R10Zxg0Cp9OKj1
Wnętrze gotyckiej katedry Źródło: Paul Vredeman de Vries, Wnętrze gotyckiej katedry, 1612, olej na drewnie, Los Angeles County Museum of Art, domena publiczna.
Wnętrze gotyckiej katedry
Paul Vredeman de Vries, Wnętrze gotyckiej katedry, 1612, olej na drewnie, Los Angeles County Museum of Art, domena publiczna

Czasy katedr (XII i XIII wiek) były dla kultury i sztuki chrześcijańskiej Europy okresem rozkwitu i świetności. Była to epoka wybitnych umysłów (św. Bernard z Clairvaux, św. Tomasz z Akwinu), mądrych władców (Ludwik IX Święty) i genialnych architektów. Kościół zezwolił osobom zarządzającym budową świątyń na udzielanie odpustów wiernym, którzy pomagali finansowo lub fizycznie przy ich wznoszeniu. Żeby odpokutować winy czy grzechy, nie trzeba było uczestniczyć w niebezpiecznych i dalekich wyprawach krzyżowych. Wystarczyło stawić się na placu budowy.

Ciekawostka

Za największych mistrzów murarskich i budowniczych gotyku uznaje się Wilhelma z Sens, architekta chóru katedry w Canterbury w Anglii, oraz Villarda de Honnecourt, architekta z Cambrai w północnej Francji, którego szkicownik (ok. 1235 r.) zachował się i znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Narodowej Francji w Paryżu.

Już wiesz

1) Odwiedż stronę poświęconą katedrze wawelskiej link.

2) Obejrzyj dokładnie całą świątynię:

  • przeczytaj komentarze towarzyszące zdjęciom,

  • zwróć uwagę na nagrobki królewskie, ich formę i umiejscowienie,

  • wynotuj, z czego słynie katedra i jakie cenne rzeczy są w niej przechowywane.

3) Ustal, czym katedra różni się od zwykłego kościoła.

j0000000CAB1v38_0000000U
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Katedra Wawelska

Ćwiczenie 1.1

Wyjaśnij, jaką funkcję pełniła katedra wawelska.

Ćwiczenie 1.2

Ćwiczenie 1.3
RNMnNTPMrAK0J1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.4

Wymień relikwie przechowywane w katedrze wawelskiej.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 1.5

Ćwiczenie 1.6
R5vmtmIKYrVQK1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Mathiasrex, licencja: CC BY-SA 3.0.
j0000000CAB1v38_0000001G
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Katedra w Reims

Katedra w Reims to klejnot architektury średniowiecznej. XIII‑wieczna świątynia pod wezwaniem Notre‑Dame (Najświętszej Marii Panny) zaliczana jest do najpiękniejszych i najbardziej harmonijnych budowli wzniesionych w stylu gotyku dojrzałego. Przez całe stulecia pełniła funkcję katedry koronacyjnej władców Francji. Budowla słynie z bogatej, wyrafinowanej dekoracji rzeźbiarskiej, witraży kaplicy mariackiej częściowo zaprojektowanych przez Marca Chagallaj0000000CAB1v38_000tp001Marca Chagalla i niezwykłych figur aniołów. Ma ponad 140 m długości i 38 m wysokości. Jej smukłość akcentują dodatkowo dwie ażurowe wieże. Wspaniałą fasadę katedry ozdobiono trzema wielkimi portalami, rozetą z witrażem przedstawiającym Marię w otoczeniu apostołów, biforiamij0000000CAB1v38_000tp002biforiami oraz galerią królów wypełnioną 56 kamiennymi posągami władców Francji. Najważniejszą innowacją, zastosowaną podczas budowy po raz pierwszy, były maswerki, które stały się później charakterystycznym elementem architektonicznej dekoracji gotyckiej.

