Kronika polska Galla tzw. Anonima
Wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I w 966 roku Polska znalazła się w rodzinie krajów chrześcijańskich. Nadal jednak znajdowała się na kulturalnych obrzeżach Europy. Nie zmienia to faktu, że kraj położony nad Wisłą oraz jego władcy przyciągali przybyszów, którzy pragnęli opisać polskie ziemie. Już w X wieku na tereny słowiańskie przybył arabski podróżnik Ibrahim ibn Jakub, który pisał o Mieszku I. W XII wieku na dwór Bolesława Krzywoustego dotarł mnich, który napisał najważniejszą polską kronikę – Chronica Polonorum.
Korzystając z dowolnego źródła, przypomnij sobie dzieje Polski za pierwszych Piastów (od Mieszka I do Bolesława Krzywoustego).
Kim był Gall Anonim?
Anonim zwany Gallem (Gall Anonim) to autor pierwszej kroniki opisującej dzieje Polski – Chronica Polonorum (Kronika polska). Niewiele o nim wiadomo. Gallem nazwał go inny kronikarz, żyjący w XVI wieku Marcin Kromer. Sugerował on, że twórca Kroniki... był francuskim mnichem. Choć próbowano go utożsamiać z konkretnymi osobami, ustalono jedynie, że Anonim był cudzoziemcem, który zapewne pochodził z Francji (albo Włoch), a na pewien czas związał się z klasztorem benedyktyńskim Saint‑Gilles w Prowansji (przechowywano tam relikwie św. Idziego). Niewykluczone, że przez Włochy dotarł do filii opactwa benedyktyńskiego w Samogyvár na Węgrzech. Prawdopodobnie tam zetknął się z Bolesławem Krzywoustym, który przybył na Węgry, by odpokutować śmierć swojego brata – ZbigniewaZbigniewa. Z orszakiem władcy Gall pojechał do Polski. Tu znalazł się w kręgu oddziaływania dostojników polskich i to oni zlecili mu napisanie Chronica Polonorum.
Dzieło powstało w latach 1113–16 (lub 1117). Nie wiemy, czy autor mieszkał w Polsce już wcześniej i czy opuścił kraj tuż po napisaniu dzieła. Dalsze losy Anonima nie są znane.
Na podstawie tekstu, a także innych dostępnych źródeł, powiedz, co wiemy o autorze pierwszej polskiej kroniki. Weż pod uwagę poniższe pytania:
Najstarsza polska kronika
Kronika polska (Chronica Polonorum) to najstarsza kronika Polski, przedstawiająca dzieje od czasów legendarnych do 1113 roku. Gall, pisząc ją, miał trzy cele: przedstawienie relacji o mało wówczas znanym kraju; ukazanie sylwetki władcy (Bolesława Krzywoustego) i przekonanie odbiorców, że Bolesław Krzywousty przywróci Polsce świetność. Kronikarz prezentował wydarzenia, aby udowodnić tezę, że polski władca jest herosem. Takiemu ukazaniu króla służą: opis cudownych narodzin; podkreślanie opieki Boskiej nad władcą; ukazywanie go jako chłopca nad wiek dojrzałego, a później – mądrego i rycerskiego władcy. Dzieło składa się z trzech ksiąg. Każda z nich zawiera jedną pieśń i trzy mowy występujących w niej postaci. Gall upiększył formę wypowiedzi środkami stylistycznymi, m.in. metaforami, porównaniami, onomatopejami. Są one też obecne we wspomnianych tu utworach poetyckich. Dzieło Anonima spisane zostało w języku łacińskim.
Pierwsze, niepełne wydanie Kroniki polskiej ukazało w 1769 roku. Całość wydrukowano dopiero w 1824 roku.
Legendarne dzieje Polski
Kronika polskaO księciu Popielu [zwany Chościsko].
Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel, mający dwóch synów; przygotował on zwyczajem pogańskim wielką ucztę na ich postrzyżynypostrzyżyny, na którą zaprosił bardzo wielu swych wielmożów i przyjaciół. Zdarzyło się zaś z tajemnej woli Boga, że przybyli tam dwaj goście, którzy nie tylko że nie zostali zaproszeni na ucztę, lecz nawet odpędzeni w krzywdzący sposób od wejścia do miasta. A oni oburzeni nieludzkością owych mieszczan skierowali się od razu na przedmieście, gdzie trafili zupełnym przypadkiem przed domek oracza wspomnianego księcia, który urządzał ucztę dla synów. Ów biedak, pełen współczucia, zaprosił tych przybyszów do swej chatki […]. A oni […] rzekli mu: „Cieszcie się zaiste, iżeśmy przybyli, a może nasze przybycie przyniesie wam obfitość dobra wszelakiego, a z potomstwa zaszczyt i sławę”.
Mieszkańcami gościnnego domu byli: niejaki Piast, syn Chościska, i żona jego imieniem Rzepka; oboje oni z całego serca starali się wedle możności zaspokoić potrzeby gości [...].Goście tedy każą spokojnie Piastowi nalewać piwo, bo dobrze wiedzieli, że przez picie nie ubędzie go, lecz przybędzie. I tak ciągle miało przybywać piwa, aż napełniono nim wszystkie wypożyczone naczynia, a natomiast ci, co ucztowali u księcia, znaleźli [swoje naczynia] puste. Polecają też zabić wspomnianego prosiaka, którego mięsem – rzecz nie do wiary – napełnić miano dziesięć naczyń, zwanych po słowiańsku „cebry”. Piast i Rzepka tedy na widok tych cudów, co się działy, przeczuwali w nich jakąś ważną wróżbę dla syna […].Skoro więc urządzono zwyczajową ucztę i pod dostatkiem przyrządzono wszystkiego, goście owi postrzygli chłopca i nadali mu imię Siemowita na wróżbę przyszłych losów.Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Gall wyjaśnia pochodzenie nazwy Gniezno. Zastanów się, dlaczego autor podaje tę informację.
Powiedz, co zacytowany fragment kroniki mówi o Popielu.
Wskaż w tekście fragmenty informujące o gospodarzu, który przyjął gości.
Przedstaw gości, którzy odwiedzili Piasta.
Przedstaw przebieg uczty u Piasta.
Kronika polskaPo tym wszystkim młody Siemowit, syn Piasta Chościskowica, wzrastał w siły i lata i z dnia na dzień postępował i rósł w zacności do tego stopnia, że król królów i książę książąt za powszechną zgodą ustanowił go księciem Polski, a Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa. Opowiadają też starcy sędziwi, że ów Popiel wypędzony z królestwa tak wielkie cierpiał prześladowanie od myszy, iż z tego powodu przywieziony został przez swoje otoczenie na wyspę, gdzie tak długo w drewnianej wieży broniono go przed owymi rozwścieczonymi zwierzętami, które tam przepływały, aż opuszczony przez wszystkich dla zabójczego smrodu [unoszącego się z] mnóstwa pobitych [myszy], zginął śmiercią najhaniebniejszą, bo zagryziony przez [te] potwory.
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Wyjaśnij, kim jest wspomniany w tym fragmencie „król królów i książę książąt”.
Powiedz, dlaczego „król królów” wyniósł do władzy Siemowita, a odebrał rządy Popielowi.
Przedstaw losy Popiela po utracie władzy.
Wyjaśnij, dlaczego Gall powołał się na „starców sędziwych”.
Bolesław Chrobry
Kronika polskaRównież i to uważamy za godne przekazania pamięci, że za jego czasów cesarz Otto RudyOtto Rudy przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława [...]. Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć króla, cesarza rzymskiego i dostojnego gościa. [...] Bo za czasów Bolesława każdy rycerz i każda niewiasta dworska zamiast sukien lnianych lub wełnianych używali płaszczy z kosztownych tkanin, a skór, nawet bardzo cennych, choćby były nowe, nie noszono na jego dworze bez [podszycia] kosztowną tkaniną i bez złotych frędzli. Złoto bowiem za jego czasów było tak pospolite u wszystkich jak [dziś] srebro, srebro zaś było tanie jak słoma. Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie: „Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!” I za radą swych magnatów dodał wobec wszystkich: „Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną”. A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycegogwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego. [...] Postanowienia tego układu zatwierdził [następnie] papież Sylwester przywilejem św. Rzymskiego Kościoła.
