Kordian - bezradność wobec wypadków historii
KordianPrzyszłość daleka, Póki jesteśmy młodzi, wszystko jest przed nami…
(Akt I, scena II)Juliusz Słowacki, Kordian, [w:] tegoż, Dzieła wybrane, t. 3, oprac. Eugeniusz Sawrymowicz, Wrocław 1979, s. 395–396.
Nikt w dzisiejszych czasach nie ma wątpliwości, że polityka w znacznym stopniu kształtuje świadomość kolejnych pokoleń. W dziejach Polski było wiele sytuacji, w których młoda generacja odgrywała kluczową rolę. Nie ulega wątpliwości, że aktywny udział w bieżących wydarzeniach historycznych (czy choćby tylko w akcjach społecznych) jest w stanie zdeterminować nasze decyzje i poczynania. Zastanów się, czy jesteś w stanie wskazać przykłady biografii ukształtowanych przez uwarunkowania polityczne.
1) Odwołując się do wiedzy historycznej, przypomnij najważniejsze wydarzenia powstania listopadowego. Kim byli przywódcy zrywu powstańczego?
2) Przeczytaj uważnie Przygotowanie, które Juliusz Słowacki zamieścił na początku Kordiana. Zwróć uwagę na pojawiające się w nim aluzje do wydarzeń historycznych.
Przygotowanie
Przeanalizuj Przygotowanie w kontekście późniejszych poczynań Kordiana.
Określ miejsce, w którym (według Słowackiego) projektują się dzieje świata.
Odwołując się do tekstu Przygotowania, wyjaśnij, kto – zdaniem poety – bierze udział w planowaniu losów Polski.
Przeczytaj fragment i wyjaśnij, czego Szatan oczekuje od przedstawicieli XIX wieku.
KordianŚwiecie! świecie! świecie!
Wąż wieczności łuskami w okrąg ciebie gniecie,
Zębem zatrutym boki ogryza nieznacznie,
I wieki mrą nad tobą, zasypując pyłem
Umarłych pamiątek.
Ja widziałem twój początek.
Ta garść gliny, powietrzem opasana zgniłem,
Ten trup chaosu, w trumnie zamknięty błękitów,
Strawiony zgnilizną czasów,
Odkrył się rdzami kruszców i kością granitów,
Porósł mchem kwiatów i lasów;
Potem wydał robaki, co mu łono toczą
I myślą.
Biada im! Jeśli marzeń ziemią nie okryślą,
Kołem widzenia – biada, jeśli je przekroczą…GEHENNA: Królu, wiek dziewiętnasty uderzył.
Juliusz Słowacki, Kordian, [w:] tegoż, Dzieła wybrane, t. 3, oprac. Eugeniusz Sawrymowicz, Wrocław 1979, s. 395–396.
Na skomplikowaną biografię Kordiana nakłada się wątek historiozoficznyhistoriozoficzny. Akcję właściwą dramatu poprzedza Przygotowanie (razem z Prologiem zainspirowane przez Fausta Goethego), metaforycznie ilustrujące dzieje świata przez pryzmat ścierania się sprzecznych wartości dobra i zła. Wprowadzony tam motyw wpływu szatana na losy Polski powraca w fabule dramatu. Przyczyną tej ingerencji okazała się klęska powstania listopadowego, którego przywódców Juliusz Słowacki ocenia bardzo surowo.
Określ miejsce, w którym rozgrywają się wydarzenia przedstawione w akcie III.
- Piekło
- Niebo
- Warszawa
- Petersburg
Wskaż, które charakterystyczne miejsca i obiekty Warszawy występują w dramacie Słowackiego.
| TAK | NIE | |
| kolumna Zygmunta | □ | □ |
| plac Saski | □ | □ |
| plac Zamkowy | □ | □ |
| katedra św. Jana | □ | □ |
Określ, jakie działania podejmuje bohater dramatu w Warszawie.
- rozmawia z papieżem i papugą
- uczestniczy w konspiracyjnym zebraniu
- walczy w powstaniu listopadowym
- spiskuje z szatanem
Wskaż, co przewiozło Kordiana ze ze szczytu Mont Blanc do Polski.
- dyliżans
- chmura
- sanie
- lektyka
Wyjaśnij, jakiego czynu postanowił podjąć się Kordian. Co wpłynęło na jego decyzję?
Kordian był inspirowany oglądanymi przez Słowackiego inscenizacjami paryskimi w Cirque Olimpique oraz Porte Saint Martin (ruchoma, obrotowa scena, arena cyrkowa). Dzieje bohatera układają się w szerokiej perspektywie czasu i przestrzeni z wykorzystaniem możliwości technicznych i scenograficznych nowoczesnego teatru.
