Temat: Porosty

Autor: Elżbieta Szedzianis

Adresat

Uczeń klasy V szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

6. Grzyby – organizmy cudzożywne. Uczeń:

1) przedstawia środowiska życia grzybów (w tym grzybów porostowych);

2) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów;

3) wykazuje różnorodność budowy grzybów (jednokomórkowe, wielokomórkowe);

4) przedstawia wybrane czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie);

5) przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka.

Cel lekcji

Uczniowie odróżniają porosty od innych organizmów i wyjaśniają ich znaczenie w przyrodzie.

Kryteria sukcesu

• odróżnisz porosty od innych organizmów;

• opiszesz budowę zewnętrzną porostów;

• wyjaśnisz, dlaczego porosty są nazywane organizmami wskaźnikowymi i pionierskimi.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne; 

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Metody/formy pracy

Zajęcia terenowe: obserwacja bezpośrednia, metoda „błyskawicznej informacji „, gra edukacyjna, metoda warsztatowa, pogadanka, praca modelem.

Praca indywidualna i praca w grupie.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablety;

• telefony komórkowe z aparatami fotograficznymi;

• podkładki do pisania;

• notatniki;

• ołówki;

• lupy;

• białe i zielone kartki papieru;

• biała bibuła;

• skala porostowa;

• piłka.

Przed lekcją

Przed wyjściem ze szkoły nauczyciel sprawdza obecność uczniów oraz czy każdy z nich jest odpowiednio wyposażony. Uczniowie powinni mieć strój odpowiedni na wycieczkę do lasu, podkładki
do pisania, notatniki, ołówki oraz lupy. Nauczyciel przypomina zasady bezpieczeństwa i zachowania się uczniów poza terenem szkoły.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby omówili zasady bezpieczeństwa i zachowania się w lesie, stosując metodę „błyskawicznej informacji”.

2. Nauczyciel wprowadza uczniów w zagadnienia lekcji, mówiąc, że porosty nadrzewne
   są pod ochroną. Podaje temat i cel lekcji w języku zrozumiałym dla ucznia oraz kryteria sukcesu.

Realizacyjna

1. Nauczyciel informuje uczniów, że będą uczestniczyć w grze „Poszukiwacze” i wyjaśnia jej zasady. Uczniowie będą pracować w trzyosobowych zespołach. Nie mogą oddalić się od miejsca zbiórki o więcej niż 100 m, czyli 135 kroków. Muszą odszukać porosty i wykonać następujące zadania:

• określić, czym porosty różnią się od mchów;

• narysować wybrany porost listkowaty zgodnie z zasadami dokumentacji obserwacji biologicznej i opisać właściwe dla niego cechy (np. mały, szarozielony, trudny do oderwania);

• odnotować, na jakim podłożu rośnie;

• podważyć go delikatnie, żeby po spodniej stronie zobaczyć chwytniki;

• wyszukać porosty o innych kształtach i je sfotografować, uwzględniając porosty charakteryzujące się plechą skorupiastą, listkowatą i krzaczkowatą;

• sfotografować miejsce, w którym występuje możliwie dużo różnych porostów (mogą znajdować się np. na pniu, na gałęzi lub na ziemi);

• grę wygrywa zespół, który jako pierwszy wykona poprawnie wszystkie zadania.

2. Nauczyciel prezentuje ilustracje porostów. Prosi uczniów, żeby utworzyli koło. Na jego znak uczniowie odwracają się i wyruszają przed siebie, odmierzając 135 kroków. Z tej odległości będą wracać do miejsca zbiórki, szukając porostów i wykonując kolejne zadania.

3. Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy. Nauczyciel podsumowuje grę i wskazuje zwycięzców.

4. Nauczyciel razem z uczniami analizuje budowę porostów skorupiastych, listkowatych
i krzaczkowatych.

5. Nauczyciel prosi uczniów, żeby podeszli do drzewa, na którym występuje pierwotek, mech
i porost. Uczniowie opisują te organizmy, wskazują różniące je cechy.

6. Uczniowie tworzą sześcioosobowe zespoły. Pracując w grupach, analizują skalę porostową. Wyjaśniają, dlaczego mówimy, że porosty są organizmami wskaźnikowymi. Wskazują porosty najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia. Następnie korzystając ze skali porostowej, ustalają stopień zanieczyszczenia powietrza w lesie.