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Wyjaśnij, czemu służyła wizyta cesarza Ottona.
Określ, co dowodziło, że Bolesław Chrobry zasłużył na koronę.
Powiedz, jaką władzę Chrobrego symbolizowały dary Ottona.
Na podstawie przywołanego fragmentu kroniki scharakteryzuj Ottona.
Wskaż dowody na to, że Polska za czasów Chrobrego była potężniejsza niż w czasach, gdy Gall pisał o tym władcy.
Kronika polskaSkoro tedy król Bolesław odszedł z tego świata, złoty wiek zmienił się w ołowiany, Polska, przedtem królowa, strojna w koronę błyszczącą złotem i drogimi kamieniami, siedzi w popiele odziana we wdowie szaty; dźwięk cytry – w płacz, radość – w smutek, a głos instrumentów zmienił się w westchnienia. Istotnie przez cały ów rok nikt w Polsce nie urządził publicznej uczty, nikt ze szlachty, ani mąż, ani niewiasta, nie ustroił się w uroczyste szaty, ani klaskania, ani dźwięku cytry nie słyszano po gospodach, żadna dziewczęca piosenka, żaden głos radości nie rozbrzmiewał po drogach. I tego przez rok przestrzegali wszyscy powszechnie, lecz szlachetni mężowie i niewiasty skończyli żałobę po Bolesławie dopiero wraz z życiem. Z odejściem tedy króla Bolesława spośród żywych zdało się, że pokój i radość oraz dostatek odeszły razem z nim z Polski. W tym miejscu połóżmy kres pochwałom wielkiego Bolesława i opłaczmy śmierć jego choć chwilkę pieśnią żałobną!
Pieśń o śmierci Bolesława
Ludzie wszelkiej płci i wieku! Wszystkie stany, spieszcie!
Pogrzeb króla Bolesława w bólu dziś obaczcie!
Nad wielkiego męża zgonem ze mną w płacz uderzcie!Biadaż nam, o Bolesławie! Gdzież twa sława wielka?
Gdzie twe męstwo? Kędy blask twój? Kędy moc twa wszelka?
Jeno łzy ma dziś po tobie Polska‑rodzicielka!Podźwignijcie mnie mdlejącą, pany‑towarzysze
Wojownicy, niech współczucie z waszych ust posłyszę!
Żem dziś wdowa, żem samotna – spójrzcie, ach, przybysze!Jakaż boleść, jaka żałość śród książąt Kościoła!
Wodze w smutku odrętwieli, pochylili czoła.
I kapłany, i dworzany – każdy „biada” woła.Wy, panowie, co nosicie łańcuch, znak rycerzy,
Coście dzień po dniu chadzali w królewskiej odzieży,
Wraz wołajcie: „Biada wszystkim! Wszędy ból się szerzy!”Wy, matrony, swe korony rzućcie niepotrzebne!
W kąt schowajcie stroje cenne, złociste i srebrne,
W suknie strójcie się włosienne, żałosne i zgrzebne!PrzeczPrzecz odchodzisz od nas, ojcze Bolesławie? ...GorzeGorze!
Przecz mężowi tak wielkiemu śmierć zesłałeś, Boże?
Przecz nie dałeś i nam wszystkim umrzeć w jednej porze?Cała ziemia opuszczona, wdowa swego króla,
Jako pusty dom bezpański, w którym wicher hula,
Pada, słania się w żałobie, ani się utula.Wszyscy ze mną czcijcie pogrzeb męża tej zacności:
Bogacz, nędzarz, ksiądz czy rycerz, i wy, kmiecie prości,
Czy kto rodem jest z słowiańskich, czy z łacińskich włości!Czytelniku, niech ma prośba nie będzie daremną:
I ty wzrusz się i łzę wylej, choćby potajemną!
Bo nieludzki byłbyś wielce, byś nie płakał ze mną!Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Zastanów się, co oznacza zmiana z wieku złotego na ołowiany po śmierci Bolesława. Jaki środek stylistyczny został tu zastosowany?