Ciekawostka

[W średniowiecznych katedrach] spano, jedzono, można było rozmawiać bez potrzeby ściszania głosu. Można było wprowadzać zwierzęta, na przykład psy lub krogulce. Poruszano się zresztą po kościele o wiele swobodniej niż dzisiaj, gdyż nie było ławek. Spotykano się w kościele dla omówienia spraw, które często nie miały nic wspólnego z religią. Tam również schodzili się przedstawiciele gmin, by omawiać sprawy miasta.

j0000000CAB1v38_000tp002
j0000000CAB1v38_000tp001
j0000000CAB1v38_00000029
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jak opisywać dzieło architektury?

Obejrzyj galerię przedstawiającą gotyckie detale architektoniczne. Objaśnienia terminów zaczernięto ze Słownika terminologicznego sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Monika Bielska‑Łach, Anna Manteuffel‑Szarota, Warszawa 2005.

Jak każde dzieło sztuki budowlę należy opisywać od ogółu do szczegółu – począwszy od jej układu przestrzennego, a skończywszy na typie dekoracji.

Kolejność opisu

Określenia i cechy formalne

1. Podstawowe informacje o budowli (nazwa i wezwanie kościoła, styl, wiek / datowanie)

gotycka katedra Notre‑Dame w Reims, początek XIII wieku (lub 1211 rok)

2. Układ przestrzenny (typ kościoła i główne elementy budowli)

trójnawowa bazylikaj0000000CAB1v38_000tp003bazylika z trójnawowym transeptem (potrójną nawą poprzeczną) i dwoma wieżami

3. Bryła (ogólny kształt i wygląd budowli)

rozczłonkowana, wieloelementowa, wysmukła, strzelista, wertykalna

4. Plan (główne elementy)

na planie krzyża łacińskiego, z półkolistą apsydą (chórem) z obejściem (ambitem) i wieńcem kaplic

5. Konstrukcja (jak zbudowany jest kościół)

szkieletowaj0000000CAB1v38_000tp004szkieletowa, przypory (skarpy)j0000000CAB1v38_000tp005przypory (skarpy)łuki odporowej0000000CAB1v38_000tp006łuki odporowe, smukłe filary, sklepienia krzyżowo‑żebrowe, łuk ostry w arkadach i oknach

6. Dekoracja (rzeźba, detal architektoniczny, typ ornamentu, witraże itp.)

rzeźba pełnoplastyczna na fasadzie i w portalach, maswerki, rzeźbione kapitele, wsporniki, zworniki, gargulce, fialej0000000CAB1v38_000tp007fiale, kwiatonyj0000000CAB1v38_000tp008kwiatony, ornament roślinny, witraże, labirynt w posadzce

Sztuka cenniejsza niż złotoJan Białostocki
Jan Białostocki Sztuka cenniejsza niż złoto

Kościół jest więc jak okręt w stoczni, w pozornie niestałej równowadze, uchwycony wąskimi długimi palcami przypór, na których jak bujna roślinność rozrastają się ornamenty rzeźbiarskie, kwiatony, fiale, chimery. Wchodzącego do wnętrza oszałamia wsysająca jakby ku górze przepaść przestrzeni. Rytm filarów przebiegających zazwyczaj [...] od podłogi aż do sklepień jest gęsty, natarczywy, pociągający w głąb. Stoją one znacznie gęściej, wspierając smukłe ostrołukowe arkady, otwierające się na nawy boczne. [...] Dawny romański kościół miał pięknie malowany strop. Kościół gotycki jest w swym wnętrzu prawie purytański. Jedyną jego ozdobą jest źródło światła – witraże, i niekiedy rzeźbione kapitele. Ale w gruncie rzeczy jego piękno jest pięknem logicznych form, naładowanych dynamiką; pięknem napięcia pomiędzy impulsami pociągającymi w głąb, zgodnie z rytmem następstwa filarów, i niepowstrzymaną sugestią ruchu ku górze, wzdłuż filarów, służek, żeber, aż ku zamykającym wszystko klamrom kluczów sklepiennych. Ale katedry miały też swe oblicze zewnętrzne, bardziej dydaktyczne. Działanie wnętrza było bardziej bezpośrednie, potężne – było działaniem form nieprzedstawiających. Fasada stanowiła bogatą, pouczającą i symboliczną opowieść. Kościół nie tylko zastępował Niebo, był też zwierciadłem całego świata boskiego i ludzkiego, zwieciadłem Boga, przyrody i historii [...]. W portalach, na tympanonach, na archiwoltachj0000000CAB1v38_000tp009archiwoltach, w barwnych formach witraży mrowi się tłum istot żyjących; tłoczą się święci, personifikacje i prorocy. Wieśniacy pokazują zajęcia różnych pór roku, Pitagoras, Arystoteles i Tubalkainj0000000CAB1v38_000tp00ATubalkain reprezentują sztuki i nauki, znaki zodiaku oznaczają czas, podporządkowany – on nawet – boskiej woli.

