Ssaki
Najbardziej rozpowszechniony na Ziemi ssak żyje na wszystkich kontynentach, pojawia się na najwyższych szczytach i w najgłębszych rowach oceanicznych. Niektóre osobniki dużo czasu spędzają pod ziemią, inne – pod wodą albo na wodzie, a jeszcze inne – w powietrzu lub w kosmosie. Tym ssakiem jest człowiek. Pozostałe ssaki również opanowały wszelkie możliwe środowiska – to jedyne kręgowce spotykane w powietrzu, w wodzie, na ziemi i pod nią.
jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;
jak rozpoznać wybrane grupy zwierząt na podstawie ich budowy zewnętrznej;
w jaki sposób płazy, gady i ptaki przystosowały się do życia na lądzie;
wymieniać cechy budowy ssaków;
rozpoznawać wybrane ssaki żyjące w Polsce.
1. Cechy ssaków
Ssaki to zwierzęta, które karmią młode mlekiem – odżywczą wydzieliną wytwarzaną w organizmie matki. Wszystkie ssaki mają cztery kończyny. U ssaków latających (np. nietoperzy) przednie kończyny są przekształcone w skrzydła. Ssaki kopiące w ziemi (np. kret) mają przednie kończyny szerokie, krótkie i mocne. U niektórych ssaków morskich tylne kończyny uległy zanikowi.
Ciała ssaków pokryte są włosami wyrastającymi ze skóry. Pełnią one funkcję izolacyjną – zatrzymują ciepło wytworzone w organizmie. U wielu ssaków (np. u kota, szczura) występują też wibrysy – włosy czuciowe, potocznie zwane „wąsami”, które pozwalają dotykiem orientować się nawet w ciemności. Inną cechą ssaków jest obecność w skórze licznych gruczołówgruczołów, które wydzielają różne substancje, np. pot. Ssaki mają też dwa rodzaje zębów: u młodych to zęby mleczne, które są stopniowo wymieniane na uzębienie stałe.
Ssaki oddychają płucami. Są stałocieplne, czyli dużo wytworzonej energii zużywają na ogrzanie ciała. Z tego powodu potrzebują więcej pokarmu niż na przykład gady, ale za to mogą funkcjonować w zimnym klimacie, np. w tundrze. Niemal wszystkie ssaki są żyworodne. Samice większości ssaków wytwarzają w okresie ciąży łożysko, czyli narząd pozwalający na wymianę substancji między organizmem matki a rozwijającym się w macicy potomstwem. Organizm matki poprzez łożysko dostarcza składniki pokarmowe i tlen, a odbiera produkty przemiany materii. Po narodzinach młode są karmione mlekiem wytwarzanym w gruczołach mlekowych matki. Ssaki opiekują się swoim potomstwem.
Dzięki posiadanym cechom zwierzęta te opanowały wszystkie środowiska na Ziemi. Żyją na lądzie, na drzewach, w glebie, w wodzie i w powietrzu. Największe zwierzęta to żyjące w oceanach płetwale błękitne, które też są ssakami. Człowiek również jest ssakiem, który opanował całą Ziemię, a nawet poleciał w Kosmos.
Cecha | Gady | Ptaki | Ssaki |
wytwory naskórka | łuski | pióra | włosy |
wymiana gazowa | płuca | płuca, „podwójne oddychanie” | płuca |
temperatura ciała | zmienna | stała | stała |
rozwój zarodka | w jaju | w jaju | w macicy, kilka gatunków w jaju |
Zastanów się, jakie znaczenie dla opanowania nowych środowisk przez ssaki miał fakt rozwoju potomstwa w macicy w brzuchu matki, a po porodzie karmienia ich jej mlekiem.
Obecnie większość ssaków wytwarza łożysko, ale są też ssaki o innym sposobie rozwoju. Dziobak i kolczatka składają jaja. Z kolei torbaczetorbacze to ssaki, które rodzą żywe młode w bardzo wczesnym stadium rozwoju. Maleńkie potomstwo torbaczy przepełza po skórze matki do torby (fałdu skóry) na jej brzuchu i spędza tam od kilku tygodni do kilku miesięcy. W tym czasie żywi się mlekiem matki, na początku przyczepione do sutka, później już bardziej samodzielne. Przedstawicielami tej grupy ssaków są kangury.
