Kto? Gdzie? Kiedy?
Współcześnie – bardziej niż kiedykolwiek od momentu zakończenia II wojny światowej – ludzie zdają sobie sprawę, jak wielką wartością jest pokój i dążenie do jego utrzymania.
Niestety, każdego dnia człowiek przekonuje się, że pokój jest niezwykle kruchy, a zagrożenie wojną staje się bardzo realne… Wystarczy odnieść się do wydarzeń na Ukrainie czy w Syrii, by znaleźć potwierdzenie tej opinii. Warto się zastanowić, dlaczego ludzie współcześni nie wyciągają wniosków z konfliktów i wojen, które miały miejsce w XX wieku? Dlaczego doświadczenia minionych pokoleń nie stanowią przestrogi?
W jakim stopniu ty jesteś wnikliwym obserwatorem współczesności? A może cechuje cię bierność i zniechęcenie? Jak zachowałabyś/zachowałbyś się w sytuacji wymagającej od ciebie zaangażowania w walkę o wolność ojczyzny?
1) Przeczytaj powieść Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego.
2) Obejrzyj film Przedwojenna Warszawa.
3) Opisz, jaki obraz miasta i jego mieszkańców wyłania się z przywołanego filmu.
4) Zastanów się i powiedz, w czym przedwojenni warszawiacy przypominają współczesnych mieszkańców miast. Uzasadnij swoją opinię.
5) Wskaż, które z zachowań/postaw/czynności ukazanych w filmie są podobne do twoich nawyków.
6) Który fragment filmu najbardziej do ciebie przemawia? Uzasadnij swoje zdanie.
O autorze
Aleksander Kamiński
pedagog, wychowawca, instruktor harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej, pisarz, posługujący się licznymi pseudonimami (np. Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz Górecki, Hubert, Kamyk). Studiował historię i archeologię na Uniwersytecie Warszawskim. Kamiński jest uważany za ojca duchowego Szarych Szeregów. W 1940 roku założył pismo „Biuletyn Informacyjny”, wydawane w Warszawie. Od 1941 roku Aleksander Kamiński pełnił funkcję szefa Biura Informacji i Propagandy (BIP) Okręgu Warszawskiego ZWZ (Związku Walki Zbrojnej).
W latach 1940–1944 Kamiński kierował Organizacją Małego Sabotażu „Wawer”. W 1945 roku pisarz został wiceprzewodniczącym Związku Harcerstwa Polskiego, a w latach 1956–1958 pełnił funkcję przewodniczącego Naczelnej Rady Harcerskiej. W 1962 roku Kamiński został profesorem. Był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Łódzkiego.
Aleksander Kamiński jest autorem kilkunastu książek, ponad 300 artykułów i ponad 200 innych opracowań, a jednak sławę i pamięć czytelników zapewniła mu jedna powieść – Kamienie na szaniec (1943).
Obejrzyj film Akcja pod Arsenałem (1977) w reżyserii Jana ŁomnickiegoJana Łomnickiego.
Kamienie na szaniec w opiniach czytelników
Wstęp (opinie czytelników)„Lektura obowiązkowa, którą czyta się z zapartym tchem, ze łzami w oczach. Książka, która na zawsze zostaje w sercu. Niesamowite jest to, że w czasie tak smutnym, tragicznym była w nich radość, miłość, siła przetrwania. Nie ma Ich. Odeszli. A jednak są. Żyją w każdym wrażliwym człowieku. Pokolenie Rudych, Alków i Zosiek pokazało nam, co to jest honor, braterstwo, odwaga, przyjaźń…”
Agnieszka Kowalska, LO, klasa II, Ciechanów„Ta opowieść o Nich zmieniła moje życie. Przestałam się bać być sobą”
Joanna Sekutowicz, studentka, Warszawa„Za mało dziś wierzymy w siebie, w swe własne siły. Za mało wierzymy w sens robienia czegoś wielkiego. Może też za mało współdziałamy ze sobą… […] Rosną dziś młodzi ludzie, którzy zupełnie nie wiedzą, za kim iść… Książki Druha Kamińskiego są inspiracją do działania, myślenia i czucia…”
Witold Pietrusiewicz, Warszawa„Giną. To nie jest wyrównana walka… Więc – dlaczego? W imię jakich nadzwyczajnych celów poświęcają swoje życie «i kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei jak kamienie ręką Boga rzucane na szaniec». Byli tacy jak my. Chodzili do szkoły, zdawali maturę (może się bali? – jak my). Nie wiedząc o swojej wielkiej próbie […], którą przeszli z podniesioną głową. Czy dziś byłoby to możliwe?”