j0000000CAB1v38_00000_BIB_002Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, t. 1, Warszawa 1969, s. 171–179.
Ćwiczenie 2.1

Powiedz, jakie funkcje pełniła katedra gotycka.

Ćwiczenie 2.2

Wynotuj z tekstu Jana Białostockiego elementy i cechy dekoracji wewnętrznej i zewnętrznej katedry gotyckiej.

Ćwiczenie 2.3

„Kościół jest więc jak okręt w stoczni” – wyjaśnij podwójne znaczenie tego porównania.

1
Wskazówka

Ad 2.2.
a) Wewnątrz:

  • dekoracja ograniczona („wnętrze purytańskie”),

  • witraże, rzeźbione kapitele.

b) Na zewnątrz

  • dekoracja bogata, obfita, organiczna („jak bujna roślinność rozrastają się ornamenty rzeźbiarskie”, „mrowi się tłum istot”, „tłoczą się święci”)

  • rzeźbiarska dekoracja portali, tympanonów, archiwolt,

  • kwiatony, fiale, chimery, wizerunki świętych, presonifikacje, filozofowie, prorocy, postacie z Biblii, pory roku, zodiak.

Ad 2.3.
Konstrukcja szkieletowa + symbolika okrętu: Kościół płynący do portu Zbawienia, Nawa Zbawienia – od łac. navis = ‘statek’ – stąd też nazwa nawy kościelnej i porównanie korpusu kościoła do korpusu okrętu.

j0000000CAB1v38_000tp003
j0000000CAB1v38_000tp004
j0000000CAB1v38_000tp005
j0000000CAB1v38_000tp006
j0000000CAB1v38_000tp007
j0000000CAB1v38_000tp008
j0000000CAB1v38_000tp009
j0000000CAB1v38_000tp00A
j0000000CAB1v38_0000005J
JPOL_E3_E4_Konteksty

Symbolika katedry

JPOL_E3_E4_Konteksty
RuVOfrQj3qSPq1
Przykładowy plan katedry – podstawowe elementy
licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Konteksty

Dla ludzi średniowiecza kościół był Domem Bożym i obrazem nieba. Sam Chrystus nazwał swoje ciało świątyniąj0000000CAB1v38_000tp00Bświątynią. Honoriusz z Autunj0000000CAB1v38_000tp00CHonoriusz z AutunZwierciadle świata pouczał, że ciało ludzkie jest mikrokosmosem, świątynia zaś – ciałem Chrystusa: prezbiterium symbolizuje głowę, nawa główna – korpus, transept – ramiona, a ołtarz główny – serce. Istotną rolę odgrywały okna i światło wpadające przez nie do kościoła. Wyrażało ono łaskę i oświecenie duszy, ponieważ wedle koncepcji epoki Bóg jest światłością. Wertykalny układ smukłych filarów kierował wzrok ku górze, ku niebu, ku wartościom nadrzędnym. Katedra była również symbolem duchowej drogi człowieka, zaczynającej się od przekroczenia progu zachodniego portalu i minięcia chrzcielnicy (przyjęcie wiary i wprowadzenie w życie chrześcijańskie), a kończącej się na poznaniu najważniejszych dogmatów i spotkaniu z Bogiem podczas komunii przed ołtarzem w prezbiterium.

