Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RAIcoB0vOR1dG

Lud jedynego Boga – starożytny Izrael

Tora
Ben Faulding, fotografia barwna, licencja: CC BY-NC 2.0
Już wiesz
  • Przypomnij, czym jest politeizm.

  • Wymień poznane przez ciebie ludy, które wyznawały religię politeistyczną.

Abraham i Ziemia Obiecana. Monoteizm

Początkowo starożytni Żydzi, nazywający siebie Izraelitami lub Hebrajczykami, tworzyli niewielkie koczownicze plemiona pasterskie zamieszkujące Palestynę. W Biblii, świętej księdze Izraelitów, znajdujemy liczne opowieści o ich pochodzeniu. Ich praojcem miał być Abraham, któremu Bóg o imieniu Jahwe obiecał krainę Kanaan, czyli właśnie Palestynę. Stąd nazywana jest ona także Ziemią Obiecaną. Izraelici odrzucili politeistyczną wiarę innych ludów starożytnych i wyznawali jednego Boga. Ich religia, nazywana judaizmem, jest więc przykładem monoteizmutve6GwH3Hn_000tp001monoteizmu.

R12MMSIQRltzy1
Wędrówka Abrahama do Ziemi Obiecanej
Krystian Chariza i zespół,
tve6GwH3Hn_000tp001
tve6GwH3Hn_0000000Z

Niewola egipska i Mojżesz

R8hr7s1YD63VP1
Jedno ze średniowiecznych wyobrażeń Arki Przymierza
domena publiczna

Na czele Izraelitów stanął Izaak, syn Abrahama, a następnie jego wnuk Jakub. Pomiędzy dwunastoma synami Jakuba dochodziło do konfliktów. Najmłodszego z nich, Józefa, bracia nienawidzili tak bardzo, że sprzedali go jako niewolnika do Egiptu. Tam, po wielu trudnościach, został ministrem faraona. Tymczasem Izraelici, znękani długotrwałą suszą, musieli szukać pożywienia poza Palestyną. Sprowadził ich do Egiptu Józef. Odtąd w pocie czoła pracowali dla faraona. Z egipskiej niewoli wyprowadził Izraelitów Mojżesz. Doszło wtedy do cudownego rozstąpienia się wód Morza Czerwonego, które przepuściło uciekinierów, a pochłonęło ścigających ich Egipcjan. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą święto Paschy.

W czasie wędrówki Izraelitów po pustyni Bóg zawarł z Mojżeszem przymierze, na mocy którego stali się oni narodem wybranym. Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice z dekalogiem, czyli dziesięcioma przykazaniami, które stanowiły zbiór zasad regulujących życie Izraelitów. Zgodnie z jedną z nich ostatni, siódmy dzień tygodnia, szabat, miał być przeznaczony na odpoczynek i kult jedynego Boga, Jahwe.

Według Biblii Arka Przymierza była obitą złotą blachą drewnianą skrzynią. Zgodnie z tradycją żydowską w Arce były przechowywane kamienne tablice z dekalogiem. W czasie wędrówki do Ziemi Obiecanej Arka była najważniejszym przedmiotem kultu Izraelitów. Zaginęła w VI w. p.n.e. podczas najazdu Babilończyków na Palestynę.

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego Arka Przymierza była uważana przez starożytnych Izraelitów za największą świętość.

RP6Bd4A8fakV11
Czterej mężczyźni ubrani w białe szaty, z białymi turbanami na głowach trzymają za końca dwa drągi na których zaczepiona jest zdobiona skrzynia w kolorze złotym, na której pokrywie widać dwie rzeźby uskrzydlonych aniołów wyciągających do siebie skrzydła.
Arka Przymierza na obrazie Jacques’a J. Tissota
James Jacques Joseph Tissot , Arka przenoszona przez Jordan, 1896–1902, Muzeum Żydów w Nowym Jorku, domena publiczna
tve6GwH3Hn_0000001R

Dziesięć przykazań

RV9wsxIND8P6T1
Góra Synaj, na której Jahwe przekazał Mojżeszowi dekalog Góra Synaj, na której Jahwe przekazał Mojżeszowi dekalog Źródło: Studio31, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Góra Synaj, na której Jahwe przekazał Mojżeszowi dekalog
Studio31, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R13GrHlmmvLPq1
Mojżesz schodzi z góry Synaj
Gustave Doré, Mojżesz schodzi z góry Synaj, 1866, drzeworyt, domena publiczna
Biblia Tysiąclecia
Biblia Tysiąclecia

Wtedy mówił Bóg wszystkie te słowa:
”Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.
Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!
Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! […]
Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. […]
Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.
Nie będziesz zabijał.
Nie będziesz cudzołożył.
Nie będziesz kradł.
Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.
Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”

tve6GwH3Hn_00000_BIB_001Biblia Tysiąclecia, Poznań 2003.
Polecenie 2
  • Wskaż przykazanie, które wprost wskazuje na monoteistyczny charakter judaizmu.

  • Przeczytaj uważnie tekst i zastanów się, jaki wpływ mógł mieć Dekalog na sztukę religijną tworzoną przez Żydów.

tve6GwH3Hn_0000002F

Królestwo Izraela

R1X4cbxGJuV5h1
zadanie interaktywne
Świątynia Salomona
Contentplus.pl sp. z o.o., Sol90, tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl

Zagrożenie atakami innych ludów wzmocniło jedność Żydów i spowodowało połączenie się rozproszonych dotąd plemion. W XI w. p.n.e. proroktve6GwH3Hn_000tp002prorok Samuel wyznaczył Saula na pierwszego króla starożytnego Izraela.

