atom – najmniejsza, niepodzielna część pierwiastka

białka – wielkocząsteczkowe związki organiczne zbudowane z aminokwasów; występują we wszystkich organizmach; pełnią funkcje budulcowe, enzymatyczne, transportujące, odpornościowe i regulacyjne

celuloza – wielocukier nierozpuszczalny w wodzie; buduje ściany komórkowe roślin

chityna – wielocukier nierozpuszczalny w wodzie; buduje ściany komórkowe grzybów i szkielety zewnętrzne stawonogów np. owadów

glukoza – cukier prosty; podstawowe źródło energii dla organizmów

glikogen – wielocukier; stanowi materiał zapasowy u zwierząt (występuje głównie w ich wątrobie i mięśniach)

kwasy nukleinowe – organiczne związki chemiczne; przechowują informację genetyczną organizmu i pośredniczą w produkcji białek; znane są dwa podstawowe typy naturalnych kwasów nukleinowych: kwasy deoksyrybonukleinowe (DNA) i kwasy rybonukleinowe (RNA)

makroelementy – pierwiastki, z których każdy stanowi nie mniej niż 0,01% suchej masy organizmu; oprócz pierwiastków biogennych należą do nich: magnez (Mg), wapń (Ca), potas (K), sód (Na) i chlor (Cl); są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmów

mikroelementy – pierwiastki, których ilość nie przekracza 0,01% suchej masy organizmu; są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmu, a ich brak lub niedobór może powodować zaburzenia funkcjonowania i choroby; należą do nich m.in. żelazo (Fe), jod (I), miedź (Cu), cynk (Zn), fluor (F), krzem (Si)

pierwiastek chemiczny – substancja złożona z jednakowych atomów

pierwiastki biogenne – pierwiastki stanowiące podstawowy składnik związków organicznych; są to: węgiel (C), wodór (H), tlen (O), siarka (S), azot (N), fosfor (P)

skrobia – wielocukier zbudowany z cząsteczek glukozy, nierozpuszczalny w wodzie; materiał zapasowy roślin

sucha masa – masa substancji po odparowaniu z niej wody

tłuszcze – związki organiczne; stanowią substancje zapasowe roślin i zwierząt oraz materiał ochronny i termoizolacyjny u zwierząt

węglowodany – inaczej cukry; organiczne związki chemiczne złożone z atomów węgla oraz wodoru i tlenu; ze względu na budowę dzielone na cukry proste, dwucukry i wielocukry; jedna z podstawowych grup związków chemicznych wytwarzanych przez organizmy

węglowodory – organiczne związki węgla i wodoru występujące w ropie naftowej

woda – jedna z najczęściej spotykanych substancji na Ziemi; stanowi średnio 2/3 masy organizmów; doskonały rozpuszczalnik związków organicznych; uczestniczy w przebiegu większości reakcji chemicznych w komórkach; transportuje produkty przemiany materii, substancje odżywcze, enzymy; reguluje temperaturę organizmów; stanowi płynne środowisko wielu reakcji biochemicznych

związek chemiczny – jednorodna substancja złożona z wybranych atomów trwale połączonych w cząsteczki

związek nieorganiczny – związek, który nie zawiera atomów węgla; wyjątkiem są zawierające węgiel tlenki węgla, kwas węglowy i węglany

związek organiczny – związek chemiczny, w skład którego wchodzą atomy węgla, często tworzące długie łańcuchy, a także atomy innych pierwiastków; wyjątkiem są zawierające węgiel tlenki węgla, kwas węglowy i węglany; związki organiczne powstają głównie w organizmach

aparat Golgiego – błoniasta struktura występująca w cytoplazmie komórki jądrowej, złożona ze stosu spłaszczonych woreczków, zwanych cysternami, i z odrywających się od nich spłaszczonych pęcherzyków transportujących; uczestniczy w przemianie substancji, głównie białek i tłuszczów.

błona komórkowa – półprzepuszczalna błona zbudowana z białek i tłuszczów; oddziela komórkę od środowiska zewnętrznego.

chloroplasty – struktury komórek roślinnych, zawierające chlorofil; zachodzi w nich proces fotosyntezy.

cytoplazma – galaretowata substancja wypełniająca wnętrze komórki; są w niej zawieszone struktury komórkowe.

dyfuzja – proces samorzutnego przemieszczania się cząsteczek, który umożliwia między innymi przenikanie gazów i cieczy przez błony komórkowe zgodnie z różnicą stężeń (od stężenia wyższego do niższego).

jądro komórkowe – struktura komórek jądrowych, zawiera materiał genetyczny i steruje pracą komórki.

komórka – najmniejsza podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu.

