1734 – Jan Sebastian Bach Oratorium na Boże Narodzenie
1741 – Jerzy Fryderyk Haendel oratorium Mesjasz – Joy to the world
1818 (grudzień) – Stille Nacht (Cicha noc)
1831/1834 – Fryderyk Chopin Scherzo h‑moll op. 20
1873/1876 – Franz Liszt Weihnachtsbaum (The Christmas Tree Suite)
1927 – Victor Hely‑Hutchinson Carol Symphony
1946 – Witold Lutosławski 20 kolęd na sopran i fortepian
1980 – Krzysztof Penderecki II Symfonia Wigilijna
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
R1QyYDk0M0jCq1
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
przedstawaić definicję kolędy i pastorałki;
rozróżniać melodię kilku kolęd wykorzystanych w czasie lekcji;
krótko omawiać utwory w których kompozytorzy ukryli kolędy;
wymieniać autorów wykorzystujących kolędy w swojej twórczości.
Geneza kolędy
Trudno wyobrazić sobie czas Bożego Narodzenia bez muzyki. Tak było od setek lat. Już św. Augustyn pisał: Kto dobrze śpiewa, dwa razy się modli. Coraz bardziej jednak skłaniam się do pochwalenia tego obyczaju, że śpiewa się w kościele, aby poprzez przyjemności uszu mogła słabsza dusza wznosić się do stanu pobożności. Powstanie muzyki do tekstów opowiadających o narodzinach Jezusa było więc naturalnym procesem, pozwalającym wiernym cieszyć się z przyjścia na świat Zbawiciela. Tradycja świątecznego kolędowania sięga odległych czasów. Na przykład pierwsze polskie pieśni bożonarodzeniowe pochodzą z XV w., a sama kolędaKolędakolęda, to nic innego, jak pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa.
Oryginalne utwory barokowe
Do najbardziej znanych utworów barokowych opowiadających o narodzeniu Jezusa należy Oratorium na Boże Narodzenie Jana Sebastiana Bacha (BWV 248; Weihnachts-OratoriumOratoriumOratorium 1734 r.). Dzieło, które trwa niemal 3 godziny, podzielone jest na sześć części. Pierwsza część opisuje narodziny Jezusa, druga – objawienie pasterzom, trzecia – adorację pasterzy, czwarta – obrzezanie i nadanie imienia Jezusowi, piąta – podróż mędrców ze wschodu, szósta – adorację mędrców. Utwór skomponowany został w języku niemieckim i jest przeznaczone na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę. Obecnie często wykonuje się to dzieło w okresie Adwentu i Bożego Narodzenia i choć nie z tego utworu pochodzi znana w całym świecie kolęda, to warto zapoznać się z jego cudowną muzyką.
RAF4ociKnQ1cN1
Kolejne dzieło to powstałe w 1741 r. w Anglii Oratorium Mesjasz Jerzego Fryderyka Haendla. Niemiecki kompozytor napisał swój utwór w języku angielskim i podzielił na trzy części:
pierwsza jest zapowiedzią przyjścia Mesjasza,
druga opowiada o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Mesjasza,
trzecia mówi o misji zbawienia ludzkości.
Chyba najsłynniejszym fragmentem tego utworu jest chór Hallelujah, ale mało kto pamięta, że Haendel stworzył w tym dziele jedną z najsłynniejszych anglojęzycznych kolęd – Joy to the world (Raduj się świecie), która doczekała się wielu opracowań i aranżacji. Słowa ułożył angielski filozof Issac Watts na podstawie biblijnego psalmu 88. Kolęda często wykonywana jest w wersji tylko instrumentalnej lub tylko wokalnej. Jednej z ciekawszych aranżacji dokonał zespół Pentatonix – w zespole tym wszystkie partie wykonują tylko i wyłącznie wokaliści a cappellaA cappellaa cappella.
