Temat: Co to jest wulkan i jak jest zbudowany? Czy żyjemy w strefie wulkanicznej?

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy VI i VIII szkoły podstawowej lub uczeń klasy I szkoły ponadpodstawowej zakres podstawowy

Podstawa programowa

Klasa VI szkoły podstawowej

VII.4. Uczeń na przykładzie Islandii określa związek między położeniem na granicy płyt litosfery a występowaniem wulkanów i trzęsień ziemi.

Klasa VIII szkoły podstawowej

XIV.2. Identyfikuje związki między przebiegiem granic płyt litosfery a występowaniem rowów tektonicznych, wulkanów, trzęsień ziemi i tsunami oraz na ich podstawie formułuje twierdzenia o zaobserwowanych prawidłowościach w ich rozmieszczeniu;

XIV.3. Dyskutuje na temat sposobów zapobiegania tragicznym skutkom trzęsień ziemi i tsunami.

VIII szkoły podstawowej

V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

Uczeń:

1. wyjaśnia związek budowy wnętrza Ziemi z ruchem płyt litosfery i jego wpływ na genezę procesów endogenicznych;

2. wyjaśnia przebieg głównych procesów wewnętrznych prowadzących do urozmaicenia powierzchni Ziemi (ruchy epejrogeniczne, ruchy górotwórcze, wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi)

Cel lekcji

Dowiesz się, co to jest wulkan i czy w Polsce możemy obawiać się zjawisk wulkanicznych.

Kryteria sukcesu

• określisz zależności między położeniem na granicy płyt litosfery a występowaniem wulkanów i trzęsień ziemi;

• wskażesz i nazwiesz na rycinie elementy budowy wulkanu stożkowego;

• omówisz różnicę między wulkanem stożkowym a wulkanem tarczowym oraz różnicę między wulkanem czynnym a wygasłym;

• wskażesz miejsca na mapie fizycznej świata z największymi czynnymi wulkanami;

• podasz wnioski dotyczące pacyficznego pierścienia ognia;

• uzasadnisz, jak wulkany wpływają na życie człowieka.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje informatyczne.

Metody/formy pracy

• z wykorzystaniem narzędzi TIK;

• praca z materiałem edukacyjnym oraz multimediami na platformie epodreczniki.pl;

• z wykorzystaniem programu Google Earth;

• mapa mentalna;

• praca indywidualna, w parach i całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik do nauczania geografii;

• tablica interaktywna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa świata: budowa geologiczna;

• mapa fizyczna świata;

• mapa fizyczna Europy;

• atlasy geograficzne.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel wprowadza uczniów do tematu, wykorzystując krótki film o wulkanach w abstrakcie. Zwraca uwagę uczniów na cechy krajobrazu wulkanicznego.

2. Nauczyciel stosuje metodę mapy mentalnej w celu pozyskania informacji od uczniów dotyczących wiedzy o wulkanach. Uczniowie zapisują swoje skojarzenia na tablicy.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel odsyła uczniów do materiałów źródłowych w abstrakcie oraz w innych źródłach w celu udzielenia odpowiedzi na pytania:

• kiedy powstają zjawiska wulkaniczne?

• jaki jest związek między budową tektoniczną a zjawiskami wulkanicznymi?

2. Nauczyciel wyjaśnia, co to jest strefa ryftowa (spreadingu) i strefa subdukcji.

3. Uczniowie, pracując w parach i korzystając z atlasu, wyszukują mapę: Budowa geologiczna świata. Wskazują płyty tektoniczne Europy, Ameryki Północnej, Azji.

4. Nauczyciel wskazuje ucznia, by wskazał na mapach ściennych świata i Europy Islandię.

5. Uczniowie ponownie pracują w parach z atlasami: określają położenie geograficzne Islandii. Następnie wskazane 2‑3 pary odczytują na głos swoją odpowiedź.

6. Korzystając z programu Google Earth, nauczyciel pokazuje uczniom obszar Islandii. Operuje skalą mapy tak, by pokazać im w przybliżeniu obszar czynnych wulkanów.

7. Praca w parach – uczniowie analizują przebieg granicy płyt litosfery na Islandii.

8. Ćwiczenie interaktywne: mapa. Nauczyciel prosi jednego ucznia do tablicy, by wpisał w okna nazwy odpowiednich płyt, które dzielą Islandię.