Które fragmenty utworu wymagają wykorzystania możliwości technicznych nowoczesnej sceny? Znajdź odpowiednie cytaty.
Przygotuj szkic scenografii wybranego fragmentu utworu.
Wyeksponowany w tytule dramatu spisek koronacyjny dotyczył
- planowanego zamachu na życie cara Mikołaja I w 1829 roku
- zebrania konspiratorów w podziemiach katedry św. Jana w Warszawie
- zebrania spiskowców na Zamku Królewskim w Warszawie
- tajnego stowarzyszenia opozycjonistów w Petersburgu.
KordianWstrzymać ich, na Boga! Niech myśl młodych ciemnicy nie przestąpi proga, Niech spisek z czarną twarzą na świat nie wychodzi, Bo tam na świecie białym błyszczy Boga słońce! Zwołałem tu szalonych, bo wiatr grobów chłodzi, Bo mogę wezwać prochy królów za obrońcę. Jam niegdyś z piersi moich lał poety pienia, Dziś bym je chętnie wydarł z kart wiekowej sławy I spaliłbym je w ogniu, gdyby z ich płomienia Myśl wydobyć głośniejszą nad młodzieńcze wrzawy, Myśl łamiącą sztylety.
(Akt III, scena IV)
Juliusz Słowacki, Kordian, [w:] tegoż, Dzieła wybrane, t. 3, oprac. Eugeniusz Sawrymowicz, Wrocław 1979, s. 395–396.
Określ, kto wypowiada powyższe słowa.
Wskaż różnice pokoleniowe, jakie ujawniają się w trakcie zebrania spiskowców w podziemiach katedry św. Jana.
Podziel uczestników zebrania w podziemiach katedry na dwa stronnictwa i uporządkuj ich przeciwstawne racje.
Omów zarzuty, jakie wysuwa Podchorąży pod adresem cara i pod adresem polskiego społeczeństwa.
Określ poglądy Księdza. Zastanów się nad ich wymową w kontekście koronacji cara w polskim kościele. Na podstawie utworu i innych dostępnych źródeł spróbuj ustalić stosunek Juliusza Słowackiego do działalności spiskowej Polaków.
Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831W Polszcze wszystkie powstania wypłynęły z tajemnych knowań. To inaczej być nie mogło, bo obecność nieprzyjaciela zawsze wymagała przezorności i tajemnicy. Mieszkańcy muszą się najpierw porozumieć co do środków i chwili działania. Nasamprzód kilku się zmawia, potem kilkunastu, potem jeszcze więcej, póki liczba ich nie będzie tak wielka, jak trzeba do sprawienia ruchu mogącego nadać popęd całemu krajowi.
Maurycy Mochnacki, Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, t. 1, Poznań 1863, s. 182.
Juliusz SłowackiSpisek ten pod piórem Słowackiego zmienia się w symbol wszelkiej próby podjęcia czynu zbrojnego, w symbol powstania listopadowego. Spisek z 1829 roku ogląda poeta przez pryzmat walki z lat 1830–1831, i dlatego Kordian jest dramatem o powstaniu. Jedność spisku kruszy nie tylko lęk, rozbijają ją również wątpliwości natury moralnej wobec decyzji królobójstwa. Kordian decyduje się działać sam, tak jak samotnie powzięli decyzje powstania szlacheccy rewolucjoniści – podchorążowie. Poeta ukazuje swego bohatera w konkretnym działaniu, przeciwstawiając go tym samym Mickiewiczowskiemu Konradowi, którego walka z Bogiem o naród pokazana była na płaszczyźnie mistycznej. Kordian ma w nocy wartę w Zamku, ma dostęp do cara. Ale nie może go zabić, nie może dokonać c z y n u. Pęta go nie tylko Strach, ale i rodząca przerażające, niszczące zdolności do czynu wizje – Imaginacja, matka poezji.
Maria Dernałowicz, Juliusz Słowacki, Warszawa 2009, s. 56–57.
Omów, w kontekście cech charakterologicznych bohatera, dwie personifikowane siły (Strach i Imaginację), które zdominowały świadomość Kordiana tuż przed realizacją czynu.
Przeczytaj poniższy fragment:
KordianNaród ginie, dlaczego? – aby wieszcz narodu Miał treść do poematu, a wieszcz rym odlewał, Aby nieliczną iskrę ognia pośród lodu Z pieśni wygrzebał anioł i w niebie zaśpiewał. Widzisz, jak cenię wieszczów gromowładne plemię.
(Akt III, scena VI)
Juliusz Słowacki, Kordian, [w:] tegoż, Dzieła wybrane, t. 3, oprac. Eugeniusz Sawrymowicz, Wrocław 1979, s. 395–396.
