Zdjęcie dwóch stron w języku łacińskim, ze zdobieniami na górze na starym żółtym papierze. Dokument po łacinie - Dominus ac Redemptor.
RwYL8uIXPlxw4
WodewilwodewilWodewilCud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale jest uważany za pierwszą, polską operę narodową. Jan Stefani napisał w 1794 r. muzykę do słów libretta Wojciecha Bogusławskiego. Wystawiono go tuż przed wybuchem powstania kościuszkowskiego. Na premierze pojawiły się elity Warszawy, które bez trudu odczytywały niepodległościowe fragmenty tekstu.
wodewil
wodewil
komediowy utwór sceniczny, łączący dialogi z tańcami oraz pantomimą
Polecenie 1
Wyszukaj (z wykorzystaniem dowolnego źródła informacji) i wymień inne przykłady wydarzeń z życia kulturalnego, literackiego i artystycznego w Warszawie w okresie rozbiorów (np. sztuka teatralna, początki prasy, biblioteka publiczna itp.).
Ra6jcCzWG0goU
Inne przykłady wydarzeń z życia kulturalnego, literackiego i artystycznego w Warszawie w okresie rozbiorów:
Stanisław August Poniatowski wraz z Ignacym Krasickim oraz Franciszkiem Bohomolcem założył tygodnik Monitor, który redagowany był w duchu tolerancji religijnej, racjonalizmu i naprawy społecznej, potępiając m.in. pijaństwo, próżniactwo czy fanatyzm religijny.
Król sprowadził do Warszawy doświadczonych artystów zza granicy. Nowe gmachy dla Warszawy wznosili tacy architekci jak Szymon Bogumił Zug, Dominik Merlini, Efraim Szreger [czyt.: efrajm szrega] czy Jan Chrystian Kamsetzer [czyt.: krystian kamzecer], otaczające je ogrody projektował choćby Jan Chrystian Szuch, a rzeźby do nowych obiektów wykonywali Andrzej Le Brun [czyt.: li bra] czy Franciszek Pinck.
Stanisław August Poniatowski postanowił pozostawić po sobie także widoki ówczesnej Warszawy – najważniejszym twórcą tej epoki był Canaletto [czyt.: kanaletto], który stworzył 25 wedut, ale obrazy tworzyli także Marcello Bacciarelli [czyt.: marczello baczarelli], Jan Chrzciciel Lampi czy Józef Grassi. Okres jego rządów to także okres końca epoki barokowej i początku nowej epoki, klasycyzmu, który w przypadku Warszawy nabrał specjalnych cech, przez co jest on często nazywany 'stylem stanisławowskim'.
Okres stanisławowski to także narodziny Teatru Narodowego, gdyż 19 listopada 1765 roku w operalni w Ogrodzie Saskim miała miejsce premiera Natrętów Józefa Bielawskiego. Kolejne lata przynosiły coraz więcej przedstawień polskich twórców.
RODg4XXrGm1Ak
RBbvmmvvYxKtJ
Kiedy to było?
R11VSjjr26Rpe
tZVRYbuyaj_0000000Z
Czarna legenda jezuitów
Jednym z podstawowych problemów katolickich monarchii absolutnychmonarchia absolutnamonarchii absolutnych była względna niezależność Kościoła. Problem ten został rozwiązany w państwach protestanckich, gdzie po wprowadzeniu reformacji to właśnie władca stawał się głową miejscowego Kościoła. W katolicyzmie podporządkowanie jednostki było dwojakie: od strony świeckiej - władcy, jako członka wspólnoty religijnej – papieżowi.
Niezgodność ta uwidaczniała się również w odniesieniu do wielkich międzynarodowych zakonów, których członkowie przemieszczali się między prowincjami i krajami z zasiadającymi tam na tronach różnymi władcami. W przypadku zakonu jezuitówjezuicijezuitów sytuacja była jeszcze bardziej skomplikowana z powodu ich roli w systemach oświatowych i znaczenia prac misyjnych oraz zgromadzonych, znacznych majątków. W dodatku od chwili powstania zakonu protestancka propaganda nie ustawała w jego dyskredytowaniudyskredytacjadyskredytowaniu. To spowodowało powstanie 'czarnej legendy' jezuitów. Zazdrość o pieniądze i wpływy. Legenda zdecydowała o upadku najpotężniejszego z katolickich zakonów i znaczącym osłabieniu papiestwa, któremu Towarzystwo Jezusowe zawsze pozostawało lojalne.
