Film pod tytułem Dzieje Eneasza przedstawia historię mężczyzny o imieniu Eneasz. W filmie znajdują się ilustracje. Pierwsze dzieło to obraz autorstwa Williama Blake’a Richmonda pod tytułem „Wenus i Anchizes”, na którym znajduje się scena wyprowadzania lwów przez młodą kobietę, o krótkich kręconych włosach. Kobieta ubrana jest w długą białą suknię i stąpa po trawie boso. Całej scenie przygląda się młody mężczyzna ubrany w pomarańczową szatę. Scena wyprowadzania lwów odbywa się wieczorem – w tle widoczny jest księżyc oraz zachmurzone niebo. W trakcie wyświetlania obrazu lektor czyta tekst: Kiedy w III wieku przed naszą erą rozpoczynała się polityczna i kulturowa ekspansja Rzymu w Italii, Rzymianie pragnęli nadać swemu państwu nie tylko potęgę polityczną, ale i mocne kulturowe korzenie. By wyjaśnić początki swej państwowości, sięgnęli do samego źródła greckiej kultury: Iliady Homera. W piątej księdze poematu spustoszenie wśród oddziałów trojańskich sieje grecki heros Diomedes. Niewielu jest chętnych, by się z nim zmierzyć w bitwie. Odważną decyzję podejmuje w końcu młody trojański heros Eneasz: w rozmowie z towarzyszem broni tak oto wyraża swoją gotowość do walki: "W naszych losach dopóty nic się nie zmieni, zanim przeciwko tamtemu mężowi z wozami i końmi nie wyruszymy do walki, by z bronią twarzą w twarz stanąć Nuże, na moim rydwanie stan, abyś sam się przekonał, jakie są konie trojańskie, jak mogą poprzez równinę tu i tam pędzą gwałtownie, w pościgu albo w odwrocie. Te nas w ucieczce do miasta ocalą, jeżeli znowu Dzeus Diomedesa Tydejde obdarzy sławą zwycięstwa. Dalej więc, chwytaj do ręki biczysko i lejce błyszczące, z bronią w zaprzęgu ja stanę i będę gotów do walki.” Mit trojański przedstawia Eneasza jako syna Afrodyty, w Rzymie zwanej Wenus – bogini miłości, piękna i zakochania. Trafiona strzałą własnego syna, Erosa, Afrodyta miała zakochać się w śmiertelniku: trojańskim wojowniku Anchizesie. Zanim odeszła na Olimp, bogini urodziła Anchizesowi syna - Eneasza. Drugi obraz przedstawia pracę Johanna Georga Trautmanna pod tytułem „Pożar Troi”, na którym to została przedstawiona scena pożaru miasta. Obraz utrzymany został w ciemnych barwach, a akcja obrazu dzieje się w nocy. Miasto rozświetlone jest pomarańczowym ogniem, który trawi liczne budynki, obok obecni są żołnierze oraz ludność cywilna, która ucieka przed zagładą. Z prawej strony znajduje się koń trojański. Gdy wyświetlany jest obraz lektor czyta tekst: Losy Troi, ojczyzny Eneasza, zostały przesądzone w momencie, kiedy Parys, syn trojańskiego króla Priama, został sędzią w konkursie trzech bogiń o jabłko dla najpiękniejszej. Afrodyta, którą wybrał, wynagrodziła go, ofiarując mu miłość Heleny, najpiękniejszej z kobiet. Porwanie Heleny przez Parysa zadecydowało o wybuchu wojny. Mąż Heleny, Menelaos, nie zamierzał bowiem łatwo darować takiej zniewagi. Greccy herosi, dowodzeni przez Agamemnona, wyruszyli pod Troję i rozpoczęli oblężenie miasta. Trzecim dziełem jest obraz autorstwa Carle van Loo pod tytułem „Eneasz wynosi Anchizesa z płonącej Troi”, na którym przedstawiona została scena ucieczki Eneasza i Anchizesa z płonącego miasta. Na