Zastanów się nad ironiczną tonacją wypowiedzi Doktora. W jakim sensie wypowiedź ta zawiera drwinę z poezji romantycznej?
Wskaż postaci, które wywodzą się ze stanu chłopskiego.
- Kordian
- Grzegorz
- Starzec
- Ksiądz
- Prezes
W której scenie postaci z ludu odgrywają kluczową rolę i w jakim sensie stanowią ilustrację poglądów społecznych Słowackiego. Wypowiedź uzasadnij.
W akcie III, rozgrywającym się w Warszawie, bohater‑spiskowiec uczestniczy w konspiracyjnym zebraniu spiskowców w podziemiach katedry św. Jana, gdzie trwa dyskusja nad metodą walki, ujawniająca istotne różnice pokoleniowe. Przedstawiciele starszego pokolenia (np. Prezes) odwołują się do zachowania zasad kodeksu rycerskiego i walki honorowej. Reprezentanci młodego pokolenia są zwolennikami walki spiskowej. Kordian zamierza zrealizować desperacki czyn zamachu na życie cara Mikołaja I. Zamiaru swego nie finalizuje, gdyż w kulminacyjnej scenie nie wytrzymuje napięcia i pada zemdlony – porażony przez dwie personifikowane władze: Strach i Imaginację. Zostaje aresztowany i osadzony w szpitalu psychiatrycznym, gdzie Doktór (przypominający Mefista) deprymuje go swoim cynizmem i szyderstwem. Bohatera ponownie dręczy stan depresji spowodowanej niemożnością spełnienia się w czynie. Przygnębia go świadomość własnej kompromitacji. Zostaje skazany na śmierć i zdegradowany – pozbawiony szlachectwa, przez co został zrównany ze stanem chłopskim. Na oczach tłumu zgromadzonego na placu Saskim wykonuje desperacki skok przez bagnety. W chwili, gdy dowódca plutonu egzekucyjnego daje znak do rozpoczęcia egzekucji, przybywa carski adiutant z aktem ułaskawienia. Nie wiadomo jednak, czy zdążył na czas…
Oparty na wydarzeniach autentycznych z 1829 roku epizod zamachu na życie cara wyznacza autorską refleksję nad przyczyną klęski powstania listopadowego. Poeta wskazuje niedojrzałość polityczną młodego pokolenia, bezradnego wobec dramatu historii. Wielkimi przegranymi są tu – przywołani w Przygotowaniu – przywódcy powstania, lecz również niepewny i niekonsekwentny bohater, zdeprymowany znużeniem i samotnością. Dramat Słowackiego został pisany z myślą o inscenizacji teatralnej (wystawiony na scenie po raz pierwszy w 1899 roku w Krakowie). Wieloznaczność psychiki bohatera, zróżnicowanie stylów, scen, struktury wiersza świadczą o oryginalności i dojrzałości artystycznej autora. Mimo otwartej kompozycji, fragmentaryczności scen, fantastyki wymieszanej z realizmem, patosu połączonego z groteską nie mógł być w Polsce z powodów politycznych, a na zachodzie Europy nie wzbudził większego zainteresowania.
Konteksty
Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości„W dramacie, któremu tło daje na przemian wieś polska, park londyński, willa włoska, Watykan, szczyt Mont Blanc, rozległa perspektywa placu Saskiego i placu Zamkowego, z dostojną kolumną Zygmunta, wnętrze katedry, sale zamkowe i uboga, ponura izba więzienna – w dramacie tym jest i świat fantastyczny, i świat wizji, i próby realizmu i aktualność – i historia, i miłość z samobójstwem, i spisek, i problemat religijny, i sprawa narodowa, i sceny zbiorowe, i monologi liryczne – jest w nim i Mickiewicz, i Byron, i Goethe, i Wiktor Hugo, i Shakespeare”.
Juliusz Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, t. 1, Lwów-Warszawa-Kraków 1924, s. 268–269.
W kontekście wypowiedzi Juliusza Kleinera zredaguj pisemną refleksję na temat nowatorstwa artystycznego Kordiana oraz wyrażonej w nim polemiki z Mickiewiczowską apologią narodu i poezji romantycznej.
Zadaniowo
Podejmijcie próbę inscenizacji fragmentu Kordiana Juliusz Słowackiego. Jakie rekwizyty i elementy scenografii wykorzystacie?
Kordian jest dramatem o kompozycji otwartej, a więc nie ma jednoznacznego zakończenia, które zamykałoby losy bohatera. Spróbuj dopisać dwie możliwe wersje ostatniej sceny.
Napisz esej, w którym wypowiesz się na temat: „Romantycy polscy wobec aktualnej sytuacji politycznej w kraju”. Odwołaj się do znajomości III cz. Dziadów Adama Mickiewicza oraz Kordiana Juliusz Słowackiego.