Sylwester Brzuchacz, maturzysta, KrakówWstęp (opinie czytelników), [w:] Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Warszawa 1999, s. 5–20.
Zadania
Jakie emocje wywołuje w tobie lektura Kamieni na szaniec? Zredaguj kilkuzdaniową wypowiedź, w której przedstawisz swoją ocenę tej książki.
Dokończ zdania, odwołując się do znajomości powieści Aleksandra Kamińskiego i przywołanych opinii czytelników.
Ta książka na zawsze zostaje w sercu, ponieważ...
Kamienie na szaniec są inspiracją do działania, ponieważ...
Rudy, Alek i Zośka pokazali, czym jest honor, ponieważ...
Bohaterowie utworu Kamińskiego poświęcają swoje życie w imię najwyższych wartości, takich jak:...
Rudy, Alek i Zośka przeszli najtrudniejszą próbę charakteru z podniesioną głową, ponieważ...
Zaproponuj własny – autorski – wstęp do powieści Aleksandra Kamińskiego.
Wybierz właściwe określenia tak, by informacja była poprawna.
Kamienie na szaniec to {nowela} / {#powieść} {#Aleksandra Kamińskiego} / {Aleksandra Kamieńskiego}, której akcja rozgrywa się podczas {I wojny światowej} / {#II wojny światowej}, w okresie od {stycznia} / {#czerwca} {1936 r.} / {#1939 r.} do {#sierpnia} / {września} {#1943 r.} / {1945 r.}
Dopasuj pseudonimy i daty śmierci do właściwych osób – bohaterów powieści Kamińskiego.
Leszek Domański, pseud. {#Zeus} {Alek} {Sokół} {Rudy} {Zośka} {Czarny}, zm. {#1939/1940} {30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941} {1939/1940}
Aleksy Dawidowski, pseud. {#Alek} {Zeus} {Sokół} {Rudy} {Zośka} {Czarny}, zm. {#30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {1939/1940} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Jan Bytnar, pseud. {#Rudy} {Alek} {Zeus} {Sokół} {Czarny} {Zośka}, zm. {#30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {1939/1940} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Tadeusz Zawadzki, pseud. {#Zośka} {Rudy} {Alek} {Zeus} {Sokół} {Czarny}, zm. {#20 sierpnia 1943} {1939/1940} {30 marca 1943} {20 sierpnia 1943} {21 sierpnia 1943} {1940/1941}
Scharakteryzuj wskazanych bohaterów, uwzględniając w swojej wypowiedzi najbardziej adekwatne cechy.
konsekwentny w działaniu, silnie związany z matką, zawsze uśmiechnięty, urodzony przywódca, empatyczny, bezpośredni, przewidujący, uczynny, pomocny, skromny, ambitny, wybitnie inteligentny, wrażliwy na innych, samotnik, szczery, wybitnie inteligentny, refleksyjny, uparty, doskonały organizator, trochę roztrzepany, delikatny
| RUDY | |
|---|---|
| ZOŚKA | |
| ALEK |
Wskaż miejsca wydarzeń ukazanych w powieści Kamienie na szaniec.
- Warszawa
- Kraków
- Sieczychy
- ZSRR
- Celestynków
- Katowice
- Celestynów
Ułóż plan wydarzeń powieści Kamienie na szaniec.
- Sabotaż.
- Celestynów – uwolnienie więźniów.
- Depresja.
- Tortury.
- Okupowana Warszawa.
- Wrzesień 1939.
- Rudy aresztowany.
- Bohaterska śmierć Zośki.
- Wysadzenie mostu.
- Oto oni.
- Śmierć przyjaciół.
- Dywersja.
- Akcja pod Arsenałem.