monarchia absolutna
monarchia absolutna
forma rządów występująca w Europie w XVII i XVIII wieku, w której panujący władca skupiał w swym ręku pełnię władzy (władzę wykonawczą, ustawodawczą oraz sądowniczą)
kasata
kasata
likwidacja zakonu, klasztoru, opactwa
jezuici
jezuici
zakon jezuitów został założony przez Ignacego Loyolę w 1534 roku, jednak zatwierdzony został 6 lat później - w 1540 roku. Jezuici za swe główne cele uznawali: nawracanie na katolicyzm; przeciwdziałanie reformacji; prowadzenie szkół, słynących z wysokiego poziomu nauczania i nowoczesnych metod kształcenia; prowadzenie na dużą skale działalności misyjnej - jezuici rozpowszechniali katolicyzm w obu Amerykach i Azji
dyskredytacja
dyskredytacja
podważać wiarygodność, autorytet bądź wartość kogoś lub czegoś w oczach innych ludzi
sekularyzacja
sekularyzacja
przejście majątków, urzędów lub uprawnień spod władzy kościelnej pod władzę świecką
RDahs4Rdy46hL
R1Sx3vMvyib2O
Polecenie 2
Napisz, w jakiej dziedzinie zakon jezuitów posiadał największy dorobek.
Ra6jcCzWG0goU
Zakon jezuitów największy dorobek posiadał w dziedzinie językoznawstwa – gramatyki i fizyki eksperymentalnej.
Polecenie 3
Wyjaśnij, jakie przyczyny spowodowały powstanie 'czarnej legendy' zakonu jezuitów.
Ra6jcCzWG0goU
Otwartość i nowoczesność szkół renesansowych, zwłaszcza prowadzonych przez protestantów, przeciwstawia się skostnieniu kolegiów jezuickich. Mieli oni nauczać głównie katolików. Jezuitów obciąża się współodpowiedzialnością za wyniszczenie Indian.
sejm rozbiorowy
sejm rozbiorowy
sejm rozbiorowy został powołany na żądanie zaborców (Rosji, Prus, Austro‑Węgier), aby zatwierdzić cesję zabranych ziem Rzeczpospolitej; Nas sejmie uchwalono: zatwierdzenie I rozbioru Polski z 1772 r.; powołanie Komisji Edukacji Narodowej; ustanowienie Rady Nieustającej; ustanowienie jednolitego podatku; przywrócenie ceł generalnych; ograniczenie władzy hetmanów; szlachta uzyskała prawo zajmowania się handlem, rzemiosłem i bankowością; zagwarantowanie obowiązywania praw kardynalnych; król stracił prawo do samodzielnego mianowania oficerów, ministrów i senatorów oraz nadawania starostw; ograniczono prawa innowierców
Polecenie 4
Wyjaśnij, dlaczego w XVIII w. system nauczania jezuitów był już przestarzały.
Ra6jcCzWG0goU
W programach nauczania prowadzonych przez zakon szkół obniżono poziom lektury klasyków i usunięto grekę. By utrzymać dyscyplinę, wprowadzano kary fizyczne. Katechizm ( czyli nauka religii) był najważniejszy, a nauczanie pozostałych przedmiotów stało na niskim poziomie. Szkoła uczyła też młodzież wielu negatywnych zachowań szlacheckich, jakie stały się w XVIII w. przekleństwem Rzeczypospolitej.
tZVRYbuyaj_0000001R
Kasata Towarzystwa Jezusowego
Problemy zakonu rozpoczęły się w Portugalii, w której usiłowano wprowadzić absolutyzm oświecony. Po układzie z 1750 r. część misji jezuickich w hiszpańskim Paragwaju miała zostać przejęta przez Portugalczyków. Wywołało to nierówną wojnę Indian z kolonialnymi mocarstwami, a winą za to obarczono braci zakonnych. Po trzęsieniu ziemi w 1755 r., które niemal całkowicie zniszczyło Lizbonę, w wielu kazaniach jako przyczynę nieszczęścia wskazywano bezbożność rządzących. W efekcie doprowadziło to do usunięcia jezuitów z Portugalii w 1759 roku.
Nieco inne podłoże miało usunięcie zakonu z Francji w 1764 roku i z Hiszpanii w 1767 roku. Władcy dokonywali tam masowych aresztowań zakonników, których deportowali na teren papiestwa, gdzie ich liczba rosła w szybkim tempie.
ReAQSrNewuXvI1
Pod presją wydarzeń papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 r. bullęDominus Ac Redemptor [czyt.: dominus aci redemptor], rozwiązującą Towarzystwo Jezusowe. Na niektórych terenach powstały świeckie organizacje, które podtrzymały działalność zakonu na niwie oświatowej. Tak zrobiono m.in. w Prusach i Rosji.
