Kląć jak szewc i rzucać mięsem, czyli cała prawda o wulgaryzmach
poznasz funkcje wulgaryzmów w języku i utworze literackim,
dowiesz się, jak powstają wulgaryzmy,
dowiesz się, czym jest etykieta językowa,
zastosujesz w wypowiedziach zasady etykiety językowej.
Wulgaryzm to wyraz, wyrażenie lub zwrot uznawany przez użytkowników języka za nieprzyzwoity, obraźliwy. Używanie wulgaryzmów świadczy o ubogim słownictwie i braku kultury osobistej. Popularne frazeologizmy odnoszące się do takich osób to np.:
klnie jak szewc,
rzuca mięsem,
ciska diabłami.
Podaj przykłady sytuacji, w jakich ludzie najczęściej używają wulgaryzmów. Możesz odwołać się do wiadomości z lekcji Nie trzeba w lesie kląćNie trzeba w lesie kląć.
Zapoznaj się z wypowiedzią językoznawcy na temat wulgaryzmów, a następnie wykonaj polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R3IcGMIMndc5o
Film z audiodeskrypcją pt. „Co wiemy na temat wulgaryzmów?”.
Opisz, jakie emocje wywołuje w tobie wulgarny język.
Rozważ, o czym może świadczyć używanie przez kogoś wulgaryzmów. Oceń takie językowe zachowanie.
Sformułuj trzy argumenty uzasadniające stwierdzenie, że człowiek kulturalny nie używa wulgaryzmów.
Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj ćwiczenia.
ETYKIETA JĘZYKOWA
Etykieta językowa, zwana też grzecznościową, to zbiór zasad, których należy przestrzegać podczas rozmowy z drugim człowiekiem. Jej znajomość świadczy o dobrym wychowaniu i wysokiej kulturze osobistej, co wzbudza uznanie i sympatię u innych osób. Przestrzegając jej zasad, dbamy też o czystość i poprawność polskiej mowy.
Główne zasady etykiety językowej:
Używaj słownictwa grzecznościowego (proszę, dziękuję, przepraszam, dzień dobry, do widzenia).
Zwracaj się z szacunkiem do innych osób. Używaj takich zwrotów jak: Szanowna Pani/Szanowny Panie/Czy życzy Pan sobie/Czy pozwoli Pani, że itp.
Słuchaj uważnie swojego rozmówcy. Nie przerywaj niczyjej wypowiedzi. Okaż rozmówcy zainteresowanie.
Nie okłamuj swojego rozmówcy, unikaj wyrażeń wieloznacznych i nie wprowadzaj kogoś celowo w błąd, na przykład poprzez przemilczenie pewnych informacji.
Nie używaj kolokwializmówkolokwializmów w rozmowach oficjalnych na przykład z nauczycielem czy dyrektorem szkoły.
Nie używaj wulgaryzmów. Nie obrażaj i nie wyśmiewaj swojego rozmówcy. Możesz się z nim nie zgadzać w wielu kwestiach, ale własne zdanie należy komunikować w sposób spokojny i kulturalny.
Dbaj o poprawność językową wypowiedzi.
Stosuj eufemizmyeufemizmy, bowiem eliminują one w wypowiedzi agresję słowną, co ma wpływ na lepszą komunikację i relacje z innymi ludźmi.
Ustal, co zmieniłoby się na świecie, gdyby wszyscy ludzie przestrzegali zasad etykiety językowej.
Podaj przykład wypowiedzi neutralnej, eufemistycznej i obraźliwej.
W utworze literackim wulgaryzmy są zamierzonym środkiem ekspresjiekspresji, np. uwiarygadniają wypowiedzi bohaterów, służą ich charakterystyce, a czasami stanowią świadomą artystyczną prowokacjęartystyczną prowokację.
Zapoznaj się z przytoczonym poniżej fragmentem powieści Jerome'a Davida SalingeraJerome'a Davida Salingera, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Buszujący w zbożu– Co się z tobą dzieje, chłopcze? – powiedział stary SpencerSpencer. Bardzo surowo, jak na niego. – Ile miałeś przedmiotów w tym semestrze?
– Pięć, proszę pana.
– Pięć. A z ilu masz niedostatecznie?
– Z czterech. […]
Nawet mnie nie słuchał. Prawie nigdy nie słuchał, co się do niego mówiło.
– Z historii obciąłem cię, bo nie umiałeś dosłownie nic.
– Wiem, proszę pana. Cholera. Wiem. Pan nie mógł postąpić inaczej.
– Dosłownie nic – powtórzył. Diabli mnie biorą, jak ktoś powtarza to, co już raz powiedział, mimo że mu się za pierwszym razem przyznało rację. Ale on powtórzył swoje po raz trzeci: – Nic a nic, dosłownie. Bardzo wątpię, czy bodaj raz w ciągu całego semestru otworzyłeś podręcznik. No co, otworzyłeś? Mów prawdę, chłopcze.
– Parę razy zaglądałem do niego – odparłem. Nie chciałem staremu robić przykrości. On ma bzika na punkcie historii.Źródło: Jerome David Salinger, Buszujący w zbożu, tłum. Rafał Skibiński, Warszawa 1961, s. 15.
Zastąp użyte w poniższej wypowiedzi przekleństwo innym wyrazem wartościującym, wyrażającym emocje, ale nieobraźliwym.
„Wiem, proszę pana. Cholera. Wiem. Pan nie mógł postąpić inaczej”.
Podaj inne znaczenie wyrazu „cholera”. Stwórz własne neologizmyneologizmy (wyrazy lub sformułowania) również wyrażające gwałtowne emocje, ale niebędące wulgaryzmami.
Sprawdź, czy posiadasz bogate słownictwo. Wyraź swoją pozytywną opinię na temat obejrzanego filmu i udowodnij, że jest to możliwe bez używania popularnego wśród młodzieży wulgaryzmu. Dopisz do użytego w poniższym zdaniu określenia odpowiednie synonimy.
Ten film był interesujący.
Słownik
działanie artystyczne mające na celu zszokowanie odbiorcy (np. widza, czytelnika, słuchacza), wywołanie określonych emocji, a w rezultacie skłonienie do refleksji i zmiany perspektywy
wyrażanie emocji, myśli lub przeżyć w sposób spontaniczny, widoczny i sugestywny
słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych
połączenie wyrazów o znaczeniu metaforycznym, niedosłownym, np. rzucić okiem (spojrzeć)
wyraz lub wyrażenie niedbałe, używane w języku potocznym
wyraz, zwrot lub znaczenie wyrazu nowo powstałe w jakimś języku
Notatnik
Bibliografia
Płóciennik I., Podlawska D., (2007), Słownik wiedzy o języku, Bielsko‑Biała: ParkEdukacja.
Puzynina J., Jeszcze raz o kulturze języka, w Internecie: https://www.ukw.edu.pl/download/22169/jeszcze-raz-o-kulturze-jezyka.pdf (dostęp: 5.07.2022).
Salinger J.D., (2006), Buszujący w zbożu, tłum. M. Skibniewska, Warszawa: ISKRY.