R1Az00vl0bufk1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Historia architektury europejskiejNikolaus Pevsner
Nikolaus Pevsner Historia architektury europejskiej

Katedra, stanowiąc czysto architektoniczny pomnik ducha epoki, była także summą, speculumj0000000CAB1v38_000tp00Dspeculum, encyklopedią rzeźbioną w kamieniu. Figurę Marii umieszczono w centralnym punkcie środkowego portalu katedry w Reims. Postacie na węgarachj0000000CAB1v38_000tp00Ewęgarach przedstawiały takie zdarzenia, jak Zwiastowanie, Nawiedzenie, Ofiarowanie Marii w świątyni. W polach szczytów trzech portali pojawiają się Ukrzyżowanie, Koronacja Marii i Sąd Ostateczny. Ale w gotyckich katedrach o życiu Chrystusa, Marii i świętych opowiadają także witraże. Na cokołach, węgarach, zwornikach, a także ustawione wysoko przy skarpach znajdują się liczne postacie świętych z atrybutami, które pozwalają ich rozpoznać: św. Piotr z kluczem, św. Mikołaj z trzema złotymi kulami, św. Barbara z wieżą, św. Małgorzata ze smokiem, a także sceny i postacie ze Starego Testamentu: stworzenie człowieka, Jonasz z wielorybem, Abraham i Melchizedech i rzymskie Sybille, które przepowiedziały przyjście Chrystusa, panny mądre i głupie, siedem sztuk wyzwolonych i miesiące roku z charakterystycznymi dla nich zajęciami: szczepienie drzew, strzyżenie owiec, żniwa, świniobicie, a także znaki zodiaku i żywioły. Sacrumprofanum, kompendium wiedzy, w którym wszystko, jak mówił św. Tomasz z Akwinu, „podporządkowano Bogu”.

j0000000CAB1v38_00000_BIB_003Nikolaus Pevsner, Historia architektury europejskiej, tłum. Agnieszka Morawińska, Hanna Pawlikowska, Warszawa 1976, s. 114.
Ćwiczenie 3.1

Katedrę gotycką nazywa się toposem i tekstem kultury. Wyjaśnij oba pojęcia.

Ćwiczenie 3.2

Wskaż przykłady wykorzystania motywu katedry w literaturze i sztukach wizualnych.

Ćwiczenie 3.3

Czy katedrę gotycką można nazwać Biblią pauperum? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 3.4

Ćwiczenie 3.5
R12skExaeVMIb1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.6

Powiedz, czy wśród siedmiu sztuk wyzwolonych, które były podstawą wykształcenia w średniowieczu, znajdowała się architektura.

Ćwiczenie 3.7

Przeczytaj fragment dialogu z powieści Victora Hugo Katedra Marii Panny w Paryżu i zinterpretuj porównanie katedry do księgi.

– […] a czymże są te wasze księgi?
– Oto jedna z nich ― rzekł archidiakon.
I otwierając okno celi, wskazał palcem na ogromny kościół Marii Panny.

1
Wskazówka

Ad 3.2.
Np. Katedra A. Rodina (rzeźba), Katedry C. Moneta (malarstwo), Katedra T. Bagińskiego (film), Katedra Najświętszej Marii Panny w Paryżu W. Hugo (powieść), Filary ziemi K. Folleta (powieść historyczna, sfilmowana pod tym samym tytułem).

Ad 3.3. TAK, „Encyklopedia rzeźbiona w kamieniu”, dekoracja (rzeźba, witraże) i elementy wyposażenia (malowane i rzeźbione ołtarze) uczyły religii, objaśniając Stary i Nowy Testament.

1
Wskazówka

Propozycja dodatkowego zadania dotyczącego analizy porównawczej i interpretacji dzieł sztuki dla uczniów na poziomie rozszerzonym:

Odniesienia do Podstawy Programowej:

  • dostrzeżenie przemiany konwencji i praktyki ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków),

  • rozpoznanie aluzji literackich i symboli kulturowych,

  • dostrzeżenie i skomentowanie estetycznych wartości dzieła,

  • przeprowadzenie analizy porównawczej dzieł

  • skonfrontowanie tekstu literackiego z dziełami sztuki.