mitochondrium – struktura komórek jądrowych, odpowiada za przekształcanie energii i magazynowanie jej w cząsteczkach związku wysokoenergetycznego ATP.

osmoza – ruch cząsteczek wody przez błonę półprzepuszczalną ze środowiska o większym jej stężeniu do środowiska o mniejszym stężeniu wody.

organizmy eukariotyczne – jedno- lub wielokomórkowe organizmy, których komórki posiadają jądro komórkowe (otoczone podwójną błoną białkowo‑lipidową), co jest jednym z elementów odróżniających je od organizmów bezjądrowych

organizmy prokariotyczne – mikroorganizmy jednokomórkowe, których komórka nie zawiera jądra komórkowego ani innych struktur komórkowych charakterystycznych dla organizmów jądrowych

wakuola – struktura komórki roślinnej; gromadzi wodę oraz wydaliny i wydzieliny.

sok komórkowy – płyn wypełniający wakuolę; składa się głównie z wody, rozpuszczonych w niej soli mineralnych oraz związków organicznych.

ściana komórkowa – struktura otaczająca komórki roślin, grzybów i bakterii; zapewnia mechaniczną ochronę komórki.

cudzożywność – inaczej heterotrofizm; sposób odżywiania się organizmów polegający na korzystaniu ze związków organicznych wytworzonych przez organizmy samożywne lub inne organizmy cudzożywne

drapieżnik – organizm cudzożywny żywiący się ciałem upolowanego zwierzęcia

roślinożerca – organizm cudzożywny odżywiający się pokarmem roślinnym

mięsożerca – organizm cudzożywny odżywiający się żywymi lub martwymi tkankami zwierzęcymi

padlinożerca – zwierzę odżywiające się padliną (ciałami martwych zwierząt)

pasożyt – organizm cudzożywny żyjący kosztem żywego organizmu innego gatunku (żywiciela)

protisty – grupa organizmów niepasujących do żadnej z grup: zwierząt, roślin, grzybów, bakterii; skupia organizmy jedno- i wielokomórkowe, samożywne i cudzożywne

samożywność – inaczej autotrofizm; sposób odżywiania się organizmów polegający na wytwarzaniu złożonych związków organicznych (węglowodanów, białek, tłuszczów) z prostych substancji nieorganicznych (dwutlenek węgla, woda, sole mineralne) w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy

saprobiont – organizm cudzożywny odżywiający się martwą materią organiczną

trawienie – proces rozkładu wielkocząsteczkowych związków organicznych na związki proste w celu wchłonięcia i przyswojenia ich przez organizm

nastie – ruchy organów roślinnych na bodźce bezkierunkowe; ruchy te są zależne od natężenia działania bodźca; pierwszy człon nazwy nastii określa bodziec, np. fotonastia (bodziec – światło), sejsmonastia (bodziec – wstrząs), termonastia (bodziec – ciepło)

ruch mięśniowy – ruch wykonywany za pomocą skurczu komórek mięśniowych

ruch pełzakowaty – ruch całych organizmów jednokomórkowych i niektórych komórek polegający na skurczach i przelewaniu się cytoplazmy komórek; u niektórych protistów powoduje tworzenie się różnokształtnych wypustek nazywanych nibynóżkami

ruch rzęskowy – ruch wykonywany dzięki pracy krótkich rzęsek lub długich wici występujących u jednokomórkowych organizmów żyjących w środowisku wodnym

tropizmy – reakcje ruchowe roślin na kierunkowe bodźce zewnętrzne; ruch w kierunku bodźca to tropizm dodatni, ruch w kierunku przeciwnym to tropizm ujemny; reakcja na światło to fototropizm, reakcja na bodziec mechaniczny (np. podporę) to tigmotropizm

chlorofil – związek organiczny; zielony barwnik – główny składnik chloroplastów – umożliwiający wykorzystanie energii świetlnej w procesie fotosyntezy

chloroplast – składnik organellum komórki roślinnej i glonów (samożywnych protistów) zawierający chlorofil, w którym zachodzi proces fotosyntezy

dwutlenek węgla – gazowy związek węgla i tlenu; substrat fotosyntezy, produkt oddychania komórkowego

fotosynteza – proces syntetyzowania związków organicznych z dwutlenku węgla i wody, zachodzący w organizmach samożywnych pod wpływem światła, z udziałem chlorofilu i enzymów

produkty fotosyntezy – tlen i różne związki organiczne, w tym glukoza, które powstają w wyniku procesu fotosyntezy

substraty – substancje, które wejdą ze sobą w reakcję chemiczną

substraty fotosyntezy – woda i dwutlenek węgla; substancje chemiczne, które ulegają przemianie w trakcie procesu fotosyntezy