Wieloryby i delfiny noszą wspólną nazwę waleni. Są to ssaki przystosowane do życia w morzu. Ich przednie kończyny mają postać płetw. Dla zmniejszenia oporu podczas pływania są pozbawione włosów. Są żyworodne, podobnie jak ssaki lądowe. Młode rodzą się pod wodą, po czym są natychmiast wypychane na powierzchnię przez dorosłe osobniki, aby mogły zaczerpnąć powietrza.
2. Ssaki w Polsce
Na obszarze Polski w warunkach naturalnych w stanie dzikim żyje ponad sto gatunków ssaków. Należą do kilku różnych grup. Małe ssaki owadożerne to na przykład kret i podobne do myszy ryjówki. Występuje u nas 25 gatunków latających ssaków – nietoperzy. Nietoperze nie tylko potrafią latać, ale też posługują się dźwiękami aby namierzyć i złapać zdobycz. Na polach całego kraju spotykamy zające, na zachodzie kraju – króliki. We wszystkich środowiskach spotyka się gryzonie, w tym bobry, piżmaki, nornice, myszy, szczury. Do dużych ssaków roślinożernych zaliczamy kopytne (żubr, dzik, łoś, jeleń, sarna).
W Polsce żyją także ssaki drapieżne. Pospolite są jedynie łasice, kuny i lisy. Duże drapieżniki, jak wilk i niedźwiedź, są dzisiaj bardzo nieliczne. Warto dodać, że na wybrzeżach Polski spotkać można foki. W polskich wodach Bałtyku pojawiają się morświny – morskie ssaki podobne do delfinów. Morświny prowadzą jednak bardziej skryty tryb życia i mają bardziej krępe ciało.
Dzikie konie leśne, zwane tarpanami, wyginęły z winy ludzi. Udało się jedynie uratować kilka mieszańców tarpana z koniem, które nazwano konikiem polskim.
Podsumowanie
Ssaki to zwierzęta, które karmią swoje młode mlekiem matki; ich ciało zwykle jest pokryte włosami.
Wszystkie ssaki są stałocieplne.
Ssaki są na ogół żyworodne. U większości podczas ciąży wykształca się łożysko; tylko nieliczne są jajorodne.
Ssaki opiekują się potomstwem.
Ssaki opanowały wszystkie środowiska na Ziemi.
Wyszukaj informacje o 5 gatunkach ssaków żyjących na wolności w naturalnym środowisku w okolicach miejsca twojego zamieszkania. Możesz przygotować plakat z ilustracjami i opisami. Zwróć uwagę, jakie zwierzę prowadzi tryb życia, gdzie występuje, czym się żywi.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Słowniczek
wytwór organizmu produkujący i wydzielający różne substancje, np. pot, łzy, ślinę lub mleko
żyjące głównie w Australii ssaki lądowe o bardzo zróżnicowanym wyglądzie i trybie życia, charakteryzujące się posiadaniem fałdu skórnego, służącego do zapewnienia bezpieczeństwa młodych, tzw. torby; młode pozostają w torbie matki aż do osiągnięcia rozmiarów umożliwiających im samodzielne życie
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących rozmnażania ssaków.
| Prawda | Fałsz | |
| Wszystkie ssaki odżywiają się mlekiem całe życie. | □ | □ |
| Potomstwo większości ssaków rozwija się w macicy. | □ | □ |
| Łożysko pozwala na mieszanie się krwi matki i płodu. | □ | □ |
| Łożysko zapewnia wymianę substancji między płodem i matką. | □ | □ |
| Do ssaków należą torbacze, których młode rodzą się z jaj. | □ | □ |
Wskaż nazwę ssaka aktywnie latającego.
- nietoperz
- waleń
- gryzoń
- struś
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących człowieka, przedstawiciela ssaków.
| Prawda | Fałsz | |
| Człowiek, jak inne ssaki, ma zęby mleczne i stałe. | □ | □ |
| Człowiek jest ssakiem, ale nie wytwarza łożyska. | □ | □ |
| Ciało człowieka nie jest pokryte włosami jak u innych ssaków. | □ | □ |
| Człowiek jest ssakiem, który opanował wszystkie środowiska. | □ | □ |
Jakie cechy odróżniają ssaki od innych zwierząt?
- włosy
- gruczoły mleczne
- powstawanie łożyska
- stałocieplność
- oddychanie płucami
- produkowanie dużej ilości energii
- zdolność lotu
- umiejętność pływania
- opieka nad potomstwem