Jego następcą był Dawid, który stolicą państwa uczynił Jerozolimę, a po nim władzę objął Salomon. Za jego rządów zbudowano w Jerozolimie świątynię, w której przechowywano Arkę Przymierza. Po śmierci Salomona kraj został podzielony na dwie części: królestwo Izraelakrólestwo Judy.

Polecenie 3

Podaj nazwę państwa graniczącego z Izraelem od południa.

R1cx78TLDMWXg
Palestyna na przełomie II/I tysiąclecia p.n.e.
Krystian Chariza i zespół,
tve6GwH3Hn_000tp002
tve6GwH3Hn_00000038

Niewola babilońska i diaspora

W połowie I tysiąclecia p.n.e. królestwo Izraela znalazło się pod panowaniem Babilonii. Świątynia Jerozolimska została zniszczona i rozpoczął się okres tzw. niewoli babilońskiej. Kolejnymi najeźdźcami Izraela byli Persowie, a następnie Rzymianie. Klęską zakończyły się powstania przeciw Rzymowi w I i II w. n.e. Przyniosły zniszczenie Jerozolimy i zakaz praktykowania judaizmu. Żydzi byli zmuszeni żyć z dala od ojczyzny, w diasporzetve6GwH3Hn_000tp003diasporze, rozproszeni wśród innych ludów, mówiących innym językiem i wyznających inną wiarę.

Z Drugiej Świątyni, odbudowanej po okresie niewoli babilońskiej, pozostał tylko fragment zwany Ścianą Płaczu. Jest dziś najświętszym miejscem judaizmu, celem pielgrzymek oraz modlitw Żydów z całego świata.

R12fbKO1hhUm91
Ściana Płaczu w Jerozolimie. Ściana Płaczu w Jerozolimie. Źródło: Sheepdog85, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ściana Płaczu w Jerozolimie.
Sheepdog85 , Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
1
Ćwiczenie 1
Rt6mIhM1s8Ueg1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tve6GwH3Hn_000tp003
tve6GwH3Hn_0000003Q

Naród wybrany. Judaizm

Przez wieki Żydzi zmuszeni byli do życia na wygnaniu lub w niewoli, co wzmocniło ich poczucie wspólnoty, a zarazem uzmysłowiło im odmienność od innych plemion. Wyróżniali się nie tylko monoteistyczną religią, ale także zwyczajami określanymi przez religijne zasady, których fundamenty zostały zawarte w pięciu pierwszych księgach Biblii, nazywanych Pięcioksięgiem lub Torą, czyli Prawem. Dotyczyło to m.in. przepisów odnoszących się do diety, wyznaczanej przez konieczność zachowania tzw. koszerności. Oznaczało to m.in. zakaz spożywania wieprzowiny oraz owoców morza. Ponadto Żydów obowiązywały rytualne kąpiele i celebra szabatu, a samych mężczyzn – zabieg obrzezania. Religię wyznawaną przez Żydów nazywamy judaizmemtve6GwH3Hn_000tp004judaizmem.

1
Ćwiczenie 2
R1NmRbxy3Povg1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tve6GwH3Hn_000tp004
tve6GwH3Hn_00000042

Symbole judaizmu

REylbkHpgrH7n1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RxYjj39jeOLjD1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Sześcioramienna gwiazda Dawida to symbol Żydów i judaizmu. Znajduje się na fladze współczesnego państwa Izrael.

RPLZuDDdExYBE1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RFkvWe86ZLWya
Godło Izraela
domena publiczna

Symbolem judaizmu jest również menora, czyli siedmioramienny świecznik. Najpierw stała przed Arką Przymierza, a potem swoje miejsce znalazła kolejno w Pierwszej i Drugiej Świątyni w Jerozolimie. Symbolizuje czuwanie Boga nad Żydami. Kiedy w 70 r. n.e. Rzymianie zdobyli Jerozolimę, zrabowali ten bezcenny zabytek.

Polecenie 4

Zastanów się, co mówi o roli religii w życiu współczesnych Żydów obecność motywu menory w ich godle państwowym.

Poniższa ilustracja przedstawia zwój Tory oraz jad, czyli pałeczkę używaną do czytania Tory. Ma on charakterystyczne zakończenie: w kształcie dłoni z wyciągniętym palcem wskazującym. Zwyczaj korzystania z jadu związany jest z traktowaniem Tory jako szczególnej świętości – dotykanie jej bezpośrednio własnymi palcami podczas czytania uznawane jest przez Żydów za profanację.

Mezuza jest rodzajem futerału, w którym Żydzi umieszczają wybrane wersety z Tory i przytwierdzają go do górnej framugi drzwi. Mezuza ma uświęcać dom i przypominać o Bożej opiece nad jego mieszkańcami.

tve6GwH3Hn_0000005Q

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 3
R1HtyjBvVPHKa1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Przedstaw najważniejsze wydarzenia z historii narodu żydowskiego. Uzasadnij swój wybór.

  2. Scharakteryzuj religię wyznawaną przez Żydów. Podaj jej najważniejsze cechy.

  3. Wytłumacz, jaką rolę w kształtowaniu tożsamości Żydów odegrała ich religia.

  4. Wymień i opisz najważniejsze symbole judaizmu.