Ludzie modlitwy – mnisi
W służbie Bogu
W średniowiecznej Europie religia chrześcijańska odgrywała ważną rolę. Uważano, że człowiek powinien tak postępować, aby zasłużyć na zbawienie po śmierci. W tym celu niektórzy ludzie umartwiali się – wyrzekali wszelkich wygód i przyjemności, a nierzadko zadawali swemu ciału cierpienia. Pościli, czyli powstrzymywali się od jedzenia posiłków lub potraw pewnego rodzaju (np. mięsa), a także rezygnowali z posiadania wszelkich dóbr doczesnych. Były to sposoby, które miały przybliżać chrześcijan do Boga. Bywało również, że porzucali swoje dotychczasowe życie, często wygodne, i opuszczali rodziny, by służyć Bogu. Tworzyli wspólnoty oddzielone od świata zewnętrznego, żyjące w zamknięciu. Ich członków nazywamy zakonnikami lub mnichami, a zamieszkiwane przez nich budynki – klasztorami. Były one zarządzane przez opatów. W klasztorach opracowywano specjalne zasady wspólnego życia. Ich zbiór nazywamy regułą. Zakonnicy, których obowiązuje taka sama reguła, należą do zgromadzenia religijnego określanego mianem zakonu. Mnisi składali uroczyste śluby zakonne: przysięgę ubóstwa i bezwzględnego posłuszeństwa przełożonym, a także życia w celibacie, co oznaczało, że nie mogli zawierać związków małżeńskich.
W średniowieczu ludzie umartwiali się na różne sposoby, które dziś mogą zaskakiwać. Na przykład św. Szymon żył z dala od ludzi na słupie. Właśnie dlatego nazywa się go Słupnikiem.
Przyjrzyj się średniowiecznej miniaturze przedstawiającej św. Szymona Słupnika.
Jak myślisz, w jaki sposób pustelnik zdobywał jedzenie?
Wymień jedną cechę charakteru, którą musiał się wyróżniać.
Kiedy to było?
Módl się i pracuj
Jedna z najważniejszych reguł zakonnych została opracowana w VI wieku przez św. Benedykta. Według niej do najważniejszych obowiązków zakonników należy modlitwa oraz praca fizyczna, a oprócz tego mnisi powinni oddawać się lekturze ksiąg religijnych. Reguła ta obowiązywała w zakonie benedyktynów. Podobnych zasad przestrzegano w zakonie cystersów, założonym w XI wieku. Cystersi kładli nacisk na ubóstwo i utrzymanie się z pracy własnych rąk. Podzielali zdanie św. Benedykta, że lenistwo jest wrogiem duszy.
Zapoznaj się z fragmenten reguły zakonnej napisanej przez świętego Benedykta i odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania.
Reguła św. Benedykta
[…] gdy tylko przełożony wyda jakieś polecenie, nie zwlekają [mnisi] ani chwili z jego wykonaniem tak, jak gdyby sam Bóg rozkazywał. […] Tacy właśnie porzucają natychmiast swoje sprawy i wyrzekają się własnej woli. Od razu wszystko wypuszczają z ręki i pozostawiają nie ukończoną pracę, którą wykonywali, aby jak najrychlej w duchu posłuszeństwa odpowiedzieć czynem na otrzymane polecenie.
Bezczynność jest wrogiem duszy. Dlatego też bracia muszą się zajmować w określonych godzinach pracą fizyczną i również w określonych godzinach czytaniem duchownym.
Klasztor zaś, jeśli to możliwe, tak powinien być zorganizowany, żeby można było znaleźć w obrębie jego murów wszystko, co niezbędne, a więc wodę, młyn, ogród, jak również różne warsztaty rzemieślnicze, tak aby mnisi nie musieli włóczyć się na zewnątrz, co nie przynosi zgoła pożytku ich duszom.
Reguła św. Benedykta, tłum. Benedyktyni Tynieccy, Tyniec 1977.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Fragment reguły św. Benedykta czyta Bartosz Woźny Fragment reguły św. Benedykta czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.
Na polecenie przełożonego zakonnik...
- powinien natychmiast zareagować, porzucając to, co robi.
- musi najpierw skończyć swoją pracę, a potem wykonać to, o co został poproszony.
- nie musi reagować, jeśli nie ma ochoty.
Zakonnicy powinni dzielić swój czas...
- między pracę fizyczną a powinności religijne.
- między długi odpoczynek a pracę fizyczną.
- między modlitwę a odpoczynek.
Św. Benedykt zaleca, żeby...
- klasztor był samowystarczalny.
- zakonnicy jak najczęściej wychodzili poza mury klasztorne.
- młyn i warsztaty rzemieślnicze znajdowały poza obrębem klasztoru.
Życie w klasztorze
Benedyktyni budowali swoje klasztory zazwyczaj w miejscach mało dostępnych, natomiast cystersi w dolinach wśród pól, gdzie uprawiali ziemię i hodowali trzodę, bydło i owce, a także mieli ule i stawy rybne. Klasztory, niedostępne dla ludzi z zewnątrz, często stawały się samowystarczalnymi majątkami. Mnisi, oprócz spełniania powinności religijnych, sami produkowali żywność i zajmowali się rzemiosłem. Prowadzili szpitale i szkoły. Wiele czasu spędzali na przepisywaniu ksiąg – zarówno religijnych, jak i poświęconych medycynie, astronomii oraz prawu. Dzięki temu w klasztorach powstawały wspaniałe biblioteki, które były prawdziwymi skarbnicami wiedzy.