9. Nauczyciel odwołuje uczniów do grafiki w abstrakcie przedstawiającej budowę wulkanu. Uczniowie analizują elementy składające się na budowę wulkanu. Następnie wykonują ćwiczenie interaktywne (tablica interaktywna) polegające na nanoszeniu podpisów w odpowiednie miejsca na ilustracji wulkanu.

10. Nauczyciel, korzystając z galerii zdjęć w abstrakcie, pokazuje zdjęcia wulkanu tarczowego i wulkanu stożkowego. Uczniowie wskazują różnice w wyglądzie, a następnie analizują na podstawie tekstu z materiału źródłowego przyczyny powstawania tych dwóch typów wulkanów.

11. Nauczyciel podkreśla, że lawy rzadkie, zasadowe, bazaltowe o małej lepkości tworzą wulkany tarczowe o rozległych łagodnie nachylonych stokach. Natomiast lawy gęste, kwaśne, krzemionkowe, wolno spływające często zamykają ujście krateru, tworząc czopy w kominach wulkanicznych i utrudniając wydobywanie się gazów. W związku z tym sprężające się gazy mają ogromną siłę i często następują potężne, katastroficzne w skutkach erupcje. Kwaśne, gęste lawy tworzą wulkany stożkowe o stromych i wysokich stokach.

12. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne w abstrakcie.

13. Nauczyciel wskazuje ucznia, by wyszukał wulkan Mauna Kea, korzystając z programu Google Earth. Zwrócenie uczniom uwagi na jego budowę.

14. Nauczyciel odwołuje uczniów do grafiki w abstrakcie przedstawiającej pacyficzny pierścień ognia. Pyta uczniów, jaki jest związek z aktywnością wulkaniczną i częstym występowaniem trzęsień ziemi w tym rejonie a budową płyt tektonicznych. Dyskusja.

15. Nauczyciel wyjaśnia, że Polska leży na terenie wygasłych wulkanów i w związku z tym nie zagrażają nam zjawiska wulkaniczne. Wskazuje wzniesienia, góry wulkaniczne, które są dowodem na występowanie w dalekiej przeszłości wulkanów na przykład na terenie Wyżyny Śląskiej. Uczniowie analizują zdjęcia Czartowskiej Skały i Ostrzycy (Góry Kaczawskie) w abstrakcie, wskazując cechy charakterystyczne krajobrazu wulkanicznego

Faza podsumowująca

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel odwołuje uczniów do dowolnego nagrania video z wybuchu wulkanu (może je znaleźć np. w serwisie YouTube).

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, doceniając ich wkład i zaangażowanie.

3. Zadaje pracę domową: wpływ wulkanów na życie człowieka. Może być w formie prezentacji multimedialnej.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

What is a volcano and how is it build?

Volcanic phenomena arise as a result of the high pressure of matter that is located deep below the Earth's surface, in the Earth's crust or the mantle. Magma is formed there – a hot, molten mass of rocks, with a lot of water and gases. This pressure causes the solid, liquid and gaseous volcanic products escape to the surface of the Earth. Through cracks and openings in the Earth's crust the melted rock mass is poured, i.e. lava, and gases and volcanic ashes are pushed into the atmosphere. A place where lava and other volcanic products escape to the surface of the continents or to the bottom of the sea is called volcano. The course of the eruption and the shape of the volcanic cones depend on the gas pressure and the temperature and viscosity of lava.
Volcanoes, from which thick lava, a lot of gases and ashes escape, usually take the shape of high cones, that is why we call them cone volcanoes. Their eruptions are violent and dangerous to people. Mild, slow eruptions of thin lava, with a small amount of volcanic gases, form flat shield volcanoes. Volcanoes are formed most often in subduction zones and then magma is formed from melted rocks of sinking lithosphere plates. Many volcanoes also occur in spreading zones (both on land and on the ocean floor), and the lava spilling out of them comes from the Earth's mantle. Volcanoes are also found far from the boundaries of the lithosphere plates, but within their range. They are formed over the so‑called hot spots, i.e. places where convection currents in the Earth's mantle provide so much heat that it can melt the lithosphere and allow the magma to travel towards the Earth's surface. One of the largest hot spots is located under the Yellowstone National Park in the USA.

Get acquainted with the elements of the volcano at the moment of the explosion (below).

During the eruption of the volcano, volcanic material escapes into the atmosphere (magma, pyroclastic materials, volatile substances: gases, various).