R5d60j7lEaqvE
R1ZgL1e6pYONc1
R1L6H2NevnxFE
Najsłynniejsza kolęda świata – Cicha noc
Wszystko wydarzyło się w grudniu 1818 r. w Oberndorfie koło Salzburga (Austria). Ksiądz Joseph Mohr wracał z wizyty w domu jednego z parafian, któremu ochrzcił nowo narodzone dziecko. Atmosfera spokojnej zimowej nocy i zbliżających się świąt zainspirowała go do napisania wiersza o cudzie Bożego narodzenia. O skomponowanie melodii poprosił organistę Franza Grubera. Przed pierwszym wykonaniem utworu okazało się, że myszy zniszczyły miechy organów, dlatego akompaniament zagrano ostatecznie na gitarze. Jej subtelne brzmienie podkreśliło nastrój kolędy, która zachwyciła wiernych i wkrótce zyskała wielką popularność – najpierw w Austrii, a potem w Europie i na całym świecie. Dziś mieszkańcy różnych krajów uważają, iż pochodzi ona właśnie z ich ojczyzny. Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów. Polskiego tłumaczenia dokonał Piotr Maszyński (ok. 1930 r.).
ROsJf4vtJ6U8V1
RygK7XSJRCcK71
Rrp9YH17A1TQO1
RBdOCQ48M7ETa1
R12qBuv3ATKDz1
R15fEFOrHE8bT1
RABObxFh9e2uF1
RfUJVQPls1dAP1
Inspiracje
Krzysztof Penderecki (1933) II Symfonia Wigilijna 1981 r.
Utwór powstał w 1980 r. na zamówienie New York Philharmonic Orchestra, został dedykowany indyjskiemu dyrygentowi Zubinowi Mehcie. Momentem zwrotnym w pracy kompozytora było Boże Narodzenie 1979 r., stąd przydomek Wigilijna, kompozytor wprowadził czterodźwiękowy motyw z kolędy Cicha noc (1818 r.). Dzieło stanowi rodzaj hołdu dla postromantyzmuPostromantyzmpostromantyzmu, nawiązując do symfoniki takich kompozytorów, jak Anton Bruckner, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler, Richard Strauss, Richard Wagner, Mieczysław Karłowicz, Jan Sibelius czy Dymitr Szostakowicz. Tematyczna idea przewodnia kompozycji poddawana jest ciągłym przemianom, przekomponowywaniu i przetwarzaniu, materiał osadzony jest w klasycznej harmonice dur‑moll. W jednoczęściowej formie, nawiązującej do schematu allegra sonatowego, można wyróżnić pięć skontrastowanych odcinków:
Moderato
Allegretto
Lento
Tempo primo
R1bCL2k0P9NEL1
KolędaKolędaKolędaLulajże Jezuniu powstała prawdopodobnie w drugiej połowie XVII w. Jest ona kołysanką śpiewaną przez matkę dla swojego dziecka. Kolęda stanowiła inspirację dla wielu twórców, m.in. Fryderyk Chopin wykorzystał jej motyw w środkowej części swego Scherzo h‑moll op. 20 (1831 r.). Warto wysłuchać tego dzieła w całości (około 10 minut), które jest dla wszystkich pianistów bardzo trudnym wyzwaniem. Co ciekawe, tytuł scherzo (z wł. żart) zupełnie nie współgra z jego zawartością.
RzpTjdDlAXx4C1
Cytat z kolędy pojawił się również w utworze Jacka Kaczmarskiego Wigilia na Syberii oraz w III akcie Betlejem polskiego Lucjana Rydla chór aniołów śpiewa Lulajże, Jezuniu.
Lata 1873/1876 – Franz Liszt Weihnachtsbaum (The Christmas Tree Suite)
(angielski tytuł: Christmas Tree; francuski tytuł: Arbre de Noël) jest suitą 12 utworów napisanych przez węgierskiego kompozytora Franciszka Liszta w latach 1873–1876, a poprawki powstały w roku 1881. SuitaSuitaSuita funkcjonuje w wersji na fortepian solo oraz na cztery ręce. Weihnachtsbaum nie wymaga wielkiej umiejętności gry na fortepianie, jest dziełem napisanym dla dzieci. Liszt dedykował tę kompozycję swojej wnuczce – Danieli.
R1WegppqcVY2I1
Tytuły poszczególnych części oparte są w większości na kolędach:
Ehemals (wolne tłumaczenie: In Days Gone By, Old Times, Long Ago, Formerly)
Ungarisch (węgierska)
Polnisch (polska).