Jakich środków stylistycznych użył Gall, aby opisać Polskę? Wskaż je w tekście i powiedz, czemu służy ich zastosowanie.
- apostrofa
- animizacja
- kontrast
- anafora
- zdrobnienie
- rym
- personifikacja
Opowiedz, w jaki sposób poddani przeżywali śmierć Bolesława Chrobrego.
Określ nadawcę i odbiorcę w utworze Pieśń o śmierci Bolesława.
Powiedz, jakich informacji o władcy dostarcza Pieśń o śmierci Bolesława.
Już w starożytnej Grecji pojawiła się koncepcja podziału dziejów ludzkości na etapy zwane wiekami. Po raz pierwszy przedstawił je Hezjod (VIII w. p.n.e.) w eposie dydaktycznym Prace i dni. Opisał tam wieki: złoty, srebrny, miedziany (brązowy), heroiczny (przypadający na czas wojny trojańskiej) oraz żelazny. Rzymski twórca Owidiusz (I w. p.n.e./I w. n.e.) w zbiorze mitów zatytułowanym Metamorfozy (Przemiany) zmodyfikował tę propozycję i ograniczył ją do czterech wieków: złotego, srebrnego, miedzianego i żelaznego. Główną ideą tej koncepcji jest stopniowa i trwała degeneracja ludzkości: każde kolejne pokolenie jest gorsze od poprzedniego.
Gallus i jego dziełoCzyny Bolesławowe będą więc oceniane także poprzez dzieje jego przodków.
Stąd kolejny wybór, jakiego dokonał Gallus. Bowiem z panteonu książąt i królów Polski uprzywilejowaną pozycję w relacji naszego dziejopisa zajmują trzej Bolesławowie. Ich postacie wyraźnie wysuwają się na plan pierwszy nie tylko pod względem liczby rozdziałów, jakie im zostały przeznaczone, ale w miarę wyczerpującego opisu ich czynów. Wybór postaci jest także zaznaczony pewnymi sygnałami quasi-literackimi: cudami [...], powtórzeniami podobnych sytuacji (np. uderzenie mieczem w kijowską złotą bramę przez obydwu Bolesławów, Chrobrego i Śmiałego), przepowiedniami („karbunkułkarbunkuł świetlisty”, o którym mówi na łożu śmierci Chrobry, i pasowanie Krzywoustego), czy wreszcie komentarzami odautorskimi (Chrobry – „wzór podany im – tj. potomnym – do naśladowania”, Śmiały – „wzór do naśladowania”, Krzywousty – „zawsze naśladował rycerskie czyny”).
[...]
Wszystkie te cechy swoiście pojętego ethosu rycerskiego spotykamy w opisach życia i czynach trzech Bolesławów. [...] Ale oprócz wzorów pozytywnych w literaturze wskazywano na cechy dyskredytujące rycerza. Pierwszym i najważniejszym grzechem jest pycha i podłość. Drugim – zabijanie nieuzbrojonego wroga. Hańbę mogła zmazać piesza pielgrzymka w zgrzebnej koszuli do miejsca uświęconego. I tu dopiero Gallus ukazuje poprzez stylizacje wydarzeń prawdziwych, rozgrywających się w przeszłości dwa rozwiązania. W wypadku Bolesława Śmiałego, który „byłby dorównał przodkom, gdyby nie ambicja i próżność”, „nie miał względów dla pokory” – pychę ukaraną; w wypadku Krzywoustego – pokorę nagrodzoną [...]. Trzeci z Bolesławów potrafił się ukorzyć, a wyrządzone zło naprawić poprzez pielgrzymkę pokutną na Węgry i do grobu św. Wojciecha. Pod tym względem postępowanie Krzywoustego zgodne jest z obowiązującym ethosem rycerskim.Jan Malicki, Gallus i jego dzieło, [w:] tegoż, Legat wieku rycerskiego. Studia staropolskie, Wrocław 1989, s. 31–33.
