Tytuł: Kontrasty i przeciwieństwa w języku

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć

O synonimach i antonimach słów kilka.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy VII szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

3) zna sposoby wzbogacania słownictwa.

III. Tworzenie wypowiedzi

1. Elementy retoryki. Uczeń:

7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie.

Ogólny cel kształcenia

Uczeń rozwija wiedzę i umiejętności w zakresie relacji synonimii i antonimii.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• świadomość i ekspresja kulturalna.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega relacja synonimii i antonimii w języku;

• dobiera synonimy i antonimy do podanych wyrazów;

• tworzy antonimy;

• korzysta ze słowników synonimów i antonimów;

• wzbogaca zasób leksykalny języka.

Metody/techniki kształcenia

• problemowa: rozmowa kierowana, dyskusja;

• programowane: z użyciem komputera i e‑podręcznika;

• praktyczna: ćwiczeń przedmiotowych;

• ekspozycyjna: analiza dzieł malarstwa.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność zbiorowa jednolita;

• aktywność w parach.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć, którym jest kształcenie umiejętności tworzenia synonimów i antonimów. Wspólnie z uczniami układa kryteria sukcesu.

2. Rozdanie uczniom słowników antonimów i synonimów.

3. Nauczyciel tworzy sytuację problemową – wprowadza w temat, zwracając uwagę uczniów na rolę kontrastów w języku.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby znaleźli jak najwięcej określeń do słów, które będą zaprzeczeniem wyrazów wymienionych w ćw. 1.

2. Praca z galerią obrazów (ćw. 2. w abstrakcie). Nauczyciel prosi uczniów, aby zatytułowali pojawiające się na tablicy obrazy w taki sposób, aby w tytule pojawiła się para wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu. Następnie inicjuje krótką dyskusję nad propozycjami, zwracając uwagę na różnice w sposobie tytułowania (np. obraz “Kobieta z dzieckiem” mógłby być zatytułowany: “Matka i córka”, “Kobieta i dziewczynka”, “Dorosły i dziecko”).

3. Uczniowie wykonują zadanie w abstrakcie – łączą obrazy z ich oryginalnymi tytułami. Zwracają uwagę na te tytuły, które posługują się kontrastem.

4. Nauczyciel prosi uczniów, aby zapoznali się z informacją z e‑podręcznika dotyczącą synonimów i antonimów. Następnie proponuje uczniom zabawę podobną do gry w państwa‑miasta, polegającą na podawaniu zawsze par antonimicznych. Zabawę można przeprowadzić po polsku i po angielsku.

Przykładowe kategorie i odpowiedzi:

5. Wykonanie ćwiczeń 4 i 5, polegających na dopisywaniu antonimów i synonimów do podanych słów oraz na łączeniu par antonimicznych.

Następnie uczniowie wykonują kolejne zadanie, które ma na celu zwrócenie uwagi na antonimy kontekstowe (fiszki). Nauczyciel w razie konieczności podkreśla konieczność zwracania uwagi na kontekst, w jakim dany wyraz się pojawia, a tym samym pokazuje uczniom, że nie można bezrefleksyjnie wybierać słowa np. ze słownika antonimów. Określenie „stary” może bowiem mieć różne znaczenia w zależności od wyrazu, z którym się łączy (stary chleb i stary samochód).

7. Nauczyciel prosi uczniów, aby wykonali zadanie w abstrakcie, które polega na tworzeniu za pomocą przyrostków wyrazów o znaczeniu przeciwnym. Następnie prosi, aby uczniowie zapoznali się z informacją z e‑podręcznika dotyczącą tworzenia antonimów za pomocą przedrostków.

8. Wykonanie ćw. 6 polegacego na podawaniu wyrazów ze wskazanymi przedrostkami. Podpowiedzią są tu definicje słowotwórcze.

9. W celu utrwalenia umiejętności tworzenia antonimów uczniowie – pracując w parach – definiują i odgadują dowolnie dobrane słowa.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta uczniów, czego się dziś nauczyli, czy lekcja była dla nich ciekawa. Prosi ich o ocenę pracy własnej na lekcji.

2. Pytania podsumowujące:

• Co to jest synonimia? Co to jest antonimia?

• Jakie znasz różne sposoby tworzenia antonimów?

• Jaka jest rola kontekstu w tworzeniu antonimów?

Praca domowa

Znajdź przykłady tekstów kultury (książek, filmów, dzieł plastycznych, a także artykułów prasowych lub haseł z plakatów reklamowych), których tytuły układają się w przeciwstawne znaczenia, np. „Zbrodnia i kara”, „W niebie i na ziemi”. Zastanów się, dlaczego twórcy tych dzieł posługują się kontrastami wyrazów lub pojęć. Przygotuj notatkę na ten temat.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Contrasts and oppositions in language

The world is made up of contrasts. On the globe we can find opposite geographical directions: east – west, north – south. Following the example of this division, we often use the phrase “lie at the opposite ends.” We also often use words that we combine into opposite pairs: “two sides of the coin”, “obverse – reverse”, “beginning – end”, “start – finish”, “positive – negative.” Such oppositions often appear in different sign systems. For example, the mathematical values are “positive” and “negative”, also there is the message “allowed – not allowed” in the traffic light system which is expressed by the difference of green – red colours. Some of these pairs can even be evaluated as positive or negative: good – bad. And if there are no such meanings written in words, the evaluation appears in associations. In today's lesson we will learn the opposite words and concepts. Such a contrast in language is called the opposition or the negation.

In grammar, the opposing meanings are also expressed using the particles preceding the words. They tell us not only about the opposite but also about the lack and scarcity of something or about the contradictory content we deny. Such a phenomenon is called contradiction or negation. The particles we add at the beginning of a new word are prefixes.