R3sHKw0ClGiJn
RwofFGUOIsbTj
Polecenie 5
Napisz w jakich okolicznościach papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 roku bullę Dominus Ac Redemptor.
Ra6jcCzWG0goU
Była to bulla likwidująca zakon jezuitów, który przestał funkcjonować zgodnie ze swoimi zasadami, a jednym z powodów usunięcia jezuitów było posądzenie ich o łamanie zakazu nawracania na katolicyzm.
tZVRYbuyaj_0000002L
Problemy wywołane kasatą jezuitów – Francja, Rzeczpospolita inne kraje
Z kasatąkasatakasatą jezuitów w Rzeczypospolitej wiązały się duże problemy, ponieważ system oświatowy w znacznej części oparty był na sieci kolegiów jezuickich. Od XVI wieku zakon został obdarowany licznymi majątkami, a jego sieć szkół zapewniała wykształcenie około 80% szlachty. W 1773 r. Towarzystwo liczyło 2362 zakonników i prowadziło 132 placówki.
W innych krajach sytuacja nie była tak dramatyczna, choć i tam likwidacja jezuitów wywołała sporo zamieszania.
RU3j35AuvZ7FQ
tZVRYbuyaj_0000002V
Komisja Edukacja Narodowej
Jednym z ważniejszych osiągnięć sejmu rozbiorowegosejm rozbiorowysejmu rozbiorowego była zgoda na powołanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Miała ona charakter niemal niezależnego 'ministerstwa' (departamentu Rady Nieustającej). O jej znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że gdy nastąpiła likwidacja znienawidzonej Rady Nieustającej, KEN pozostawiono i działała ona do końca istnienia niepodległego państwa.
Przyjęto zasadę, że dobra pojezuickie miały być oddawane w ręce prywatne, a ściśle określona część przynoszonych przez nie dochodów musiała być przekazywana na cele oświatowe. Dla zarządzania tymi dochodami oraz dla zorganizowania racjonalnego, kontrolowanego przez państwo systemu oświatowego powołano specjalną Komisję.
R1aPMLC3vSzod1
Komisja miała charakter kolegialny i składała się początkowo z 8 osób mianowanych przez króla na sześć lat. Zasiadali w niej różni ludzie, poczynając od późniejszego zdrajcy biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego (jako prezes KEN popełnił nadużycia finansowe, był też jednym z inicjatorów konfederacji targowickiej po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja), przez późniejszego prymasa i brata królewskiego Adama Kazimierza Poniatowskiego (prezes KEN od 1776r. ) oraz przez Adama Kazimierza Czartoryskiego (członka KEN w latach 1773–1792) po Hugona Kołłątaja (z ramienia KEN przeprowadził w latach 1777‑1780 reformę Akademii Krakowskiej) kierującego pracą grupy artystów i uczonych, którzy byli rzeczywistymi autorami osiągnięć Komisji.
Komisji udało się wprowadzić przemyślaną i prostą strukturę szkół podległych KEN, poczynając od Szkół Głównych (uniwersytetów w Krakowie i Wilnie), przez wydziałowe, podwydziałowe i parafialne. Szkoły miały spełniać zadania edukacyjne, ale też być otwarte na potrzeby kraju oraz uczyć patriotyzmu.
Najniższym stopniem były szkoły parafialne przeznaczone dla niższych stanów (chłopów i mieszczan), pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe – do których głównie trafiały dzieci z rodzin szlacheckich, ale które były też otwarte dla najzdolniejszej młodzieży ze stanów niższych, zaś stopniem najwyższym były dwa uniwersytety – w Wilnie i Krakowie.
KEN opracował zbiór przepisów szkolnych. Komisja zajęła się też domowym kształceniem dziewcząt.
Polecenie 6
Wypisz, jakie były przyczyny powołania Komisji Edukacji Narodowej.
Ra6jcCzWG0goU
W obliczu pierwszego rozbioru sejm 1773 roku podjął wysiłek reformy państwa, obejmujący również zmianę systemu kształcenia. Do realizacji tego celu powołano Komisję Edukacji Narodowej. Jednocześnie zajęła ona miejsce jezuitów, których zakon tracił w oczach opinii publicznej.
Polecenie 7
Omów, jak został zorganizowany system szkół podległych KEN.
