Liść - budowa i funkcje

Czterolistna koniczyna podobno wróży pomyślność temu, kto ją znalazł. Mówi się też, że pięciolistna koniczyna, jeśli zostanie podarowana, da szczęście obdarowanemu i ofiarodawcy. To jednak tylko przesądy, prawdą jest natomiast, że liścieliśćliście przynoszą wiele korzyści nie tylko roślinom, ale także organizmom, które się nimi żywią.

Rwq8Xn5vpOSkU

Zdjęcie przedstawia złożony z dwóch półokrągłych blaszek liść muchołówki zakończony ostrymi wyrostkami. Liść zaciska się na na owadzie.

Największą część liścia stanowi blaszka liściowa

Liście wykazują największą różnorodność kształtów i form spośród wszystkich organóworganorganów roślinnych. Do ich głównych funkcji należy:

• wytwarzanie substancji pokarmowych w procesie fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy,

• przeprowadzanie wymiany gazowej,

• odprowadzanie nadmiaru wody z rośliny przez parowanie.

W budowie liścia wyróżnić można następujące elementy: nasadę, ogonek liściowy (w niektórych liściach) oraz blaszkę liściowąblaszka liściowablaszkę liściową.

Blaszka liściowa jest zwykle płaska i ma dużą powierzchnię, co pozwala na jak najlepsze wykorzystanie światła potrzebnego do fotosyntezy. Występują w niej tzw. nerwy liściowe zbudowane z tkanki przewodzącejtkanka przewodzącatkanki przewodzącej i wzmacniającejtkanka wzmacniającawzmacniającej – stanowią one  rusztowanie liścia oraz transportują wodę i produkty fotosyntezy.

Ogonek liściowy występuje tylko w niektórych liściach, nazywanych ogonkowymi. Łączy on blaszkę z łodygąłodygałodygą oraz utrzymuje liść w takiej pozycji, aby docierało do niego jak najwięcej światła. W liściach bezogonkowych, czyli siedzących, które spotkać można np. u traw, ogonek liściowy nie występuje.

Ogonek liściowy lub bezpośrednio blaszka liściowa umieszczone są na łodydze za pomocą tzw. nasady liścia.

R1aSoomyTiPTg

Zdjęcie przedstawia pole żółtych tulipanów. Każdy z kwiatów na płatkach ma czerwone elementy po zewnętrznej stronie.

Ciekawostka

Największe na świecie liście ma wiktoria królewska rosnąca w dorzeczu Amazonki. Ich średnica dochodzi do 4 m. Dzięki specjalnej budowie wewnętrznej liście te potrafią unieść osoby ważące nawet 75 kg.

R5Zfbs01xLY6w

Fotografia przedstawia pływające po wodzie wielkie, talerzowate liście wiktorii królewskiej. Wszystkie wyrastają z jednego miejsca. Liście są płaskie, ale mają podniesiony brzeg.

Ciekawostka

Liście roślin iglastych pełnią takie same funkcje, jakie pełnią liście drzew liściastych, ale ich budowa jest odmienna. Mają bardzo niewielką powierzchnię – przybierają kształt igły i pokryte są nieprzepuszczającym wody woskiem, a aparaty szparkoweaparat szparkowyaparaty szparkowe leżą w zagłębieniach skórki. Wszystkie te cechy ograniczają utratę wody, co umożliwia im przetrwanie zimy – okresu, w którym roślina nie pobiera wody z podłoża. Rośliny iglaste, z wyjątkiem modrzewia, nie zrzucają liści na zimę.

R1IXZBcAVNy5g

Fotografia przedstawia zbliżenie gałązki z bardzo długimi, niebieskawymi igłami i trzema brązowymi szyszkami. To sosna czarna. Gałąź została sfotografowana na tle nieba.

Liście mogą mieć jedną lub kilka blaszek

Ze względu na budowę blaszek liściowych wyróżnia się liście pojedyncze i liście złożone. Liście pojedyncze posiadają jedną blaszkę, która może przyjmować różne kształty, np. jajowate, sercowate czy okrągłe.

W przypadku liści złożonych na jednym ogonku osadzonych jest kilka mniejszych blaszek, które mogą być złożone dłoniasto, jak u kasztanowca, lub pierzasto – jak u jarzębiny.

