Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
Mysz o masie ciała 20‑30 g zjada dziennie tylko 5‑10 g pokarmu, np. ziarna pszenicy. Przeciętny kot chętnie by zjadł codziennie 6 takich myszy. W ciągu roku mógłby zatem zjeść 2190 myszy o łącznej masie 44‑66 kg. Gdyby ich nie upolował, to one w ciągu roku zjadłyby około 4000–8000 kg ziarna.
że organizmy na Ziemi różnią się sposobem życia;
że niektóre zwierzęta żywią się roślinami, a inne są mięsożerne.
odróżniać samożywność od cudzożywności;
wskazywać w swoim otoczeniu producentów i konsumentów.
omawiać rolę destruentów w przyrodzie;
definiować termin „łańcuch pokarmowy”.
1. Łańcuch pokarmowy
Każdy organizm potrzebuje różnych substancji do budowy własnego ciała. Substancje te nazywamy związkami organicznymi. Należą do nich białka, tłuszcze i cukry. Rośliny zielone wytwarzają takie substancje z dwutlenku węgla i wody. Wykorzystują do tego energię światła słonecznego. Proces ten nazywamy fotosyntezą. Rośliny same wytwarzają substancje potrzebne im do życia – nazywamy je producentamiproducentami. Mówimy też, że są samożywne.
Zwierzęta nie są w stanie wytwarzać pokarmu, więc muszą zjadać inne organizmy – są cudzożywne. Dlatego nazywane są konsumentamikonsumentami. Większość zwierząt zjada rośliny. Roślinożerców nazwano konsumentami pierwszego rzędu, co oznacza, że żywią się producentami. Z kolei drapieżniki czy padlinożercy żywią się innymi organizmami cudzożywnymi – nazywa się je więc konsumentami drugiego rzędu. Możliwe jest jednak, że takiego mięsożercę pożera inny drapieżnik. Nazywamy go wówczas konsumentem trzeciego rzędu.
Zauważmy, że producentów i zaleznych od nich konsumentów można uporzadkować w szeregu, w którym poprzedni organizm jest pożerany przez następnego. Taki szereg nazywamy łańcuchem pokarmowymłańcuchem pokarmowym. W łańcuchu składającym się z trawy, konika polnego, jaszczurki i bociana każdy organizm jest kolejnym ogniwem łańcucha. Trawa jest producentem, roślinożerny konik polny jest konsumentem pierwszego rzędu, owadożerna jaszczurka zjadająca konika jest konsumentem drugiego rzędu, a zjadający jaszczurkę bocian – konsumentem trzeciego rzędu.
Nie wszystkie rośliny są producentami. Istnieją też rośliny pasożytnicze lub półpasożytnicze. Przykładem dobrze znanego półpasożyta drzew jest jemioła. Co prawda jest ona zielona i sama przeprowadza fotosyntezę, ale czerpie wodę z solami mineralnymi z drzewa, na którym żyje.
Podaj przykłady łańcuchów pokarmowych składających się przynajmniej z trzech ogniw (np. producent – konsument I rzędu – konsument II rzędu).
Istnieje wielu konsumentów, którzy zjadają każdy pokarm – są to wszystkożercy. Do organizmów wszystkożernych należy też człowiek.
2. Sieć pokarmowa
Często roślinożerca zjada różne gatunki roślin, a sam może paść ofiarą różnych mięsożerców, które często polują także na siebie nawzajem. Łączące się i krzyżujące ze sobą łańcuchy pokarmowe tworzą sieć pokarmowąsieć pokarmową. Jest to skomplikowany system zależności między ogromną liczbą organizmów. Zniszczenie choćby jednego ogniwa może zachwiać równowagę całej sieci. Gdyby na przykład wytępić wszystkie nielubiane przez nas muchy i komary, to wyginęłyby żywiące się tymi owadami jaskółki i jeżyki oraz żywiące się larwami komarów żaby i niewielkie ryby. Ich niedobór spowodowałby śmierć bocianów i czapli, a zmniejszenie liczebności tych ptaków przyczyniłoby się do gwałtownego wzrostu liczby myszy, ryjówek i nornic. To tylko niektóre możliwe konsekwencje zniszczenia ogniwa sieci pokarmowej; zmian byłoby zapewne znacznie więcej.
Ważnym elementem środowiska są organizmy zwane destruentamidestruentami. należą do nich na przykład grzyby i liczne bakterie, które dokonują rozkładu szczątków roślin, zwierząt i ich odchodów. Na skutek ich działalności materia organiczna zostaje przekształcona w proste związki mineralne. Wracają one do środowiska i mogą być ponownie wykorzystane przez rośliny. Destruentów nie będziemy uwzględniać w sieciach pokarmowych, gdyż mogą żywić się szczątkami każdego organizmu. Warto jednak pamiętać, że same również mogą stanowić pokarm dla różnych zwierząt.