Niemal w dwóch trzecich Kronika polska opowiada o losach Bolesława Krzywoustego. To on, a nie Bolesław Śmiały, jest godnym następcą Chrobrego. Świadomość niezwykłości przyszłego władcy mieli już ci, którzy znali go jeszcze jako dziecko. Potrafił on bowiem dokonywać rzeczy niezwykłych.
Czyny Krzywoustego
Kronika polskaBolesław w chłopięcym wieku zabił dzika
Wiele mógłbym pisać o odwadze tego chłopca, gdyby nie to, że czas już nagli, by zdążać do głównego tematu dzieła. Jednemu wszakże faktowi nie pozwolę pozostać w ukryciu, skoro godny jest błyszczeć jako wzór dzielności. Pewnego razu Marsowe dziecię, siedząc w lesie przy śniadaniu, ujrzało ogromnego dzika, przechodzącego i chowającego się w gęstwinę leśną; natychmiast zerwał się od stołu, pochwycił oszczep i popędził za nim, atakując go zuchwale sam jeden, nawet bez psa. A gdy zbliżył się do bestii leśnej i już cios chciał wymierzyć w jej szyję, z przeciwka nadbiegł pewien jego rycerz, który powstrzymał jego ramię, wzniesione do ciosu, i chciał mu odebrać oszczep. Wtedy to Bolesław, uniesiony gniewem oraz męstwem, sam zwycięsko stoczył w cudowny sposób podwójny pojedynek: z człowiekiem i ze zwierzem. Albowiem i owemu [rycerzowi] oszczep wyrwał i dzika zabił. Ów zaś potem zapytany, dlaczego to uczynił, wyznał, że sam nie wiedział, co robi; z tego powodu jednak przez długi czas pozbawiony był jego łaski. Chłopiec zaś powrócił stamtąd zmęczony i ledwo [wreszcie] odzyskał siły [długo] wachlowany.
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
W jaki sposób Gall wyjaśnia powody umieszczenia w swym dziele epizodu z życia dziecka?
Wyjaśnij wyrażenie Marsowe dziecię . Wybierz prawidłową odpowiedź.
- dziecko pochodzące z Marsa
- dziecko mające marsową minę
- dziecko wojownicze
- dziecko potrafiące polować
- dziecko niesforne
W tłumaczeniu kroniki Galla pojawia się epitet zuchwale, określający zachowanie młodego Bolesława. Z jaką intencją Gall użył tego słowa?
Historycy różnie interpretują zachowanie rycerza, który odebrał Bolesławowi oszczep. Wyjaśnij zachowanie rycerza:
wskaż pozytywne intencje mężczyzny,
wskaż negatywne intencje mężczyzny.
Wskaż, co przywołany fragment kroniki mówi o Bolesławie Krzywoustym.
Gall, aby wykazać wielkość Bolesława Krzywoustego, zastosował topos puer‑senex (łac., ‘chłopiec‑starzec’), który pokazywał młodego człowieka wykazującego się mądrością i odwagą dorosłego mężczyzny.
Umieszczenie w kronice przedstawiającej dzieje państwa takich epizodów, jak ten z młodym Bolesławem Krzywoustym goniącym dzika, może wydawać się zaskakujące. Od historyka oczekuje się obiektywnej prawdy, a nie ciekawostek z życia władcy. Zastanów się, dlaczego Gall Anonim napisał swoją kronikę w taki sposób?
Gall‑AnonimUtwór Galla‑Anonima nazwać można kroniką tylko w bardzo konwencjonalnym i powszechnym znaczeniu, skoro utarło się określać tym mianem każde prawie średniowieczne dzieło historyczne. Prawdziwa kronika jednak wygląda zupełnie inaczej, charakterystyczny jest dla niej zwłaszcza chronologiczny szkielet dat, pod którymi ułożone są opisywane wydarzenia. Tymczasem u Galla nie spotykamy ani jednej daty rocznej [...]. Naprawdę jego dzieło należy do gatunku gesta (czyny, dzieła) [...]. Taki rodzaj literacki dawał piszącemu znaczną swobodę mówienia, o czym chciał, a pomijania tego, o czym wolał zapomnieć, pozwalał na wprowadzenie do opisu sporej dozy elementu panegirycznego, czyli pochwalnego. Nie bez pewnego uzasadnienia, choć nieco jednostronnie nazywano też dzieło Galla przed pół wiekiem panegirykiem na cześć Bolesława Krzywoustego.