R1YWCDSQDNzEG

Ilustracja przedstawia trzy fotografie różnych liści. U góry każda ma kółeczko z rysunkiem blaszki liściowej. Lewa fotografia przedstawia pojedynczy liść lipy, który ma pojedynczą blaszkę liściową osadzoną na krótkim ogonku liściowym. Środkowa fotografia przedstawia dłoniasto rozłożony liść kasztanowca, złożony z kilku blaszek liściowych odchodzących promieniście od ogonka. Liść swoim pokrojem przypomina rozłożoną ludzką rękę. Prawa fotografia przedstawia gałązkę jarzębiny z gronami czerwonych owoców i pierzasto rozłożonymi liśćmi. W tym przypadku blaszki liściowe ułożone są parami po obydwu stronach długiego ogonka liściowego.

Dzięki modyfikacjom budowy liście mogą pełnić specjalne funkcje

Oprócz podstawowych funkcji liście różnych roślin pełnią także inne zadania, do których przystosowane są dzięki modyfikacjommodyfikacje liścimodyfikacjom budowy. Przystosowania te umożliwiają roślinom przeżycie w różnych środowiskach nieprzyjaznych, np. na pustyniach czy w rejonach podbiegunowych.

Wśród liści zmodyfikowanych wyróżniamy:

• liście spichrzowe wyspecjalizowane w magazynowaniu substancji pokarmowych lub wody; te które gromadzą materiały zapasowe występują u roślin tworzących cebule, jak: czosnek i tulipan, z kolei liście gromadzące wodę spotykane są u gatunków żyjących w środowiskach suchych np. u aloesu, rozchodnika;

• liście czepne spotykane u roślin pnących np. u grochu; są wrażliwe na dotyk i dlatego owijają się wokół podpór umożliwiają w ten sposób roślinie wspinanie się do światła;

• liście pułapkowe występują u wszystkich roślin mięsożernych i przystosowane są do chwytania drobnych zwierząt, najczęściej owadów; w ten sposób rośliny uzupełniają związki azotu, których brakuje w glebie; liście pułapkowe wytwarzają rosiczki, muchołówki i dzbaneczniki;

• ciernie liściowe powstające w wyniku zredukowania powierzchni liści po to, by zmniejszyć utratę wody; nie przeprowadzają fotosyntezy, są sztywne i ostro zakończone przez co chronią rośliny przed roślinożercami. Występują np. u kaktusów.

Galeria zdjęć liści o specjalnych funkcjach:

R1SGpWNQOjWsd

Fotografia przedstawia cebule tulipana, zbudowane z liści spichrzowych. Mają one kształt łez. Na zewnątrz widnieje brązowy, pociemniały liść. Na niektórych cebulach widoczne jest pęknięcie pociemniałego zewnętrznego liścia. Spod spodu przebija się jasny liść. Cebule nie posiadają korzeni.

R1QiOQju61PLD

Fotografia przedstawia roślinę rozchodnik. Posiada ona grube, zielone liście o wałkowatym kształcie. Liście wyrastają z cienkich łodyżek i rosną w stosunku do nich prostopadle.

R1D8l3XyZaAij

Fotografia przedstawia podłużne, wąskie, pozakręcane, zielone liście czepne groszku, owijające się wokół podpór. Obok widoczne są niezmodyfikowane liście o szerokiej płaskiej blaszce liściowej.

R1OXUScVRoLgL

Fotografia przedstawia liść dzbanecznika przekształcony w pułapkę na owady. Ma on kształt dzbanka, na szczycie którego znajduje się otwór otoczony zagiętą do wnętrza, podłużnie żebrowaną, żółtą krawędzią. Część tej krawędzi przechodzi w spłaszczone wieczko rozpostarte nad otworem. Zewnętrzna ściana dzbanka ma kolor żółto‑czerwony, a jego wnętrze jest intensywnie czerwone.

RvAdq3obbr7wL

Zdjęcie przedstawia dwa kaktusy o kulistych łodygach, gęsto pokrytych cierniami. Są to liście przekształcone w twarde, ostro zakończone żółtawe wyrostki, pozbawione blaszek liściowych. Kaktusy znajdują się na czarnym, grudkowanym podłożu.