A gdzie w łańcuchu czy sieci pokarmowej umieścić pasożyty? Przecież nie zawsze zabijają one swojego żywiciela! Mimo wszystko są one konsumentami. Jeśli pasożyt żyje kosztem rośliny, to jest konsumentem I rzędu, a jeśli kosztem zwierzęcia – można go uznać za konsumenta II rzędu.
Dla środowiska wszystkie organizmy są ważne. Nawet te, określane przez człowieka jako chwasty czy szkodniki, mają swoje miejsce w łańcuchach pokarmowych.
Po leśnym spacerze lub dłuższym pobycie wśród wysokiej roślinności dobrze obejrzyj swoje ciało i sprawdź, czy nie masz na sobie kleszcza. Kleszcze przenoszą chorobotwórcze mikroorganizmy, które mogą wywołać groźne choroby (np. boreliozę). Jeżeli znajdziesz na swoim ciele kleszcza, nie wyrywaj go, ale udaj się do placówki opieki medycznej i tam poproś fachowców o jego usunięcie.
Podsumowanie
Rośliny będące organizmami samożywnymi są producentami.
Wszystkie zwierzęta są cudzożywne, czyli są konsumentami.
Destruenci rozkładają szczątki producentów i konsumentów.
Łańcuch pokarmowy to przedstawienie zależności pokarmowej, w której organizm będący kolejnym ogniwem łańcucha żywi się organizmem poprzedzającym go.
Wymień przynajmniej pięć pokarmów, które zjadasz, stając się konsumentem I rzędu, trzy pokarmy, które zjadasz jako konsument II rzędu, oraz przynajmniej jeden pokarm dający ci w łańcuchu pokarmowym pozycję konsumenta III rzędu.
Wyjaśnij, w jaki sposób człowiek wpływa na sieci pokarmowe w środowisku.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Jak zbudowana jest roślina?
Procesy życiowe roślin
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Słowniczek
organizm rozkładający martwą materię organiczną (np. liście, ścięte pnie, martwe zwierzęta, odchody) na związki nieorganiczne, które są pobierane przez rośliny
organizm cudzożywny odżywiający się materią organiczną pochodzącą od innych organizmów
szereg organizmów uporządkowanych w taki sposób, że organizm będący wcześniejszym ogniwem jest pożywieniem następnego; na samym szczycie łańcucha pokarmowego stoi drapieżnik, na którego już nikt nie poluje
organizm samożywny wytwarzający pokarm w procesie fotosyntezy
splot wielu łańcuchów pokarmowych, które łączą się i rozgałęziają, a konsumenci zjadają różnych producentów albo innych konsumentów i sami są ofiarami
Zadania
Wskaż nazwę organizmów cudzożywnych, które czerpią pokarm z innych organizmów, ale nie doprowadzają ich do śmierci.
- pasożyty
- producenci
- drapieżniki
- destruenci
- żywiciele
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących konsumentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Ślimak zjadający sałatę jest konsumentem I rzędu. | □ | □ |
| Zając zjadający kapustę jest konsumentem II rzędu. | □ | □ |
| Żaba zjadająca ślimaka jest konsumentem I rzędu. | □ | □ |
| Lis zjadający zająca jest konsumentem II rzędu. | □ | □ |
Wskaż nazwy organizmów wszystkożernych.
- człowiek
- świnia
- kornik
- ślimak
- mszyca
- zając
- muchomor
- jemioła
- kleszcz
Uzupełnij z listy.
żywych szczątków, konsumentów, drapieżniki, białka, destruentami, kawałki, opadów, roślinożercami, szczątków, tłuszcze, zwierzęta, producentami, drapieżnikami, pierwiastków, związki chemiczne, producentów
Grzyby i bakterie dokonują rozkładu ...................................... organicznych. Organizmy te nazywane są ....................................... Rozkładają materię organiczną na proste ...................................... , które wracają do środowiska i mogą być ponownie wykorzystane przez .......................................
Uzupełnij z listy.
tlenu, destruenci, drapieżnikami, pasożyty, pokarmu, producentami, destruentami, mięsożercami, roślinożercy, konsumentami, drapieżniki, konsumentami, producentami
Rośliny są ............................ , gdyż same wytwarzają substancje potrzebne im do budowy własnego ciała i prowadzenia procesów życiowych. Zwierzęta nie są w stanie wytwarzać ............................ , więc muszą zjadać inne organizmy. Zwierzęta zjadające rośliny nazywane są ............................ pierwszego rzędu. Zwierzęta polujące na inne zwierzęta to .............................
Wskaż prawidłowo zapisany łańcuch pokarmowy.
- fasola – mszyca – biedronka – jaskółka
- fasola – mszyca – pająk – szpak
- fasola – biedronka – ślimak – jaskółka
- fasola – mszyca – ważka – żaba
- fasola – ślimak – biedronka – szpak