Temat lekcji: Pierwsze wolne elekcje

Autor scenariusza: Marcin Dyś

Adresat

Uczeń klasy V szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

Klasa V szkoły podstawowej.

X. Początki Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:

2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia artykułów henrykowskich i przedstawia zasady wolnej elekcji; omawia przebieg i rezultaty pierwszych wolnych elekcji;

3) opisuje panowanie Stefana Batorego(…).

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie dowiadują się, dlaczego i w jaki sposób doszło do wolnych elekcji, czyli wyboru króla przez szlachtę w Rzeczypospolitej.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje, czym była wolna elekcja i jak wyglądała;

• opisuje pierwszych polskich królów elekcyjnych – Henryka Walezego i Stefana Batorego;

• wyjaśnia, czym były artykuły henrykowskie i pacta conventa;

• opowiada, jaki wpływ na polską szlachtę miał Henryk Walezy i Stefan Batory;

• charakteryzuje elementy szlacheckiego ubioru z XVI wieku.

Metody/techniki kształcenia

• metody podające: pogadanka, wyjaśnienia i komentarze nauczyciela;

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika, z użyciem multimediów;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja, praca w grupach;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem; praca z ilustracją.

Formy pracy

• praca z całą klasą;

• praca grupowa (w parach);

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery:

• zeszyt i kredki/pisaki.

Przed lekcją

Uczniowie powinni przypomnieć sobie, w jakich okolicznościach dochodziło w Polsce do zmiany dynastii panującej.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje uczniom temat, cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nawiązując do zadania domowego, nauczyciel pyta, jakie dynastie zasiadały na polskim tronie i w jakich okolicznościach obejmowały one władzę. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 1 i Ćwiczenie 2, układając w kolejności chronologicznej nazwy dynastii oraz przyporządkowując do nich odpowiednich królów.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel pyta uczniów, na czym polega demokracja szlachecka i jakie są jej zasady. Następnie wprowadza uczniów w temat wolnej elekcji jako niezwykłego i nigdzie niespotykanego wyboru króla przez część poddanych. Opowiada uczniom, dlaczego doszło do takiej sytuacji (bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta, który nie wskazał następcy) i czym wolna elekcja różni się od poprzednich elekcji.

2. Nauczyciel opisuje przebieg wolnej elekcji, wprowadzając pojęcia takie jak pole elekcyjne, szopa senatorska. Uczniowie wykonują Polecenie 1. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

3. Uczniowie, pracując w parach, wcielają się w rolę szlachciców i zastanawiają się nad pytaniem: Jakiego króla chcieliby wybrać? Ich zadaniem jest wybór cech oraz obietnic i zobowiązań przyszłego króla, które zdecydowałyby o ich poparciu. Następnie nauczyciel wprowadza i wyjaśnia, w nawiązaniu do ćwiczenia uczniów, pojęcia artykuły henrykowskie, pacta conventa. Wspomina również o dokumencie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej.

4. Nauczyciel opisuje pierwszą wolną elekcję, charakteryzuje króla Henryka Walezego oraz jego krótkie rządy. Uczniowie wykonują Polecenie 2, Polecenie 3 i Ćwiczenie 3. Następnie opisuje rządy Stefana Batorego i jego wpływ na Polskę. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 4, zapoznają się także z elementami stroju Stefana Batorego (Polecenie 4). Podczas pracy nad ćwiczeniami i poleceniami nauczyciel wykorzystuje metodniki lub zestaw kart w trzech kolorach: zielonym, żółtym i czerwonym. Uczniowie dzięki kartom sygnalizują nauczycielowi, czy mają trudności z wykonywaniem poleceń (kolor zielony – radzę sobie świetnie, kolor żółty – mam wątpliwości, kolor czerwony – proszę o pomoc).Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję, czy wolna elekcja miała sens i czy „opłacało się” zastępować monarchię dziedziczną? Uczniowie wykonują Ćwiczenie 5, wskazując dobre i złe strony wolnej elekcji oraz władzy dziedzicznej.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

3. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza): “Każdy z władców elekcyjnych musiał zobowiązać się do przestrzegania zapisów w artykułach henrykowskich uzupełnionych zwykle o dodatkowe warunki zawarte w pacta conventa. Stanowiły one podstawę ustroju Rzeczypospolitej. Poszukaj postanowień z artykułów henrykowskich i pacta conventa, wyjaśnij, od spełnienia jakich żądań szlachta uzależniała wybór na króla danego kandydata.”

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

First royal elections in Poland

In 1572 King Sigismund Augustus died without male issue, failing to appoint his successor. Under the Piast Dynasty the throne was hereditary (the right of succession belonged to the eldest son of the reigning sovereign). Under the Jagiellons, the throne was elected, but only within the dynasty. The candidate was chosen from the sons of the deceased monarch. The monarch was elected by the mighty and the choice was confirmed by the nobility. During the interregnum, the Polish nobility announced that it would elect a new ruler by voting at the election sejm. However, a set of rules was developed that the king‑elect had to swear to respect (the so‑called Henrician Articles). They included, among others, a commitment that the king‑elect will not seek to introduce a hereditary monarchy in Poland. The nobility were guaranteed all rights and privileges. If the king violated them, the nobility had the right to terminate their obedience, i.e. to invoke rebellion, called rokosz. The king‑elect also had to swear to respect the so‑called pacta conventa, i.e. the promises pledged by the the king. The Henrician Articles and pacta conventa became a condition for the throne to be taken over by the king‑elect and the basis for the functioning of the election monarchy in the Commonwealth. The Polish‑Lithuanian Commonwealth thus gained a republican character with the king being the lifetime president elected by the nobility. After the death of the king, an interregnum was proclaimed. An interrex was formally the head of the state (it was always the primate of Poland), but in fact the full power in the state was taken over by the nobility. Henry, the son of the French king (of the House of Valois), was the first ruler of Poland to be elected on the basis of the royal elections in Poland. He soon abandoned Poland upon inheriting the French throne when his brother died, and Stephen Báthory, Prince of Transylvania (formerly part of Hungary, currently part of Romania) was elected. Then there were three kings from the Swedish Vasa dynasty (related to the Jagiellons on the distaff side): Sigismund III Vasa and his two sons: Władysław IV Vasa and John II Casimir Vasa.