Wysłuchaj wspomnienia dr. Zygmunta KujawskiegoZygmunta Kujawskiego – „«Zośka» zmarł na moich rękach” (1971): link.
Wybierz dwa punkty wymienione w zadaniu 2.8 i, dodając do nich po kilka podpunktów, stwórz plan szczegółowy wydarzeń głównych.
Doświadczenie wojny
Stanisław Burkot (ur. 1932) jest historykiem literatury, krytykiem literackim, badaczem literatury XIX i XX wieku, wykładowcą akademickim. Ten wybitny krakowski profesor zwraca uwagę na to, że artyści nie umieli poradzić sobie z doświadczeniem wojny, nie potrafili o niej pisać.
Czasy II wojny światowej okazały się tak traumatycznym i trudnym przeżyciem, że podważyły wiarę w humanistyczne ideały, w wartość kultury europejskiej. Artyści – zdaniem Burkota – nie potrafili znaleźć odpowiednich środków wyrazu, aby oddać prawdę o tamtych tragicznych momentach w historii świata.
Literatura polska 1939---2009[Wobec wojny – przyp. red.] bezradne okazały się tradycyjne gatunki prozy fabularnej, […] zwłaszcza powieści, której – co wynikało z tradycji gatunku – przypisywano zdolność do utrwalania wielkich obszarów życia społecznego, tworzenia syntez, obrazów fikcyjnych, lecz wiernych rzeczywistości. Wielkie wydarzenia historyczne kusiły twórców do ujęć epickich. Wymagały one jednak w konstruowaniu fabuł wyróżnienia wielkich bohaterów, sprawców wydarzeń. […] Tymczasem wojny totalne XX wieku uniemożliwiały takie ujęcie. Bohaterzy stawali się anonimowi, decyzje zapadały w sztabach, z dala od linii frontu, gdzie ginęły masy żołnierskie. Śmierć była także anonimowa. Żołnierz umierał, nie widząc niekiedy twarzy wroga – ginął od bomb, min, stratowany przez pojazdy pancerne. Wojna totalna zwracała się przeciwko cywilom, polegała na burzeniu nie tylko fortyfikacji, lecz całej struktury gospodarczej. Cywilów ginęło więcej niż żołnierzy. […] Bluźnierstwem i obelgą wobec niewinnych ofiar wydawało się układanie fikcyjnych fabuł, wyróżnianie herosów […]. Owo poszukiwanie pojedynczego człowieka w wojnie totalnej wyodrębniło, w sensie literackim, lotników, walczących sam na sam w pojedynkach powietrznych; kapitanów okrętów wojennych, i później – już na prawach mitu i legendy – dowódców oddziałów partyzanckich.
Stanisław Burkot, Literatura polska 1939–2009, Warszawa 2010, s. 47–48.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj polecenia:
Wskaż problemy, na jakie zwraca uwagę Stanisław Burkot.
Zastanów się i powiedz, w jakim stopniu opinię Burkota można także odnieść do powieści Aleksandra Kamińskiego. Uzasadnij swoje stanowisko.
„Być zwyciężonym i nie ulec...”
„Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo,
zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska”
Józef Piłsudski
Zastanów się i powiedz, co oznaczają słowa, których autorem jest postać przedstawiona na fotografii.
Sięgnij do różnych źródeł wiedzy i zbierz najważniejsze – twoim zdaniem – informacje o Józefie Piłsudskim.
Jak sądzisz, dlaczego postać Józefa Piłsudskiego staje się ważnym kontekstem dla właściwego odczytania Kamieni na szaniec?
Zredaguj – odwołując się do powieści Aleksandra Kamińskiego i własnych doświadczeń – wypowiedź argumentacyjną, w której punktem wyjścia uczynisz słowa: „Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo, zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska”.
Zadaniowo
Zredaguj wypowiedź pisemną, w której – w imieniu bohatera Kamieni na szaniec wzbudzającego twoje największe zainteresowanie lub sympatię – zachęcisz do przeczytania powieści.
Czego chciałabyś/chciałbyś się dowiedzieć od autora Kamieni na szaniec, Aleksandra Kamińskiego, gdybyś mogła/mógł przeprowadzić z nim wywiad? Ułóż kilka/kilkanaście pytań.”