Marian Plezia, Gall-Anonim, [w:] , Pisarze staropolscy. Sylwetki, t. 1, red. Stanisław Grzeszczuk, Warszawa 1991, s. 76.
Wskaż, jaki gatunek pisarstwa historycznego reprezentuje Kronika polska Galla Anonima.
Scharakteryzuj styl pisarski Galla Anonima.
Teksty do wyboru
Opis ziem polskich
Kronika polskaKraj to wprawdzie bardzo lesisty, ale niemało przecież obfituje w złoto i srebro, chleb i mięso, w ryby i miód, a pod tym zwłaszcza względem zasługuje na wywyższenie nad inne, że choć otoczony przez tyle wyżej wspomnianych ludów chrześcijańskich i pogańskich i wielokrotnie napadany przez wszystkie naraz i każdy z osobna, nigdy przecież nie został przez nikogo ujarzmiony w zupełności; kraj, gdzie powietrze zdrowe, rola żyzna, las miodopłynny, wody rybne, rycerze wojowniczy, wieśniacy pracowici, konie wytrzymałe, woły chętne do orki, krowy mleczne, owce wełniste.
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Zastanów się, czy informacja o tym, że Polska to kraj „bardzo lesisty”, ma charakter pochwalny, czy - nie.
Powiedz, co przywołany fragment mówi o zasobach naturalnych Polski.
Omów charakter mieszkańców kraju.
Wskaż w tekście i nazwij środki stylistyczne, których użył autor.
Bolesław Szczodry
Kronika polskaO hojności i szczodrobliwości BolesławaBolesława i o pewnym ubogim kleryku.
Nie zataję również pewnego pamiętnego faktu nadzwyczajnej hojności Bolesława II, lecz podam go jako wzór do naśladowania przez następców. Pewnego dnia siedział Bolesław Szczodry w mieście Krakowie przed pałacem w otoczeniu swego dworu i oglądał rozłożone na kobiercach haracze Rusinów i innych ludów, składających [mu] daniny. Otóż zdarzyło się, że był przy tym obecny pewien ubogi a obcy kleryk i zobaczył ogrom tych wszystkich skarbów. A gdy tak z niezmiernym podziwem wbijał oczy w te masy bogactw i pomyślał [przy tym] o własnym ubóstwie, westchnął z głośnym jękiem. Król Bolesław zaś, jako że był porywczy, słysząc człowieka żałośnie jęczącego i myśląc, że to komornicy kogoś uderzyli, rozgniewany pyta, kto ośmielił się tak jęknąć i kto odważył się tu kogoś bić. Wtedy ów biedny kleryk przerażony pomyślał, że lepiej byłoby nigdy nie oglądać tych pieniędzy, niż z tego powodu stanąć wśród dworu królewskiego. Lecz czemuż kryjesz się, biedny kleryczku? Czemu boisz się przyznać, żeś to ty jęknął? Jęk ten rozprószy wszystkie twe smutki, westchnienie owo przysporzy ci wielkiej radości. Nie pozwól, szczodry królu, nie pozwól, by kleryk biedaczyna dłużej tak nie mógł złapać tchu z przerażenia, lecz pospiesz grzbiet jego obarczyć twymi skarbami!
