Temat lekcji: Średniowieczne miasto

Autorka scenariusza: Katarzyna Kuczyńska

Adresat:

uczeń klasy V szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

IV. Społeczeństwo i kultura średniowiecznej Europy. Uczeń:

1) […] charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;

2) opisuje warunki życia średniowiecznego miasta i wsi;

V. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:

6) opisuje społeczeństwo Polski pierwszych Piastów.

Ogólny cel kształcenia:

Uczeń poznaje specyfikę średniowiecznych polskich miast.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń nauczy się:

• wskazywać powody zakładania miast średniowiecznych;

• rozpoznawać najważniejsze cechy średniowiecznego miasta (charakterystyczny plan oraz elementy zabudowy);

• odnajdywać informacje o średniowiecznej spuściźnie wybranych miast Polski i podawać jej przykłady;

• wyjaśniać pojęcie „samorząd”, podawać przykłady działań samorządu miejskiego w średniowieczu.

• korzystać z pojęcia „samorząd” do opisania swojej społeczności szkolnej.

Metody/techniki kształcenia

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja, wykonanie mapy/plakatu samorządności szkolnej, inscenizacje;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem, samodzielne poszukiwanie informacji;

• metody podające: komentarze i wyjaśnienia nauczyciela.

Formy pracy

• praca z całą klasą;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki/pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przed zajęciami

Nauczyciel prosi uczniów (podzielony na grupy odpowiadające liczbie miast) o przygotowanie informacji o wybranych miastach polskich ze średniowiecznym rodowodem (nauczyciel przygotowuje listę takich miast, wybierając zarówno duże miasta Polski, jak też lokalne miasteczka z regionu, w którym mieszkają uczniowie). Przygotowana przez uczniów informacja powinna zawierać:

a) datę, kiedy nadano prawa miejskie;

b) powody, które zdecydowały o tym, że dana miejscowość uzyskała prawa miejskie;

c) co pozostało do dziś ze „średniowiecznego miasta”.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom temat, cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Zajęcia rozpoczynają się od przywołania efektów pracy uczniów – nauczyciel koordynuje to w taki sposób, aby uzyskać i zebrać informacje w postaci dwóch notatek:

a) Dlaczego zakładano średniowieczne miasta?

b) Co nam pozostało ze średniowiecznych miast?

W przypadku odpowiedzi na drugie pytanie ważne, by nauczyciel dopilnował obecności tego, co niekoniecznie muszą uwzględnić uczniowie (poszukujący określonych materialnych pozostałości) – plan miasta.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wykonują Polecenie 1. Następnie uzyskaną wiedzę porównują z wynikami własnej pracy z punktu 1 (czy informacje oraz ich interpretacja zgadza się z przeczytanymi informacjami, czy coś wymaga uzupełnienia wiedzy itp.).

2. Uczniowie wykonują Polecenie 2. Omawiają z nauczycielem wnioski z ćwiczenia.

3. Uczniowie wykonują Polecenie 3. Następnie wybrani uczniowie dokonują inscenizacji władz miejskich z uwzględnieniem postaci rajców, burmistrza i ławników.

4. Uczniowie, z pomocą nauczyciela, wyjaśniają pojęcie „samorządność”, wskazują na granice samorządności (np. konieczność wywiązania się z umowy z poprzednim właścicielem ziemi, przestrzegania zobowiązań wobec państwa). Warto, aby nauczyciel wyjaśnił, że pojęcie samorządności odnosi się do życia i funkcjonowania społeczności, czyli obejmuje te decyzje i działania, które dotyczą całej społeczności, nie zaś tego, o czym poszczególne osobą mogą same decydować w odniesieniu tylko do siebie samych (czyli np. wyrazem samorządności jest decyzja samorządu szkolnego o tym, że w szkole nie obowiązuje mundurek szkolny, ale nie decyzja pojedynczej osoby, że dziś przyjdzie do szkoły w czerwonych skarpetkach).

5. Jako zadanie domowe nauczyciel poleca uczniom wykonanie Ćwiczenia 1 i 2.

6. Podaje zadanie dla zainteresowanych – wykonanie mapy/plakatu samorządności szkolnej – o jakich sprawach szkolnych mogą decydować sami uczniowie, a w jakich i komu muszą się podporządkować*.

* To wyjaśnienie wydaje się istotne z powodu dominacji indywidualistycznego światopoglądu wśród współczesnych ludzi, co nierzadko owocuje spontaniczną interpretacją przez nich pojęć odwołujących do życia społecznego w kategoriach doświadczenia indywidualnego. Bez wyraźnego wskazania przez nauczyciela na społeczny charakter omawianej podczas lekcji samorządności (miejskiej i szkolnej) uczniowie mogą nie zrozumieć właściwie zadania domowego.

Podsumowanie najważniejszych treści lekcji

1. Zapoznanie się z informacjami dotyczącymi powodów zakładania miast średniowiecznych.

2. Zapoznanie się z najważniejszymi cechami średniowiecznego miasta (charakterystycznym planem oraz elementami zabudowy).

3. Zapoznanie się z informacjami o przykładach średniowiecznej spuścizny wybranych miast Polski.

4. Analiza pojęcia samorząd w odniesieniu do samorządu miejskiego w średniowieczu.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

The medieval town

The origins of the majority of contemporary Polish cities date back to the Middle Ages. Some of them were located near boroughs, monasteries and castles, others - at the crossroads of trade routes. They were inhabited by artisans and merchants. Many towns were founded in new, previously uninhabited places. They were created in accordance with a fixed set of rules by striking a deal with the land owner. The deal specified the rights and the duties of the inhabitants. Then, a location was selected for the market square, and the streets were charted. The townsmen themselves decided about their fate and the future of their town. They chose the authorities: the city council lead by the mayor, as well as the court bench. These authorities were called municipal self‑government. Even to this day, many towns are governed by a city council, and the mayor is considered the most important official. Many medieval towns were surrounded by fortified walls and a moat, which protected them from an invasion of foreign soldiers and potential attacks of marauders. A town could be accessed through a gate, which was guarded by town guardsmen.