Temat lekcji: Droga ku wojnie – totalitaryzmy XX wieku

Autor scenariusza: Marcin Dyś

Adresat

Uczeń klasy VII szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

Klasa VII szkoły podstawowej

XXVII. Europa i świat po I wojnie światowej. Uczeń:

3) charakteryzuje oblicza totalitaryzmu (włoskiego faszyzmu, niemieckiego narodowego socjalizmu, systemu sowieckiego): ideologię i praktykę.

XXXI. Droga do wojny. Uczeń:

3) opisuje politykę hitlerowskich Niemiec – rozbijanie systemu wersalsko‑lokarneńskiego: od remilitaryzacji Nadrenii do układu w Monachium;

4) charakteryzuje politykę ustępstw Zachodu wobec Niemiec Hitlera;

5) wymienia konsekwencje paktu Ribbentrop–Mołotow.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają, jak rozwijały się totalitaryzmy w międzywojennej Europie.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opowiada, jakie były skutki I wojny światowej;

• wyjaśnia, jak do władzy doszli komuniści w Rosji oraz naziści w III Rzeszy;

• analizuje cechy ustrojów totalitarnego i autorytarnego;

• opisuje, jakie były różnice pomiędzy ZSRR oraz III Rzeszą.

Metody/techniki kształcenia

• metody podające: pogadanka, wyjaśnienia i komentarze nauczyciela;

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika, z użyciem multimediów;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem, praca z obrazem, praca z filmem.

Formy pracy

• praca w parach lub grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• zeszyt i kredki/pisaki.

Przed lekcją

Uczniowie powinni przypomnieć sobie, do jakich bloków militarnych przez I wojną światową należały Rosja i Niemcy oraz co działo się z tymi państwami podczas wielkiej wojny i po jej zakończeniu.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel, nawiązując do zadania domowego, pyta uczniów o losy Niemiec i Rosji od momentu wybuchu I wojny światowej. Pyta o to, w jakich koalicjach znalazły się oba kraje i jak zakończyła się dla nich wielka wojna. Uczniowie powinni wiedzieć, że oba państwa poniosły klęskę, mimo że były w odrębnych blokach militarnych, i oba przekształciły się w republiki (upadek monarchii). Ponadto uczniowie powinni wiedzieć o dojściu bolszewików do władzy oraz postanowieniach konferencji wersalskiej wobec Niemiec. Uczniowie na podstawie tej wiedzy uzupełniają tabelkę (Polecenie 1).

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję, pytając uczniów, jakie znają ustroje i formy sprawowania władzy w państwach – uczniowie powinni wymienić demokrację, monarchię, państwa totalitarne i autorytarne. Kontynuując, nauczyciel pyta, czym się one od siebie różnią i kto w nich rządzi. Zadając pytania, pamięta o takim ich formułowaniu, by miały charakter pytań kluczowych.

2. Uczniowie oglądają filmy z przemowami Stalina i Hitlera, a następnie wykonują Polecenie 2. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zwrócili szczególną uwagę na zachowanie mówców oraz reakcję słuchaczy, a nie na treść przemówień. Następnie pyta uczniów, co dostrzegli – uczniowie powinni zwrócić uwagę na ekspresję mówców, charyzmę (Hitler) oraz żywiołową reakcję tłumu.

3. Nauczyciel wyjaśnia okoliczności dojścia komunistów w Rosji oraz nazistów w Niemczech do władzy. Pokazuje wspólne mechanizmy (populizm, hasła ukarania winnych, terror państwowy, rewizjonizm itp.), podobieństwa (państwa totalitarne, kult jednostki, posiadanie wroga) oraz różnice (ideologia, podejście do gospodarki i własności). Zwraca uwagę, że indoktrynację obywateli kierowano nawet do najmłodszych, zakładając organizacje, które kształcić miały przyszłych członków rządzących partii i wychowywać w duchu jedynie słusznych wartości. Uczniowie wykonują Polecenie 3 i Ćwiczenie 1, porównując wypowiedzi członka Hitlerjugend i radzieckiego pioniera.