Zapytany więc przez króla, o czym myślał, wzdychając tak żałośnie, kleryk z drżeniem odparł: „Królu‑panie! przypatrując się swojej nędzy i swemu ubóstwu, a waszej chwale i waszemu majestatowi, porównywałem, jak niepodobne są sobie szczęście i bieda, i westchnąłem z wielkiej boleści!” Wtedy szczodry król rzecze: „Jeżeli z powodu ubóstwa westchnąłeś, to znalazłeś w królu Bolesławie pocieszyciela swego niedostatku. Przystąp tedy do bogactw, które [tak] podziwiasz, i ilekolwiek zdołasz za jednym razem unieść, niech będzie twoim!” – Przystąpiwszy tedy ów biedaczek tak wyładował złotem i srebrem swój płaszcz, że mu pękł od zbytniego ciężaru, a kosztowności się wysypały. Wtedy szczodry król zerwał płaszcz ze swych ramion, dał go biednemu klerykowi zamiast worka na pieniądze i pomagając mu, jeszcze większymi kosztownościami go obładował. Do tego stopnia bowiem objuczył kleryka złotem i srebrem szczodry król, że kleryk wołał, iż mu kark pęknie, jeśli jeszcze więcej dołoży. Król wzrósł w sławę, a wzbogacony biedak odszedł.Anonim tzw. Gall, Kronika polska, oprac. Marian Plezia, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1989, s. 12–14.
Czy twoim zdaniem fragment zawiera elementy prawdy historycznej? Uzasadnij odpowiedź.
Powiedz, które elementy tekstu świadczą o tym, że zawiera on przekaz legendarny.
Uzasadnij, że Gall Anonim słusznie określił Bolesława mianem hojnego i szczodrobliwego.
Życie Karola Wielkiego
Wiek V---XV w źródłachEinhardEinhard o życiu Karola Wielkiego
Wiele rzeczy podjął dla ozdoby i pożytku państwa: jedne tylko zaczął, inne doprowadził do końca.
Na pierwszym miejscu należy wymienić bazylikę Świętej Bogurodzicy w Akwizgranie, cudownym kunsztem zbudowaną, i most na Renie pod Moguncją, długi na pięćset kroków […].
Budował i pałace wyborną sztuką […]. Przede wszystkim jednak troszczył się o domy Boże […].
W jedzeniu i piciu był umiarkowany, bardziej jednak w piciu; opilstwa nie cierpiał nie tylko u siebie i u najbliższych, ale i u każdego człowieka. W jedzeniu nie umiał zachować takiej powściągliwości, owszem, skarżył się często, że posty szkodzą jego ciału. Uczty wydawał bardzo rzadko, tylko podczas szczególnych uroczystości, ale wtedy dla wielkiej liczby ludzi. […] Przy obiedzie słuchał albo muzyki, albo czytania; czytano mu opowiadania i dzieje starożytnych. Lubił też bardzo dzieła świętego Augustyna, zwałaszcza „De civitate Dei”„De civitate Dei” […].
Wymowę miał obfitą i bogatą, mógł najdokładniej wyrazić wszystko, co chciał. Nie poprzestając na języku ojczystym, starał się wyuczyć i obcych. […]
Szlachetną wiedzęSzlachetną wiedzę gorliwie uprawiał, uczonych miał w wysokim poszanowaniu i otaczał ich wielkimi honorami. […]Wiek V–XV w źródłach, oprac. Stanisław Bogusław Lenard, Melania Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 72.
Opisz, w czym przejawiała się wyjątkowość Karola Wielkiego.
W formie notatki określ stosunek Karola Wielkiego do nauki i sztuki.
Atrakcyjna historia?
Dziś często zwraca się uwagę na nieatrakcyjną formę podawania wiedzy historycznej. Czy zastąpienie dążących do obiektywizmu podręczników historii zbiorem ciekawostek z biografii ważnych postaci może być metodą na podniesienie atrakcyjności nauczania historii? Przygotuj wypowiedź, będącą głosem w dyskusji.
Zadaniowo
Scharakteryzuj średniowieczny ideał władcy. Aby przygotować swoją wypowiedź, wykorzystaj wnioski z lektury fragmentów Kroniki polskiej Galla Anonima oraz Życia Karola Wielkiego Einharda.
Porównaj Bolesława Chrobrego i Karola Wielkiego. Na jakie ich cechy charakteru, umiejętności i zainteresowania zwrócili uwagę średniowieczni pisarze?
Z wykorzystaniem dostępnych źródeł oraz własnej wiedzy przygotuj listę tekstów literackich, w których scharakteryzowany został dobry lub zły władca. Czy któraś z postaci literackich przywołanych przez ciebie realizuje średniowieczny wzorzec władcy?