Ra6jcCzWG0goU
Eksperci pod wodzą Hugona Kołłątaja opracowali trzystopniowy model szkół podstawowych i średnich. Najniższym stopniem były szkoły parafialne przeznaczone dla niższych stanów (chłopów i mieszczan), pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe – do których głównie trafiały dzieci z rodzin szlacheckich, ale które były też otwarte dla najzdolniejszej młodzieży ze stanów niższych, zaś stopniem najwyższym były dwa uniwersytety– w Wilnie i Krakowie.
Polecenie 8
Napisz, kto spośród osób działających w KEN posiada największe zasługi.
Ra6jcCzWG0goU
Największe zasługi spośród działających w KEN posiada Hugon Kołłątaj.
tZVRYbuyaj_0000003I
Towarzystwo Ksiąg Elementarnych
Już w 1775 r. KEN powołała Towarzystwo Ksiąg ElementarnychTowarzystwo Ksiąg ElementarnychTowarzystwo Ksiąg Elementarnych, na czele którego stanął członek Komisji Ignacy Potocki. Sekretarzem został Grzegorz Piramowicz, były jezuita, który aktywnie działał niemal do końca niepodległości.
R50S91n1kppK41
Zadaniem Towarzystwa było opracowanie programów nauczania dla szkół państwowych oraz podręczników do różnych stopni i przedmiotów edukacji. W pewnym sensie Towarzystwo stało się niemal integralną częścią 'ministerstwa', jego oddziałem odpowiedzialnym za proces dydaktyczny.
Jego wielką zasługą było wydanie wielu podręczników, poczynając od wydanego w 1785 r. Elementarza dla szkół parafialnych narodowych (red. Piramowicza) do Powinności nauczyciela (1787) czy Gramatyki dla szkół narodowych (1778). Zadbano też o powstanie podręczników do przedmiotów nie‑humanistycznych, np. Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (1783).
Towarzystwo Ksiąg Elementarnych
Towarzystwo Ksiąg Elementarnych
instytucja utworzona przez Komisję Edukacji Narodowej w 1775 r. w Warszawie. Było to towarzystwo naukowe zajmujące się opracowaniem i wydawaniem podręczników oraz programów szkolnych. Przez 17 lat instytucja ta pracowała nad stworzeniem nowego zestawu książek szkolnych przeznaczonych dla polskich szkół. Podręczniki te miały pionierski charakter, ponieważ wymagały często tworzenia polskiej terminologii w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych. Działalność Towarzystwa zaowocowała wydaniem około 30 elementarnych pozycji książkowych przeznaczonych dla nauczycieli, ale również uczniów, np. Elementarz dla szkół parafialnych
RlN4NVvAr8znS
Polecenie 9
Opisz na czym polega dorobek Towarzystwa Ksiąg Elementarnych.
Ra6jcCzWG0goU
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych opracowało pionierskie podręczniki – wymagające często (zwłaszcza w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych) tworzenia polskiej terminologii tych nauk, która do dzisiaj jest podstawą terminologii chemicznej, fizycznej i matematycznej stosowanej w języku polskim.
tZVRYbuyaj_0000004C
Szkoły Główne – Kraków i Wilno
Na fali zmian wywołanych reformami oświatowymi wymuszonymi powołaniem Komisji Edukacji Narodowej przeprowadzono także reorganizację dwóch uniwersytetów, czyli tzw. szkół wyższych. W Krakowie zrobił to Hugo Kołłątaj w latach 1777‑1780, a w Wilnie Marcin Poczobut‑Odlanicki w latach 1780‑1781. Mimo oporu środowiska akademickiego zgodnie z oświeceniowymi tendencjami rozbudowano katedry matematyczne, przyrodnicze i nauk medycznych.
Zdecydowano się także powołać seminaria kształcące kadrę dydaktyczną dla szkolnictwa podlegającego KEN. Zastąpiło ono kształcenie nauczycieli zdominowane przez placówki kościelne. Teraz odbywało się ono w duchu znacznie bardziej świeckim, co w kapitalny sposób przyspieszało proces 'sekularyzacjisekularyzacjasekularyzacji' programów i całego systemu oświatowego. Komisja Edukacji Narodowej działała do 1794 roku.
Polecenie 10
Zapisz, na czym polega dorobek Komisji Edukacji Narodowej.
Ra6jcCzWG0goU
KEN udało się stworzyć jednolity system szkolnictwa, zreformować uniwersytety i opracować zbiór przepisów szkolnych. Komisja zajęła się domowym kształceniem dziewcząt, a także zainicjowała powstanie sieci szkół parafialnych dla chłopów.
Polecenie 11
Wymień instytucję do jakiej nazwą nawiązuje Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Ra6jcCzWG0goU
Ministerstwo Edukacji i Nauki nawiązuje do tradycji Komisji Edukacji Narodowej.