4. Wspólną cechą ustrojów totalitarnych, bez względu na głoszoną ideologię, jest m.in. panujący państwowy terror oraz wróg, którego można oskarżać o wszelkie zło i porażki. W III Rzeszy byli nim Żydzi i komuniści, w Związku Radzieckim – kapitaliści i imperialiści. Nauczyciel, rozpoczynając dyskusję, pyta uczniów, dlaczego te dwie cechy są tak istotne w sprawnym funkcjonowaniu państwa totalitarnego? Uczniowie wykonują Polecenie 4 i Polecenie 5, analizując życie więźniów przymusowych w obu totalitaryzmach.

5. Nauczyciel dba o informację zwrotną przekazywaną uczniom podczas rozwiązywania ćwiczeń i wykonywania poleceń.

6. Podsumowując, nauczyciel pyta uczniów, o czym - po podbiciu i opanowaniu własnego państwa - mogli myśleć przywódcy państw totalitarnych? Uczniowie, sami lub z podpowiedziami nauczyciela, powinni odpowiedzieć: ekspansja terytorialna, podboje. Jako przykład nauczyciel przywołuje anschluss Austrii i rozbiór Czechosłowacji.

7. Uczniowie, sprawdzając swoją wiedzę z lekcji, wykonują Polecenie 6 i Ćwiczenie 2.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

2. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza): Wspólną cechą ZSRR i III Rzeszy była również polityka podbojów – z jednej strony miała ona pokazać siłę i potęgę państw i dawać poczucie dumy jego obywatelom, z drugiej prowadziła do ofiar zarówno w krajach podbitych, jak i wśród najeźdźców. Analizując mapy znajdujące się w e‑podręczniku we fragmencie Ekspansja terytorialna, uczniowie wypisują wszystkie państwa, które nawet na krótko znalazły się pod władzą Rosji lub Niemiec.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

In the shadow of Hitler and Stalin. Totalitarianisms in inter‑war Europe

A revolution broke out in Russia at the end of the First World War. In February 1917 the Tsar's power was overthrown. The republic was announced. In October of the same year, the (Bolshevik) communist party headed by Vladimir Lenin, gained power as a result of the coup d'état. The communist ideology was directed against the possessing strata (classes), i.e. nobility and bourgeoisie (middle class), as well as against clergy. A civil war broke out in Russia between supporters of the new order (the red) and defenders of the old order (the white). The red won. The Bolsheviks began to rule of terror by persecuting their opponents. They were sent to camps (Gulags), where they were forced to work hard in inhumane conditions, or simply executed by a firing squad. The former tsar was executed together with his whole family. After Lenin's death (1924), Joseph Stalin took over absolute power in the party and in the state. The name of the state was changed to the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). The private property was liquidated and the factories were taken over by the authorities. The economy was subordinated to the interests of the state. In the course of time, the lands in villages were taken over by the state, which established large farms. All resistance towards the authorities was ruthlessly broken. In Ukraine, famine has raged, claiming many millions of lives. At the end of the 1930s., Stalin ordered a great purge in the army (Red Army), murdering most of the officers. At the same time he was building great industry and preparing for the next war, which was to spread communism all over the world. The inter‑war Europe was hit by a crisis of democracy. In many countries, democratic rules were overthrown and dictatorial power was established (e.g. Benito Mussolini became the dictator in Italy). The Germans were disappointed with the outcome of the Great War. They felt wronged and humiliated. This was compounded by the Great Depression. The young German democracy was not able to cope with the economic problems. This led to an increase in support for radical parties: the Communists and the Nazis. The Nazi Party (National Socialist German Workers' Party, NSDAP) was founded by a movement of war veterans who were dissatisfied with the situation in their country. It was headed by Adolf Hitler.

It received considerable public support in the 1930s and, as a result of an agreement between the parties, Hitler became the Head of Government (Chancellor). The Nazis soon seized full power in the state, removing democratic freedoms and other parties. Hitler became the Commander (German: Führer). Purges, persecutions of political opponents and terror started. It especially hit the Jewish population. Nazi ideology proclaimed the primacy of the German nation over other, allegedly inferior, nations. Communist rule in the USSR and Nazi rule in Germany (the Third Reich) had many common features. The political system in which the state has the primacy over the citizen in all areas of life is called totalitarianism.