j0000000CAB1v38_000tp00B
j0000000CAB1v38_000tp00C
j0000000CAB1v38_000tp00D
j0000000CAB1v38_000tp00E
j0000000CAB1v38_0000007T
JPOL_E3_E4_Konteksty

Więcej o gotyku

RsbLTeCSOt740
Krucyfiks mistyczny z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu
ok. 1350–1360, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja: CC BY-SA 3.0

Krucyfiks mistyczny (ilustracja 1) to drewniana figura Chrystusa autorstwa anonimowego artysty z ok. 1350 roku, pochodząca z wrocławskiego kościoła Bożego Ciała. Jest przykładem ekspresyjnej rzeźby późnogotyckiej o charakterze dewocyjnym. Dzieła tego rodzaju powstawały pod wpływem XIV‑wiecznej mistyki, kształtującej żarliwą, indywidualną pobożność. Propagowała ona kontemplację Męki Pańskiej i ideę jej osobistego współodczuwania w celu wywołania refleksji religijnej i pogłębienia duchowości wiernych. Służyły temu realistyczne, wstrząsające obrazy cierpień Chrystusa – konającego na krzyżu lub martwego, leżącego na kolanach Matki Bożej (Pietà).

Gotyk 1954Tadeusz Różewicz
Tadeusz Różewicz Gotyk 1954

Żebra umarłego Boga
sklepione
nad słowami
wierzących
ślepo

Bóg
jeż niebieski
nabity na tysiąc iglic wież
katedr banków
ocieka krwią
ludzi
nie własną

z worem złota u szyi
ciągną go
na swoje dno
skazani

j0000000CAB1v38_00000_BIB_005Tadeusz Różewicz, Gotyk 1954, [w:] tegoż, Poezje, t. 1, Kraków 1988.
Ćwiczenie 4.1

Wymień cechy krucyfiksu mistycznego decydujące o jego silnej ekspresji.

Ćwiczenie 4.2

Wyszukaj w wierszu Tadeusza Różewicza sformułowania odnoszące się do architektury gotyckiej.

Ćwiczenie 4.3

Co symbolizuje jeż? Sformułuj odpowiedź w trzech zdaniach.

Ćwiczenie 4.4

Powiąż symbolikę jeża z symboliką świątyni i wyjaśnij przenośne znaczenie wyrażenia „jeż niebieski”.

Ćwiczenie 4.5

Zinterpretuj utwór Tadeusza Różewicza. Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

j0000000CAB1v38_0000008N
JPOL_E3_E4_Konteksty

Gotycka rzeźba portalowa

Świątynię w Reims nazywa się często katedrą aniołów - ze względu na jej wyjątkowo bogatą i różnorodną dekorację rzeźbiarską oraz mnogość przedstawień bytów duchowych (ilustracje 2–4). Ocenia się, że w portalach, na fasadzie i dachach kościoła występuje ok. 3000 figur. Najsłynniejsze i najpiękniejsze rzeźby umieszczone są w głównym, zachodnim portalu, poświęconym Najświętszej Marii Pannie. Znajdują się tu m.in. dwa ważne przedstawienia: Zwiastowanie i Nawiedzenie (ilustracja 1). Na szczególną uwagę zasługują trzy figury, będące przykładem „dworskiego”, wykwintnego stylu gotyckiego wypracowanego właśnie w Reims. Chodzi o elegancki i pełen wdzięku posąg anioła ze Zwiastowania oraz smukłe, ukazane w swobodnej pozie, postacie Marii i św. Elżbiety z grupy Nawiedzenia. Ich forma modelowana jest miękko i łagodnie. Szaty są bogato drapowane, a drobne, marszczące się fałdy eksponują ukryte pod nimi ciała. Warto zwrócić uwagę na twarze: kokieteryjnie uśmiechniętego anioła, idealnie piękną i młodzieńczą Marię oraz zaostrzone rysy św. Elżbiety. Takie połączenie realizmu i idealizmu wskazuje na związki tej rzeźby ze sztuką antyczną.