Ciekawostka

Liście odgrywają ważną rolę w rozmnażaniu roślin. U niektórych gatunków służą do rozmnażania bezpłciowego. Na przykład roślina doniczkowa nazywana żyworódką tworzy na brzegu liścia łatwo odpadające rozmnóżki będące miniaturowymi pędami z korzeniamikorzeńkorzeniami. U begonii i fiołka afrykańskiego cały liść lub jego fragment może dać początek nowej roślinie.

R1QrPdUA4lonB

Ilustracja przedstawia fotografię rośliny doniczkowej o fioletowych kwiatach i grubych, ciemnozielonych liściach oznaczoną cyfrą 1. Kolejne rysunki w prawo ukazują sposób rozmnażania fiołka afrykańskiego. Na ilustracji nr 2 pokazany jest ucięty liść fiołka wraz z ogonkiem liściowym. Na rysunku nr 3 jest pokazany liść fiołka umieszczony w naczyniu z wodą w ten sposób, że ogonek zanurzony jest w wodzie, od niego odchodzą krótkie korzenie. Na ostatnim rysunku (numer 4) przedstawiono nową roślinę fiołka w brązowej doniczce, uzyskaną przez ukorzenienie liścia.

Dla zainteresowanych

Budowa wewnętrzna liścia

Liść pokryty jest jednowarstwową, przezroczystą skórką, w której znajdują się aparaty szparkowe. 

Wnętrze liścia wypełnione jest tkanką miękiszowątkanka miękiszowatkanką miękiszową. Dzięki dużej liczbie chloroplastów komórki tej tkanki są miejscem produkcji pokarmu w procesie fotosyntezy. Zaopatrzenie liścia w wodę oraz odprowadzenie z niego produktów fotosyntezy odbywa się za pośrednictwem tkanek przewodzących, będących częścią nerwów liściowych. Każda wiązka zawiera elementy drewnadrewnodrewna i łykałykołyka. Tkanki przewodzące często są otoczone tkanką wzmacniającą, usztywniającą blaszkę liścia.

R1GkFaHZIKK4Q

Ilustracja przedstawia zielony liść z zaznaczonymi nerwami liściowymi oraz powiększenie jego fragmentu na szarym tle. Fragment ten pokazuje budowę wewnętrzną w dwóch przekrojach. Poszczególne tkanki oznaczono różnymi kolorami i opisano z boku. Górną powierzchnię liścia tworzy skórka górna zbudowana ze spłaszczonych, ściśle przylegających do siebie komórek. Poniżej znajduje się warstwa podłużnych, ściśle przylegających do siebie komórek ułożonych prostopadle do powierzchni liścia. Jeszcze niżej obecne są owalne komórki rozdzielone dużymi pustymi przestrzeniami. Te dwie tkanki podpisane są jako miękisz. Na środku liścia biegną komórki rurowatego kształtu zebrane w pęczek, tworzące tkankę przewodzącą (czyli nerw) złożoną z drewna i łyka. Spodnią warstwę liścia tworzy skórka dolna, na której występują zgrupowane po dwie komórki szparkowe rozdzielone szparką.

1

Obserwacja 2

Przeprowadź obserwację, aby zaobserwować tkanki budujące liść.

Problem badawczy: Rozróżnianie tkanek budujących liść.

Hipoteza 1

Hipoteza 1

Liść jest zbudowany z jednego rodzaju tkanki.

Hipoteza 2

Hipoteza 2

Liść jest zbudowany z wielu tkanek różniących się budową.

Co będzie potrzebne

• mikroskop,

• preparat trwały przekroju poprzecznego liścia.

Instrukcja

1. Umieść preparat na stoliku mikroskopu.

2. Ustaw obraz preparatu i odpowiednią ostrość.

3. Obserwuj tkanki liścia, przechodząc od najniższych do najwyższych powiększeń.

4. Wyróżnij warstwy komórek i zaobserwuj ich cechy charakterystyczne:

   1. skórkę górną i dolną oraz aparaty szparkowe,

   2. miękisz,

   3. tkankę przewodzącą.