pierwszym planie znajduje Eneasz - młody mężczyzna ubrany w srebrną zbroję i czerwoną szatę, który wynosi na barkach swojego ojca, który ubrany jest w szatę oraz biały czepek. Obok mężczyzn obecne są dwie osoby – młoda kobieta o blond włosach, ubrana w czerwoną koszulę oraz niebieską spódnicę i dziecko, które znajduje się za plecami dwóch mężczyzn. W tle znajdują się ruiny miasta. W trakcie wyświetlania obrazu lektor czyta tekst: W ciągu dziesięcioletniej wojny Eneasz kilkukrotnie zasłużył się w walce. Kiedy przyszła ostatnia noc Troi i zdobyte podstępem przez Greków miasto ogarnął pożar, Eneaszowi udało się uciec; z miasta zdołał także wyprowadzić swego starszego już ojca Anchizesa, a także syna Askaniusza i niewielką grupę towarzyszy. Niosąc ze sobą posągi ojczystych bogów, Eneasz wraz z ocalałymi Trojanami odpłynął w poszukiwaniu nowej ojczyzny. Czwarte dzieło to obraz autorstwa Pierre Narcisse Guerina pod tytułem „Eneasz opowiada Dydonie o upadku Troi”. Scena obrazu przedstawia grupę osób siedzącą w pokoju – mężczyznę oraz trzy kobiety. Mężczyzna to Eneasz i siedzi z lewej strony obrazu. Ubrany jest w długą szarą szatę, na jego głowie widnieje hełm z pióropuszem. Na jego tułowiu widoczny jest brązowy pas. Eneasz jedną rękę ma wyciągniętą w stronę kobiet, które siedzą z prawej strony obrazu. Wśród kobiet znajduje się Dydona, która leży na łóżku, ubrana jest w długą białą suknię w czarne kropki, ma ciemne długie włosy, na których znajduje się brązowy czepiec. Obok Dydony znajdują się dwie kobiety – jedna ubrana w szaro-czerwoną suknię, a druga jest naga. W trakcie wyświetlania obrazu lektor czyta tekst: „Oręż śpiewam i męża, co pierwszy z ziemi trojańskiej do Italii – tułacz zrządzeniem losu – na brzegi lawińskie przybył. Po ziemiach i morzach miotany siłą niebiańską, ścigany zawziętym gniewem Junony srogiej, wiele także w wojnie wycierpiał, aż wreszcie założył miasto, aż bogi wprowadził do Lacjum. Rodzaj latyński, albańscy ojcowie, mury wysokiej Romy stąd się wiodą.” Poemat Wergiliusza „Eneida” opisuje czyny i dzieje Eneasza po ucieczce z Troi. Burza morska rzuciła okręty Trojan na wybrzeże Kartaginy; tam, z pomocą swojej matki-bogini, Eneasz zdobył przychylność Dydony, królowej Kartaginy. Podziw dla herosa, współczucie wobec wygnanych z ojczyzny trojańskich uchodźców, a także – interwencja Amora, boga miłości, sprawiły, że Dydona zakochała się w Eneaszu ze wzajemnością. Ich szczęście nie trwało jednak długo: bogowie nakazali Eneaszowi porzucić Kartaginę i udać się do przeznaczonej mu losem Italii. Zrozpaczona Dydona popełniła samobójstwo, przeklinając przedtem Eneasza, jego przyszłych potomków i ich miasto, oraz przepowiadając wieczną nienawiść między Kartaginą a Rzymem. Podczas dalszej wyprawy Eneasz stracił ojca; Ostatni piąty obraz jest autorstwa Jana Breughela Starszego i nosi tytuł „Eneasz i Sybilla w zaświatach”. Na obrazie została przedstawiona scena wstąpienia do zaświatów Eneasza i Sybilli. Mężczyzna ubrany jest w niebieską zbroję, oraz srebrny hełm. W dłoniach trzyma miecz oraz sukno. Po jego lewej stronie widoczna jest kobieta ubrana w szaro-zieloną suknię. Eneasz