Ćwiczenie 5.1
RKGlQ2lYmDydv1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.2
RAOK8CT5Ag88Q1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.3

Znajdź w dostępnych źródłach przykłady polskich rzeźb gotyckich, w których wykorzystano tę zasadę kompozycyjną i które mają piękną, elegancką, dworską formę. Uzasadnij swój wybór - przygotuj wypowiedź ustną trwającą minutę.

Ćwiczenie 5.4

Ćwiczenie 5.5
R1efalFN1ZzyG1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000CAB1v38_000EX001
JPOL_E3_E4_Preteksty

Współczesne katedry

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Idea monumentalnej świątyni, będącej sercem i najważniejszą dominantą miasta, przetrwała czasy średniowiecza. Odrodzenie stylu gotyckiego zawdzięczamy epoce romantyzmu, kiedy to architekci, m.in. Karl Friedrich Schinkel czy Eugène Viollet‑le‑Duc, projektowali idealne katedry – udoskonalone wersje średniowiecznych pierwowzorów. Po wygaśnięciu XIX‑wiecznej mody na tzw. neostyle (np. neogotyk) wizje takich świątyń uległy stylistycznym transformacjom i konstrukcyjnym innowacjom.

Świątynia Pokutna Świętej Rodziny w Barcelonie to najważniejszy projekt Antonia Gaudiego (1852–1926), secesyjnego artysty wizjonera. Swój styl oparł na rzeźbiarskim traktowaniu architektury: połączył organiczne formy z trwałą kamienną konstrukcją wzbogaconą o dynamiczną rzeźbę i barwną ceramikę. Marzenie o stworzeniu monumentalnego kościoła na wzór katedry, górującego nad stolicą Katalonii, przekroczyło jednak ramy jego życia. Wciąż nieukończona Sagrada Familia jest pięcionawową bazyliką na planie krzyża łacińskiego, z trzynawowym transeptem, obejściem i wieńcem kaplic. Wertykalność kompozycji podkreślają niebotyczne, ażurowe wieże (porównywane do wysokich kopców termitów) połączone pomostami, zakończone pinaklami i kwiatonami. Wnętrze świątyni ujawnia jej bioniczną konstrukcję. Nieco pochylone do środka filary przypominają np. pnie drzew. Ta nowatorska modyfikacja pozwoliła Gaudiemu zrównoważyć napór ciężaru sklepienia i zrezygnować z przypór i łuków odporowych, typowych dla katedr średniowiecznych. Kościół wypełniony jest światłem, przesączającym się przez witraże umieszczone nawet w strefie sklepień.

Katedra zaprojektowana przez Oscara Niemeyera (1907–2012) w Brasilii jest arcydziełem nowoczesnej architektury sakralnej oraz twórczą reinterpretacją idei i konstrukcji dawnych świątyń. Stanowi przykład kościoła centralnego na planie okręgu. Jej szkielet tworzy 16 gigantycznych betonowych przypór - żeber wznoszących się ku niebu, łączących się ze sobą i rozchodzących u szczytu w przestrzeń. Powstaje w ten sposób ekspresyjna, graficzna forma podobna kształtem do korony cierniowej. Przestrzeń między żebrami jest wypełniona witrażami, co stanowi nawiązanie do średniowiecznych budowli przesyconych wewnętrznym światłem. Dekoracja i wyposażenie katedry Niemeyera podporządkowane są jednak modernistycznym wyznacznikom: funkcjonalizmowi oraz minimalizmowi.

Ćwiczenie 6.1

Która budowla zrobiła na tobie większe wrażenie? Dlaczego? Uzasadnij odpowiedź: dobierz odpowiednie argumenty.

Ćwiczenie 6.2

Obejrzyj krótkometrażowy film animowany Katedra w reżyserii Tomasza Bagińskiego.

Ćwiczenie 6.3

Jakie dostrzegasz podobieństwa pomiędzy artystyczną wizją Gaudiego i Bagińskiego? Wymień je.

Ćwiczenie 6.4

Ćwiczenie 6.5
RyFz4ERs0Snym1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Wskazówka

Ad. 6.3.
Np. organiczne, „żywe” formy świątyni, rola światła – swoistego „budowniczego” świątyni – metafora Stwórcy.

RlCQQGxXBTx6c1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.