5. Narysuj schemat przekroju liścia, zaznacz wyróżnione warstwy komórek (pamiętaj o zachowaniu proporcji).

   R1I9dAqriijdY

   Fotografia mikroskopowa przedstawia przekrój przez liść. Różne tkanki są wybarwione na fioletowo, niebiesko i czerwono. W centralnej części przekroju widoczne jest zagęszczenie cienkich komórek tkanki przewodzącej. Górna i dolna powierzchnia liścia składa się z pojedynczej warstwy ściśle przylegających komórek skórki. Pod górną powierzchnią liścia obecne są podłużne komórki ułożone prostopadle do niej. Pozostała część przekroju wypełniona jest przez owalne komórki rozdzielone pustymi przestrzeniami.

   

RYWSZipmHrIqG

Wyniki (Uzupełnij). Wnioski (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Wyniki: Opisz co widzisz pod mikroskopem. Zwróć uwagę na kształt komórek oraz jak są ułożone względem siebie.

Wnioski: Która hipoteza jest prawdziwa?

Pokaż odpowiedź

Wyniki: Na przekroju poprzecznym liścia widoczne są tkanki ułożone w warstwy: skórka górna, miękisz, skórka dolna. W skórce dolnej znajdują się aparaty szparkowe. Na środku przekroju przez blaszkę znajduje się tkanka przewodząca.

Wnioski: Liście zbudowane są z różnych tkanek. Hipoteza 2 jest prawdziwa, a hipoteza 1 nieprawdziwa.

Ciekawostka

Gdy wilgotność powietrza jest bardzo duża, rośliny nie mogą skutecznie odparowywać wody z powierzchni liści. Niektóre pozbywają się wtedy nadmiaru wody (i soli mineralnych), wydzielając je w postaci kropel na brzegach liści. Zjawisko to można zaobserwować rano po ciepłej nocy u truskawek, nasturcji, zbóż oraz u krwiściągu przedstawionego na ilustracji poniżej.

RUSPJ4mbWNo5h

Fotografia przedstawia jasnozielone liście na cienkich, czerwonawych łodygach. Na krawędzi blaszki liściowej zebrały się liczne małe krople wody. Roślina wydziela nadmiar wody.

To ważne!

• Budowa zewnętrzna liści jest bardzo zróżnicowana. W liściach ogonkowych, wyróżnia się: blaszkę liściową, ogonek liściowy i nasadę liścia. W liściach bezogonkowych czyli siedzących występują podobne elementy z wyjątkiem ogonka liściowego.

• Liście pojedyncze mają jedną blaszkę, a liście złożone - kilka blaszek liściowych.

• Liście służą roślinie do przeprowadzania procesu fotosyntezy, wymiany gazowej oraz regulacji parowania wody.

• Do liści pełniących specjalne funkcje należą liście pułapkowe, spichrzowe, ciernie oraz liście czepne.

Na pożegnanie

Ćwiczenie 10

RmJBCrT3ptGkm

RKhgonoh4VUBU

Przyporządkuj numery liści przedstawionych na rysunku do odpowiednich kategorii. Liście złożone Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 grupy 2, 2. element 3 grupy 2, 3. element 2 grupy 1, 4. element 3 grupy 1, 5. element 1 grupy 2, 6. element 1 grupy 1 Liście proste Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 grupy 2, 2. element 3 grupy 2, 3. element 2 grupy 1, 4. element 3 grupy 1, 5. element 1 grupy 2, 6. element 1 grupy 1

Przyporządkuj numery liści przedstawionych na rysunku do odpowiednich kategorii. Liście złożone Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 grupy 2, 2. element 3 grupy 2, 3. element 2 grupy 1, 4. element 3 grupy 1, 5. element 1 grupy 2, 6. element 1 grupy 1 Liście proste Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 grupy 2, 2. element 3 grupy 2, 3. element 2 grupy 1, 4. element 3 grupy 1, 5. element 1 grupy 2, 6. element 1 grupy 1

1

Ćwiczenie 10

R1Wk1Qfi09P7n

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie, ile blaszek liścowych znajduje się w liściach pojedynczych, a ile w liściach złożonych.

Pokaż odpowiedź

Liście pojedyncze posiadają jedną blaszkę i mogą przyjmować różne kształty. Są to np. liście dębu, lipy, buku czy derenia. W przypadku liści złożonych na jednym ogonku osadzonych jest kilka mniejszych listków. Są to np. liście koniczyny, kasztanowca czy jarzębiny. Liście złożone dzielą się na liście dłoniastozłożone lub pierzastozłożone.