrii. Najprostszym p. c. jest plan koła.
Portal
Portal
ozdobne obramowanie drzwi.
Portyk
Portyk
rodzaj antycznego przedsionka na planie prostokąta z jednym lub dwoma rzędami kolumn.
Prezbiterium
Prezbiterium
w świątyni chrześcijańskiej miejsce dla kapłana i ołtarza.
Putto
Putto
motyw dekoracyjny. Mały nagi chłopiec. W renesansie i baroku - rzeźba anioła ze skrzydłami, nawiązująca do Erosa - antycznego boga miłości.
Sklepienie
Sklepienie
konstrukcja krzywoliniowa, oparta na kolumnach, filarach lub arkadach. Służy do przykrycia przestrzeni budynku od góry.
Stiuk
Stiuk
mieszanina gipsu, wapienia i drobnego piasku lub pyłu marmurowego na ściany i elementy architektoniczne wnętrz. Często naśladowała marmur w postaci np. odlewów.
Strop
Strop
pozioma konstrukcja, oddzielająca od siebie kondygnacje budynku. Strona widoczna od dołu pomieszczenia to sufit.
Styl
Styl
w sztuce – cechy charakterystyczne dla danego okresu czasu. W przeciwieństwie do epoki, style powracają i bywają modyfikowane.
Sztukateria
Sztukateria
dekoracje rzeźbiarskie łączone ze ścianą, np. putta, gzymsy, ornamenty. Stosowane w architekturze od starożytności, upowszechnione w renesansie i baroku.
Transept
Transept
nawa poprzeczna w kościele między prezbiterium i nawą główną.
Witraż
Witraż
rodzaj malarstwa wielkoformatowego. Obraz tworzy się z kolorowych kawałków szkła i umieszcza w ramie okna.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007.
m25fddeef81a7deba_0000000000362
Galeria dzieł sztuki
RjWVLB4g21ZIH1
Ilustracja przedstawia kaplicę św. Mikołaja, w Cieszynie. Zbudowana jest z płaskich ciosów wapiennych na planie koła z apsydą. Kryta jest dachem stożkowym. W murach znajdują się małe okna z glifem, czyli głęboko osadzone i rozszerzające się na zewnątrz. Rotunda położona jest na terenie parku.
Kaplica św. Mikołaja (widok na rotundę z apsydą), XI wiek, Cieszyn, online-skills, CC BY 3.0
Roqygyeo0xZ2j1
Ilustracja przedstawia Partenon. Ukazuje otoczoną dorycką kolumnadą budowlę. Świątynia położona jest na podwyższeniu w postaci kilku schodów. i pozbawiona dachu, tympanon również się nie zachował. Wyraźnie widoczny jest fryz metopowo-tryglifowy, czyli ułożone na przemian elementy pionowe z płaskorzeźbami. W tle widnieje błękitne niebo z chmurami.
Partenon, Świątynia Ateny, styl klasyczny, 432 p.n.e, Ateny, online-skills, CC BY 3.0
RiNfDtGdqTWOh1
Ilustracja przedstawia najwyższy budynek w Polsce - Sky Tower we Wrocławiu. Budowla składa się z trzech części. U dołu znajduje się czterokondygnacyjny podest, następnie jest dziewiętnastopiętrowa część budynku kształtem przypominająca żagiel oraz pięćdziesięciojedno kondygnacyjna wieża, która góruje nad całym miastem. Wykonana jest z konstrukcji żelbetowej i szkła.
Źródło: Filori, Praca własna, licencja: CC BY-SA 4.0, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Sky_Tower_Wroclaw.JPG [dostęp 29.01.2015 r.].
RwyRM3di3CBLg1
Ilustracja przedstawia fasadę kościoła Il Gesù w Rzymie. Dwupiętrowa fasada charakteryzuje się spokojnym rytmem kolumn i półkolumn. Dolna część oddzielona jest od górnej gzymsem. Wyeksponowana jest środkowa część dzięki połączeniu wejścia głównego z balkonem górnym. Obydwa piętra związane są wolutami, ponad którymi góruje trójkątny tympanon. Dolną część fasady dekorują rzeźby architektoniczne w postaci: kartusza nad wejściem głównym i dwóch posągów umieszczonych w niszach, znajdujących się nad wejściami bocznymi.
Źródło: Alessio Damato, licencja: CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Church_of_the_Gesù,_Rome_crop.jpg [dostęp 7.09.2013 r.].
m25fddeef81a7deba_0000000000368
Bibliografia
W. Szolginia, Architektura, Sigma NOT, Warszawa 1992.
J. Goryński, Urbanizacja, urbanistyka, architektura, PWN, Warszawa 1966.
M. Lewis (red.), Architektura: elementy stylu architektonicznego, Arkady, Warszawa 2010.
N. Pevsner i in., Encyklopedia architektury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
W. Szolgnia, Jak czytać bryłę budowli?, Wydawnictwa Naukowo‑Techniczne, Warszawa 1975.