7. Nauczyciel omawia udział porostów w wytwarzaniu gleby. Uczniowie, odnosząc się do jego słów, wyjaśniają, dlaczego porosty nazywane są organizmami pionierskimi.

8. Uczniowie oglądają ilustrację interaktywną „Znaczenie porostów”. Wyświetlające się na niej informacje uzupełniają swoimi spostrzeżeniami (np. „porosty to środowisko życia i pokarm drobnych organizmów”).

9. Nauczyciel oznajmia, że porosty składają się z dwóch organizmów: glonu‑niewolnika
i wykorzystującego go grzyba. Z białej i zielonej kartki oraz białej bibuły tworzy model ciała porostu.

Podsumowująca

1. Uczniowie siadają w kole i rzucają do siebie piłkę. Osoba, do której piłkę rzucono, musi wypowiedzieć kluczowe słowo lub sformułowanie związane z porostami. Uczeń, który nie potrafi podać odpowiedniego słowa, przybiera postać porostu przez 30 sekund.

2. Nauczyciel pyta uczniów, czego nauczyli się na zajęciach w lesie.

Zadanie domowe dla zainteresowanych

1. Odszukaj w lesie gałązkę, na której przykleisz wykonane przez siebie modele różnych porostów. Czas na wykonanie zadania – dwa tygodnie.

2. Wykonaj ćwiczenie interaktywne nr 1.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Lichen as an example of a symbiosis of fungus and alga

Lichens occur all over the Earth. They are found behind the Arctic Circle as well as in sun‑burned deserts and steppes. They also grow on the tops of high mountains. As pioneer organisms they can grow in areas devoid of plants. They can be found on rocks and stones, tree bark and soil, on roofs, plaster and metal elements of buildings. Lichens take different forms and shapes. This diversity depends on their habitat and place of occurrence.

Lichen’s thallus is built of individual cells of algae entwined with hyphae of the fungus. The hyphae form a compact outer structure, impermeable to water and resistant to frost. In addition, they produce haptera that fix the lichen to the substrate. Inside the thallus, a loose layer of algae cells occurs.

Fungi and algae of lichen cooperate with each other. The fungus's function is to protect the delicate algae against environmental factors as well as to provide water and mineral salts. The algae nourish the lichen, producing organic compounds in the process of photosynthesis. Such a close relationship between organisms is called symbiosis. It makes lichens completely self‑sustaining organisms which may inhabit areas devoid of life, where harsh conditions prevail. They only need light, carbon dioxide, water and mineral salts to survive.

Lichens reproduce asexually by random division of the thallus and by soredia. Soredia are small fragments of a lichen containing algae cells and fungal hyphae that spread carried by the wind. When they fall on a suitable substrate, they grow, creating a new thallus.

Lichens inhabit extremely infertile grounds, even naked stones. They give off to the environment the so‑called lichen acids that cause weathering of rocks. Dead thalli enrich gravel and sand with organic substances. They participate in soil formation in this way. Thanks to them and other pioneer organisms, plant habitats are created. The resistance of lichens to unfavourable environmental conditions is evidenced by the fact that they are the main component of the tundra. They are the basic food of a reindeer and musk muskoxen.

Lichens cannot excrete absorbed toxic compounds which cause the death of their thallus. The most sensitive to air contamination are bushy lichens and leafy lichens, and they are the ones that die the fastest. This feature of lichens is used to assess the degree of air pollution in which they play the role of bioindicators – indicators of air purity. When comparing lichens occurring in a given area with a lichen scale, it is possible to determine the degree of sulfur oxide contamination of the environment.

Lichens are used for the production of medications: Infusions and powdered thallus of the Iceland moss and tree lungwort (Lobaria pulmonaria) have been used for centuries in the treatment of colds, cough and tuberculosis. Some are used to produce organic dyes used in chemical research. Dishes from lichens are valued delicacies, for example in Japan. To this day, in many areas of Lapland, the ground thallus of the Icelandic moss is added to the flour from which bread is baked.

• Lichens are symbiotic organisms formed by fungi and algae, they are classified into the kingdom of fungi.