Dzieło wydane zostało w trzech tomach po cztery części w każdym. Nie każdy utwór ma konotacje z Bożym Narodzeniem. W szczególności, trzy ostatnie fragmenty odnoszą się do wątków autobiograficznych kompozytora.
1927 r. – Victor Hely‑Hutchinson Carol Symphony
Carol Symphony jest zbiorem czterech preludiów napisanych przez Wiktora Hely‑Hutchinsona w 1927 r. – brytyjskiego kompozytora. Jest to jego najbardziej znane dzieło.
Część pierwsza (Allegro energico) wykorzystuje materiał angielskiej kolędy O Come All Ye Faithful, stylistycznie przypomina charakterem chorałowe preludium Jana Sebastiana Bacha. Druga część to scherzoScherzoscherzo (Allegro molto moderato), z kolędą God Rest Ye Merry Gentlemen, jest podobne w wyrazie do rosyjskiej muzyki. Część trzecia (Andante quasi lento e cantabile) to wolny ustęp, w którym zewnętrzne fragmenty bazują na kolędzie Coventry Carol, a centralny korzysta z materiału The First Noell. Finałowa część czwarta (Allegro energico come prima) przypomina materiał części pierwszej i także wprowadza inną kolędę – Here We Come A‑Wassailing. Kompozytor użył tutaj formy fugi. Warto posłuchać tego utworu, aby wyszukiwać wątki poszczególnych kolęd.
RwfH4rsM5QFRD
1946 r. – Witold Lutosławski 20 kolęd na sopran i fortepian
W swym zbiorze kompozytor potraktował kolędy jako utwory koncertowe – nieprzeznaczone do śpiewania domowego. Zmieniona czasami melodia, harmonia – wszystko to, do czego zostaliśmy przyzwyczajeni od czasów dzieciństwa, zostaje tutaj zaburzone. Pierwsze wydanie 20 Kolęd miało miejsce w 1947 r.; w tymże roku kilka z nich zostało wykonanych publicznie. Lutosławski zaczerpnął materiał melodyczny ze Śpiewnika kościelnego księdza M. Mioduszewskiego oraz ze zbiorów Oskara Kolberga; niejednokrotnie melodie kolęd mogą się wydawać odmienne od wersji najpowszechniejszych obecnie. Przede wszystkim jednak należy podkreślić, iż są to utwory koncertowe, w których prostej partii wokalnej towarzyszy wyrafinowany akompaniament fortepianowy, którego łatwość techniczna jest jedynie pozorna. Na wpół ludowe melodie kolęd zderzone zostają z XX‑wieczną harmoniką niefunkcyjną; przefiltrowanie ich przez kompozytorski geniusz Lutosławskiego owocuje nową jakością, niezwykle wysoką ocenioną już przez pierwszych recenzentów 20 Kolęd.
A cóż z tą dzieciną
Anioł pasterzom mówił
Bóg się rodzi
Dziecina mała
Gdy się Chrystus rodzi
Gdy śliczna Panna
Hej, hej, lelija Panna Maryja
Hej, w dzień narodzenia
Hej, weselmy się
Hola hola, pasterze z pola
Jezu, śliczny kwiecie
Jezus malusieńki
Lulajże, Jezuniu
My też pastuszkowie
Najświętsza Panienka po świecie chodziła
Pasterze mili
Północ już była
Przybieżeli do Betlejem
W żłobie leży
Z narodzenia Pana
Zadania
RpZgbCKb3JSU9
Ćwiczenie 1
R1ZeBIcHuXiGY
Ćwiczenie 2
RCNafXoXmb3H9
Ćwiczenie 3
R1EldE4XDrWxo
Ćwiczenie 4
R1B6lSyxaD0IR
Ćwiczenie 5
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. kolęda Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator oratorium Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator pastorałka Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator suita Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. kolęda Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator oratorium Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator pastorałka Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator suita Możliwe odpowiedzi: 1. z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora., 2. pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, 3. pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, 4. forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence, pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa, forma muzyczna wokalno-instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków-solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator, z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora.