i Sybilla mają zdziwione twarze, wokół nich widoczne liczne ludzkie ciała oraz potwory, które tańczą i pożerają wybranych nieszczęśników. Z prawej strony widoczna jest czerwona kotara, do której zmierzają Eneasz z Sybillą. Scena przedstawiona na obrazie namalowana została za pomocą ciemnych barw. W centrum obrazu znajduje się wysoka wieża, z której bije czerwona poświata. Niebo w zaświatach jest w głównej mierze niewidoczne przez czarne kłęby dymu. W oddali z prawej strony widoczny jest prześwit, przez które widoczne jest niebieski krajobraz. W trakcie wyświetlania obrazu, lektor czyta tekst: następnie zaś, wiedziony radami bogów, w towarzystwie wieszczki Sybilli udał się w zaświaty. Tam, obok duchów dawnych towarzyszy i mitycznym herosów, napotkał także cień swojego ojca. Anchizes wyjawił synowi wielką przyszłość, jaka leży przed jego potomkami: założone przez nich miasto Rzym stanie się największą potęgą świata. Po powrocie z krainy zmarłych Eneasz i jego towarzysze skierowali się ku wybrzeżom Italii. Tam Eneasz zrozumiał, że odnalazł przeznaczoną mu nową ojczyznę. Gościnnie przyjęci przez króla Latynusa, trojańscy uchodźcy nie mogli jeszcze jednak spocząć na laurach. Latynus obiecał Eneaszowi za żonę swoją córkę Lawinię; o jej rękę Eneasz musiał stoczyć wojnę z okrutnym księciem ludu Rutulów, Turnusem. Po zwycięstwie w tej wojnie droga do założenia Rzymu stanęła otworem. Sam Eneasz założył miasto Lawinium; po nim rządzili tam potomkowie jego syna Askaniusza, w Italii przezwanego Julusem. To właśnie z jego rodu wywodzili się Romulus i Remus, założyciele Rzymu. Cechujący się pobożnością (łac. pietas erga deos) i szacunkiem wobec rodziców (łac. pietas erga parentes), wierny swym trojańskim towarzyszom, ale i gotowy na wszelkie poświęcenia, by odnaleźć swoją ojczyznę i spełnić wolę bogów, Eneasz uchodził za jednego z najważniejszych dla Rzymu mitycznych bohaterów - prawdziwego ojca Rzymian.

Audiobook pod tytułem: „Wergiliusz w kulturze rzymskiej” Postać Eneasza kojarzy się jednoznacznie z „Eneidą” Wergiliusza. Ten wielki poemat epicki, uchodzący za arcydzieło Wergiliusza, dotyczy właśnie dziejów Eneasza. Kiedy Wergiliusz przystępował do tworzenia „Eneidy”, był już uznanym i cenionym poetą. Sławę przyniósł mu cykl opublikowanych w latach 39 – 38 p.n.e. „Bukolik” (inaczej zwanych eklogami). W należących do tego zbioru wierszach Wergiliusz odwołuje się do tradycji sielanki jako gatunku, przedstawiając postacie pasterzy i ich życie, w którym obok pracy jest także miejsce na rozrywki i miłość. Jednocześnie jednak poeta wplata w literacką materię „Bukolik” także i doświadczenia współczesne, sięgając również do własnego życia. Publiusz Wergiliusz Maro urodził się w pobliżu Mantui, w Galii Przedalpejskiej (dziś Włochy), w roku 70 p.n.e. Odebrał staranne wykształcenie: uczęszczał do szkół między innymi w Neapolu i Rzymie. Przyszło mu żyć w ostatnich dekadach republiki, w czasach burzliwych i niepewnych; te polityczne zawirowania widoczne są w jego pierwszym ważnym opublikowanym dziele, wspomnianych wcześniej „Bukolikach”. W bukolice I mianowicie mamy przywołany obraz pasterzy, zmuszonych opuścić