Tytuł: Słowa mają moc

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć

Słowa mają moc, więc nie rzucaj ich na wiatr.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy V ośmioletniej szkoły podstawowej

Podstawa programowa

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

2) posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;

3) używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;

4) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;

5) rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;

6) rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie ich funkcje w tekście;

7) dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;

8) rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi;

7) rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

2) doskonali różne formy zapisywania pozyskanych informacji;

6) zwraca uwagę na typ definicji słownikowych, określa ich swoistość;

7) rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji.

Ogólny cel kształcenia

Dzięki pracy na lekcji uczniowie nauczą się brać odpowiedzialność za słowo.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• świadomość i ekspresja kulturalna.

Cele operacyjne

Uczeń:

• używa związków frazeologicznych i przysłów związanych z pojęciem „słów”;

• wyjaśnia, co to są eufemizmy i podaje ich przykłady;

• wyjaśnia, co to jest tabu i podaje jego przykłady;

• wyszukuje potrzebne informacje w słownikach;

• używa słowników, zna budowę hasła słownikowego;

• tworzy zasadę językową dla użytkowników języka.

Metody/techniki kształcenia

• elementy metody podającej;

• metoda problemowa: rozmowa kierowana;

• metoda praktyczna: ćwiczeń przedmiotowych;

• metoda aktywna: drama;

• metoda programowana: z użyciem komputera i e‑podręcznika.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność grupowa jednolita;

• aktywność w parach.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć, którym jest rozwijanie świadomości językowej i odpowiedzialności za wypowiadane słowa. Podaje uczniom kryteria sukcesu.

2. Zadaje uczniom pytania:

• Na czym może polegać magiczna moc słów?

• Co oznaczają przysłowia: O wilku mowa, a wilk tu, Nie wywołuj wilka z lasu oraz powiedzenie Wypluj to słowo?

• W jakiej sytuacji ich używamy?

• Dlaczego odpukujemy trzy razy w niemalowane drewno?

• Co jeszcze można zrobić, kiedy się nie chce, aby wydarzyło się coś, o czym jest mowa?

Faza realizacyjna

1. Drama: uczniowie w parach zapoznają się ze scenkami rodzajowymi (komiks z ćw. 1.), a następnie chętne pary odgrywają role. Pozostali uczniowie dopasowują do obejrzanych scenek powiedzenia: O wilku mowa, a wilk tu; Nie wywołuj wilka z lasu, Wypluj to słowo. i uzasadniają podjęte decyzje.

2. Nauczyciel pyta uczniów o ich doświadczenia związane ze stosowaniem eufemizmów lub przesądami związanymi z mówieniem lub niemówieniem czegoś. Następnie przekazuje informacje na temat eufemizmów: niektóre zjawiska (choroba, śmierć, czynności fizjologiczne) do tej pory są objęte tzw. tabu językowym. Nie wolno o nich mówić. Gdyby jednak pojawiła się potrzeba, można, nie łamiąc zakazu, użyć określeń zastępczych – eufemizmów. Zamiast mówić, że ktoś umarł, powiemy: odszedł, zasnął na wieki, przeniósł się na łono Abrahama. Eufemistycznie nazywamy też pewne wady, np. ktoś ma lepkie ręce, ktoś się mija z prawdą.

3. Uczniowie wykonują zadanie nr 2 oraz tworzą definicję tabu językowego i eufemizmu (ćw. 3.).

4. Uczniowie wykonują zadanie nr 4 w abstrakcie. Rozmawiają na temat wykorzystanych przysłów, np.

• Jak rozumiecie podane przysłowia?

• Z którym z przysłów zetknęliście się w codziennym życiu?

• W jakich sytuacjach można zastosować te przysłowia?

5. Nauczyciel podaje informacje na temat korzystania ze słowników: słownika języka polskiego i słownika języka angielskiego: uczniowie zapoznają się z przykładowymi hasłami słownikowymi, zwracają uwagę na budowę hasła, uczą się odczytywania informacji dotyczących nacechowania emocjonalnego oraz informacji o budowie gramatycznej wyrazów.

6. Uczniowie wykonują zadania nr 5 i 6, które mają na celu poszerzanie słownictwa ze szczególnym uwzględnieniem poprawności związków wyrazowych.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel zadaje pytania skłaniające do oceny pracy własnej i stopnia zrozumienia materiału, np.

• co to jest eufemizm?

• co to jest tabu?

• dlaczego nalezy brać odpowiedzialność za to, co się mówi?

• co to znaczy, że słowo może ranić?

2. Uczniowie zapisują w zeszytach krótką, 2- lub 3‑zdaniową notatkę z lekcji.

Praca domowa

Wykorzystaj znane ci powiedzenia i przysłowia do napisania 10 pouczeń dla użytkowników języka.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Words have power!

From the earliest times people believed that words have a magical power: what we are talking about can really happen. Proverbs grew out of such conviction: speak of the devil and the devil appears, let the sleeping dogs lie, don’t even think about it or the superstition ordering to knock three times on an unpainted wood.