kolęda
oratorium
pastorałka
suita
RFMPJCuFCBbrW
Ćwiczenie 6
Połącz w pary autora z właściwym tytułem. Fryderyk Chopin Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum Franciszek Liszt Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum Franciszek Gruber Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum
Połącz w pary autora z właściwym tytułem. Fryderyk Chopin Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum Franciszek Liszt Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum Franciszek Gruber Możliwe odpowiedzi: 1. Cicha noc, 2. Scherzo h-moll op. 20 , 3. Weihnachtsbaum
utwór przeznaczony tylko do wykonywania wokalnie – bez towarzyszenia akompaniamentu instrumentalnego.
Allegro sonatowe
Allegro sonatowe
budowa utworu muzycznego oparta na dualizmie tematycznym – temat pierwszy o mocnym, głośnym charakterze i temat drugi – liryczny i śpiewny. Oba te tematy przedstawione zostają słuchaczowi w ekspozycji, następnie podlegają różnym przemianom w przetworzeniu, aby ponownie zabrzmieć już w tej samej tonacji w repryzie. Kompozytorzy często poddają allegro sonatowe najróżniejszym modyfikacjom. Czasami nazywane formą sonatową.
Kolęda
Kolęda
pieśń religijna opowiadająca o narodzeniu Jezusa.
Oratorium
Oratorium
forma muzyczna wokalno‑instrumentalna, przypominająca swą wielkością operę, lecz wykonywana bez akcji scenicznej początkowo w kościele, a obecnie zazwyczaj na estradzie koncertowej. Oratorium wykonuje zazwyczaj czterech śpiewaków‑solistów, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator.
Pastorałka
Pastorałka
pieśń opowiadająca o wiejskich obyczajach, często o pasterzach odwiedzających narodzonego Jezusa w stajence.
Postromantyzm
Postromantyzm
inaczej neoromantyzm – kierunek w muzyce II połowy XIX w. Istotą neoromantyzmu jest więź z innymi rodzajami sztuki, szczególnie literaturą. Wyrazem tego są dwa najbardziej popularne gatunki tego okresu: poemat symfoniczny (twórca F. Liszt) oraz dramat muzyczny (R. Wagner).
Scherzo
Scherzo
z wł. żart; utwór trzyczęściowy o schemacie ABA z reguły o żartobliwym, wesołym charakterze.
Suita
Suita
z fr. następstwo, kolejność; cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora.
Źródło:
Encyklopedia PWN
Biblioteka muzyczna
RfUJVQPls1dAP1
Utwór muzyczny: Kolęda "Stille nacht". Utwór wykonywany jest przez głos kobiecy przy akompaniamencie gitary. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją odświętny, radosny charakter.
RzpTjdDlAXx4C1
Utwór muzyczny: F. Chopin "Scherzo h-moll", fragment zawierający kolędę Lulajże Jezuniu. Kompozycja wykonywana jest na fortepianie i ma umiarkowane tempo. Cechuje ją spokojny, tkliwy charakter.
R1WegppqcVY2I1
Utwór muzyczny: Franz Liszt "Adeste Fideles". Kompozycja wykonywana jest na fortepianie. Ma umiarkowane tempo. Cechuje ją uroczysty, radosny charakter.
R5d60j7lEaqvE1
Utwór muzyczny: Mason Lowell "Joy to the world". Kompozycja ma szybkie tempo. Wykonywana jest przez głosy solowe (męski i żeński), chór oraz orkiestrę. Cechuje ją radosny, dynamiczny charakter.
R1L6H2NevnxFE1
Utwór muzyczny: Joy to the world w wykonaniu zespołu Pentatonix. Kompozycja rozpoczyna się dźwiękiem dzwonów kościelnych. Ma szybkie tempo. Wykonywana jest przez kwintet wokalny. Kolędę cechuje radosny, rozrywkowy charakter.
RwfH4rsM5QFRD1
Utwór muzyczny: Victor Hely‑Hutchinson Carol Symphony, fragment. Kompozycja ma szybkie tempo i jest wykonywana przez orkiestrę symfoniczną. Cechuje ją radosny, poruszający charakter.