swoje ojczyste strony po utracie ziemi. To echo wydarzeń rzeczywistych: po bitwie pod Filipii w roku 42 p.n.e. zwycięski Oktawian zarekwirował część ziem w okolicy Mantui, by darować ją swoim weteranom. W postaci pasterza Melibeusa, który jako jedyny może pozostać na swej ziemi, badacze dopatrują się samego Wergiliusza. Melibeus zawdzięcza swoje szczęście łasce nowego boga, Oktawiana, który pozwolił mu pozostać w ojczyźnie: deus nobis haec otia fecit, to bóg dał mi ten spokojny czas, mówi pasterz do swych wygnanych towarzyszy. Motywy polityczne powracają także w słynnej, zagadkowej eklodze 4, gdzie poeta szkicuje obraz złotego wieku, który powróci po narodzinach cudownego dziecka. „Bukoliki” zapewniły Wergiliuszowi sławę i zagwarantowały miejsce w kręgu poetów zgrupowanych wokół Gajusza Mecenasa, odpowiedzialnego za propagowanie polityki Oktawiana w Rzymie. Ten charakter propagandowy widać do pewnego stopnia w kolejnym dziele Wergiliusza, a mianowicie w ukończonych około 29 p.n.e. „Georgikach” – poemacie dydaktycznym, opiewającym trud rolnika i piękno ziemi italskiej. Głównym jednak powodem do sławy Wergiliusza była „Eneida”: epicki poemat heroiczny w XII księgach, opowiadający o dziejach Eneasza po upadku Troi i o jego wędrówce do Italii, gdzie zgodnie z wolą bogów ma założyć nową ojczyznę i położyć podwaliny pod późniejsze założenie Rzymu przez swego potomka, Romulusa. Pisana w latach 29 - 19 p.n.e. i niewykończona w chwili śmierci autora, „Eneida” dzieli się na dwie części. Księgi I‑VI opowiadają o wędrówce Eneasza do Italii; mamy w nich zarówno retrospekcję‑opowieść o upadku Troi, jak i dramatyczny epizod spotkania Eneasza z Dydoną, królową Kartaginy, której miłość do Eneasza przemieniła się w rozpacz i nienawiść, gdy na polecenie bogów heros postanowił ją opuścić. Zawarty w księdze VI obraz wizyty Eneasza w zaświatach, gdzie ujrzał nie tylko przeszłość, ale i zamierzoną przez los wielką przyszłość Rzymu, okazał się niezwykle znaczący dla dalszego rozwoju kultury europejskiej. Księgi VII‑XII z kolei opowiadają o Eneaszu w Italii i o wojnie, jaką musiał stoczyć o rękę córki tamtejszego króla Latynusa, Lawinii. O ile pierwsze sześć ksiąg „Eneidy” bardziej przypomina „Odyseję”, o tyle te późniejsze, opowiadające o wojnie o rękę kobiety, kojarzą się bardziej z „Iliadą”. Wergiliusz nie dokończył „Eneidy”, choć najprawdopodobniej pozostało mu do zrobienia tylko jej ostatecznie doszlifowanie. Poeta uchodził jednak za perfekcjonistę i kiedy po powrocie z Grecji w roku 19 p.n.e. ciężko się rozchorował, zażyczył sobie w testamencie, by nieukończony, niedoskonały w jego oczach poemat spalić. Dzieło zachowało się tylko dzięki osobistej interwencji Oktawiana. Gdyby nie ta decyzja, dzieje europejskiej literatury i malarstwa wyglądałyby zupełnie inaczej. „Eneida” Wergiliusza już niedługo po swojej publikacji stała się najważniejszą rzymską epopeją i od tamtych czasów pozostała utworem niezwykle znaczącym dla kultury światowej. Poeci i prozaicy wielokrotnie się do niej odwoływali, pochodzące z niej sentencje i powiedzenia funkcjonowały w powszechnym obiegu, a tematy z niej pochodzące przewijały