Temat lekcji: Bić się czy nie bić? – polskie powstania narodowe

Autor scenariusza: Marcin Dyś

Adresat

Uczeń klasy VII szkoły podstawowej

Podstawa programowa

XX. Ziemie polskie w latach 1815–1848. Uczeń:

1. wskazuje na mapie podział polityczny ziem polskich po kongresie wiedeńskim; (…)

2. przedstawia przyczyny wybuchu powstania listopadowego, charakter zmagań i następstwa powstania dla Polaków w różnych zaborach.

XXII. Powstanie styczniowe. Uczeń:

1. omawia pośrednie i bezpośrednie przyczyny powstania (…);

2. dokonuje charakterystyki działań powstańczych z uwzględnieniem, jeśli to możliwe, przebiegu powstania w swoim regionie;

3. omawia uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim oraz porównuje z uwłaszczeniem w pozostałych zaborach;

4. charakteryzuje formy represji popowstaniowych.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie dowiadują się, w jaki sposób Polacy walczyli o odzyskanie niepodległości oraz utrzymanie tożsamości narodowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, dlaczego Polacy walczyli obok Napoleona i co mu zawdzięczają;

• podaje daty powstań narodowych;

• opisuje, w jaki sposób Polacy starali się zachować swoją tożsamość;

• charakteryzuje wybitne postacie Polski XIX wieku;

• charakteryzuje, jakie były konsekwencje walki Polaków z zaborcami.

Metody/techniki kształcenia

• metody podające: pogadanka, wyjaśnienia i komentarze nauczyciela;

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika, z użyciem multimediów;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem.

Formy pracy

• praca w parach lub w grupach;

• praca z całą klasą;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery:

• zeszyt i kredki/pisak.

Przed lekcją

Nauczyciel prosi, aby uczniowie przypomnieli sobie wydarzenia, które doprowadziły do zniknięcia Polski z mapy świata.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom temat, cel lekcji oraz wspólnie z uczniami układa kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel wprowadza w uczniów w temat zajęć, nawiązując do pytania w temacie: „Bić się czy nie bić?”. Może wykorzystać wstęp do lekcji do rozmowy dydaktycznej o postawie patriotycznej. Zadaje pytania kluczowe, np.:

• Co by było, gdyby obywatele nie stawali w obronie swojej ojczyzny?

Faza realizacyjna

1. Uczniowie w parach wykonują Ćwiczenie 1 (podporządkowują wydarzenia do dat), Ćwiczenie 2 (wskazują państwa biorące udział w rozbiorach) oraz Ćwiczenie 3. Następnie sprawdzają je z koleżankami i kolegami z najbliższych ławek. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni mieć możliwość poproszenia o pomoc nauczyciela lub wyznaczonych do tego uczniów (np. w roli ekspertów). Potrzebę udzielenia pomocy mogą sygnalizować np. dzięki metodnikom (system kartek w trzech kolorach).

2. Po rozwiązaniu ćwiczeń i przypomnieniu wiadomości nauczyciel pyta uczniów, jakie możliwości mają Polacy, co mogą zrobić w sytuacji, jaka zastała ich po upadku Rzeczypospolitej? Uczniowie wykonują Ćwiczenie 4, korzystając z analizy SWOT. Ponieważ ćwiczenie to może sprawić uczniom kłopot, mogą je wykonywać w parach lub grupach. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

3. Po sprawdzeniu poprawności wykonanych ćwiczeń nauczyciel podaje hasło „Bić się!”. Wprowadza uczniów w tematykę walki zbrojnej Polaków z zaborcami. Opowiada uczniom o walkach Polaków u boku Napoleona i powstaniu Księstwa Warszawskiego oraz pokazuje je na mapie (Polecenie 1). Uczniowie wykonują Ćwiczenie 5. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

4. Kolejnym zrywem było powstanie, nazywane „powstaniem straconych szans”, z listopada 1830 roku – nauczyciel wyjaśnia znaczenie tego powiedzenia, jednocześnie podając przyczyny, przebieg i skutki powstania (uczniowie zapoznają się z galerią w Poleceniu 2). Następnie wyświetla uczniom mapę powstania (Polecenie 3), prosząc by zwrócili oni uwagę na bitwy i hasło z legendy „Wielka Emigracja” oraz wykonali Ćwiczenie 6. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

5. Nauczyciel pyta uczniów, jak myślą, dlaczego emigrację po powstaniu listopadowym nazwano „Wielką”? Rozpoczyna dyskusję na temat skutków powstania i wydarzeń następnych dziesięcioleci. Może zadawać uczniom pomocnicze pytania kluczowe, np.:

• Jak zareagowalibyście na miejscu cara?

• Co zrobilibyście jako car i jako niechętni powstaniu Polacy, by uniknąć kolejnych wystąpień?

6. Nauczyciel opowiada o Aleksandrze Wielopolskim i jego działaniach, czego konsekwencją był wybuch powstania styczniowego w 1863 roku. Uczniowie wykonują Polecenie 4. Pyta uczniów, jak myślą, o czym świadczy herb powstańczy? Następnie uczniowie wykonują Polecenie 5. Nauczyciel skupia się na konsekwencjach powstania, w szczególności na represjach, jakie zastosowano wobec powstańców i ich rodzin – Ćwiczenie 7. Podczas rozwiązywania zadań uczniowie powinni mieć możliwość poproszenia o pomoc. Nauczyciel daje uczniom informację zwrotną dotyczącą ich pracy na lekcji.

7. Jeżeli jest czas, nauczyciel rozpoczyna krótką dyskusję o charakterze podsumowującym: „Czy warto było bić się w powstaniach?”. Uczniowie powinni przeanalizować wszelkie za i przeciw na podstawie wiedzy zdobytej na lekcjach, swojej własnej oraz tej uzyskanej na języku polskim. Mogą, jako podsumowanie dyskusji, zrobić to w formie tabeli.

Faza podsumowująca

1. Podsumowując temat, uczniowie wykonują Ćwiczenie 8.

2. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza): Na początku lekcji poznałeś hasło – „Bić się czy nie bić?”, a w czasie jej trwania odpowiedziałeś tylko na jego jedną część: „Bić się”. Poszukaj argumentów i zastanów się, co przemawiać mogło za wyborem „Nie bić się”. Jak myślisz, co mogłoby spotkać Polaków, gdyby nie wszczynali powstań, pozostając wiernymi władzy zaborców?