się w malarstwie, grafice i rzeźbie różnych epok. Wiele sentencji, zaczerpniętych z poematu Wergiliusza, weszło na stałe do skarbnicy złotych myśli. Tak jest z pierwszymi słowami poematu, arma virumque cano. Dosłownie znaczą one „opiewam oręż i męża”, gdzie „oręż” rozumie się często jako „zbrojne czyny, militarne sukcesy”. Słynne zdanie „varium et mutabile semper femina”, ”kobieta jest zawsze czymś zmiennym i niestałym”, którego echa pobrzmiewają i u Szekspira („słabości, tobie na imię kobieta” w „Hamlecie”) i w Mickiewiczowskich „Dziadach” („kobieto, puchu marny, ty wietrzna istoto”) także wywodzi się z Wergiliuszowego poematu. By pochwalić kogoś i podkreślić, że dokonał czynu wielkiego i pamiętnego, możemy użyć pochodzącego z „Eneidy” powiedzenia „Sic itur ad astra”, oznaczającego dosłownie „tak się idzie do gwiazd”. Losy i przeznaczenie przyszłego Rzymu, które Eneasz ogląda w zaświatach, zdefiniowane są powiedzeniem „Tu regere imperio populos, Romane, memento”, które można przełożyć jako „Ty, Rzymianinie, pamiętaj, że masz zbrojnie panować nad innymi ludami”. Ale nie tylko sentencje Wergiliusza stały się wspólną własnością ludzkości. Odwołania do „Eneidy” możemy znaleźć w licznych dziełach literatury europejskiej już od średniowiecza. Kiedy Dante Alighieri w „Boskiej komedii” opisywał wędrówkę swojego alter ego w zaświaty, za przewodnika wziął sobie Wergiliusza – kto bowiem mógł wiedzieć więcej o świecie zmarłych niż autor „Eneidy”? Także i w polskiej poezji epickiej pobrzmiewają echa poematu Wergiliusza, choć może nie zawsze całkiem serio. Przypomnijmy sobie, jak w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza Wojski opisuje zastosowany przez siebie podstęp. Kiedy dwaj porywczy przeciwnicy, Doweyko i Domeyko, postanowili rozstrzygnąć spór pojedynkiem, Wojski zaproponował, by strzelali, stojąc na dwóch końcach niedźwiedziej skóry. Świadkowie wydarzenia obawiali się, że przy tak niewielkiej odległości między strzelającymi pojedynek z pewnością skończy się tragicznie. Wojski miał jednak sprytny plan, który zaczerpnął z lektury Wergiliusza. Tak o to o tym opowiada: „(…) bo mnie uczył mój przyjaciel Maro, Że skóra źwierza nie jest lada jaką miarą. Wszak wiecie Waćpanowie, jak królowa Dydo Przypłynęła do Libów i tam z wielką biedą Wytargowała sobie taki ziemi kawał, Który by się wołową skórą nakryć dawał; Na tym kawałku ziemi stanęła Kartago! Więc ja to sobie w nocy rozbieram z uwagą. Ledwie dniało, już z jednej strony taradejką Jedzie Doweyko, z drugiej na koniu Domeyko. Patrzą, aż tu przez rzekę leży most kosmaty, Pas ze skóry niedźwiedziej porzniętej na szmaty. Postawiłem Doweykę na źwierza ogonie Z jednej strony, Domeykę zaś na drugiej stronie. "Pukajcie teraz, rzekłem, choć przez całe życie, Lecz póty was nie spuszczę, aż się pogodzicie". „Przyjaciel Maro” w tym tekście to nie kto inny, jak Wergiliusz, a cała przemowa Wojskiego przywołuje epizod, związany z założeniem Kartaginy. Tematy zaczerpnięte z „Eneidy” stanowiły również ważną inspirację do sztuki różnych epok. Przyjrzyjmy się kilku przykładowym dziełom malarskim, inspirowanym tym dziełem.

Słownik łacińsko-polski.