Na ilustracji przedstawiono średniowieczny klasztor.
Opowiedz, jak wyglądało życie codzienne w klasztorze.
Wymień najważniejsze pomieszczenia klasztorne.
Połącz ze sobą wyrazy o takim samym znaczeniu.
szpital, ogród, sypialnia, jadalnia
| dormitorium | |
| infirmeria | |
| refektarz | |
| wirydarz |
W skryptorium
Mnisi przepisywali księgi w specjalnie do tego przeznaczonym pomieszczeniu, zwanym skryptorium. Czynność ta wymagała skupienia, cierpliwości i staranności. Wykonywali ją głównie benedyktyni, dlatego taką drobiazgową pracę nazywamy benedyktyńską.
Przyjrzyj się ilustracji i opisz warunki, w których pracowali zakonnicy.
Klasztory w średniowiecznej Polsce
Zdjęcie przedstawia klasztor Benedyktynów w Tyńcu. Pierwsze klasztory na ziemiach polskich powstały za sprawą benedyktynów, którzy przybyli na dwór Mieszka I wraz z Dobrawą. Pełnili na nim ważne funkcje, ponieważ byli wykształceni i umieli posługiwać się pismem.
Powiedz, dlaczego klasztor w Tyńcu został zbudowany na wzgórzu?
Z wizytą w średniowiecznym opactwie
Zakony żebracze
W XIII wieku pojawiły się zakony żebracze. Reguły tych zakonów nakazywały mnichom żyć w ubóstwie, z pracy własnych rąk lub jałmużny. Ich klasztory nie mogły przyjmować bogatych darów. Do zakonów żebraczych należały zgromadzenia dominikanów i franciszkanów, których nazwy pochodzą od imion ich założycieli – odpowiednio: św. Dominika i św. Franciszka. Oba te zakony budowały swoje klasztory w miastach, żeby być bliżej ludzi, którym pomagały.
W średniowieczu wprowadzono w Kościele zwyczaj czczenia osób zmarłych, które wyróżniały się spośród innych wiernych swoim pobożnym życiem bądź wyjątkowymi cechami. Osoby takie nazywane są świętymi. Uroczyste ogłoszenie ich świętości to kanonizacja. Wizerunki świętych wyróżnia się aureolą, czyli złocistym kręgiem okalającym głowę.
Jedną z najbardziej znanych świętych żyjących na ziemiach polskich była Jadwiga, żona Henryka Brodatego, księcia Śląska.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Materiał dodatkowy: Jadwiga Śląska – droga do świętości Materiał dodatkowy: Jadwiga Śląska – droga do świętości Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Święty Franciszek z Asyżu
Franciszek żył na przełomie XII i XIII wieku. Pochodził z zamożnej kupieckiej rodziny, mieszkającej w mieście Asyż we Włoszech. Jako młodzieniec spędzał czas na rozrywkach. Pod wpływem tajemniczej wizji postanowił jednak odmienić swoje życie. Opłacił odbudowę kościoła koło Asyżu, a resztę pieniędzy ofiarował ubogim. Nie podobało się to ojcu, który zażądał ich zwrotu. Franciszek nie miał już nic, więc oddał mu swoje ubranie. Od tego momentu żył w biedzie, żebrał, chodził boso w szarym habicie przewiązanym sznurem, dużo modlił się i pościł. Namawiał ludzi, by żyli zgodnie z chrześcijańskimi zasadami i pokutowali za grzechy. Franciszek opiekował się trędowatymi: ludźmi chorymi na zaraźliwą i groźną chorobę zwaną trądem. Był bardzo łagodnym człowiekiem, kochał ludzi i zwierzęta. Zaraz po śmierci Kościół uznał go za świętego. Zakony franciszkanów rozpowszechniły się w całej Europie.
Święty Franciszek jest dzisiaj czczony m.in. jako szczególny opiekun zwierząt. Według legendy potrafił z nimi rozmawiać.
Zakony żeńskie
Świętego Franciszka chciały naśladować także kobiety. Wśród nich wyróżniała się Klara. Opuściła dom rodzinny i założyła żeński zakon żebraczy, nazwany od jej imienia klaryskami.
Zakony rycerskie
W średniowieczu powstawały również zakony rycerskie. Ich członkowie oprócz ślubów posłuszeństwa, życia w ubóstwie i czystości składali także przysięgę walki z niewiernymi. Większość z tych zgromadzeń powstała, by opiekować się pielgrzymami podążającymi do Ziemi Świętej (Palestyny i Izraela – miejsc znanych ze Starego i Nowego Testamentu), a także by bronić jej przed najazdami pogan. Takimi zakonami byli templariusze i joannici. W końcu XII wieku powstał Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zwany zakonem krzyżackim.
Uzbrojeni rycerze z zakonu templariuszy, joannitów i krzyżaków przygotowani do walki. Opisz wygląd i uzbrojenie rycerzy.
Podsumowanie
Zakon to...
- wspólnota religijna, która żyje według specjalnych zasad.
- grupa znajomych, którzy mają te same zainteresowania.
- wspólnota, w której każdy żyje tak, jak mu się podoba.
Klasztor to miejsce...
- rozgrywania zawodów sportowych.
- wystawiania sztuk teatralnych.
- zamieszkania zgromadzenia zakonnego.
Reguła klasztorna to...
- jadłospis zakonników.
- surowe zasady, według których żyją mnisi określonego zakonu.
- zalecenia, których zakonnicy mogą przestrzegać, ale nie muszą tego robić.
Uzupełnij zdania podanymi niżej słowami lub wyrażeniami.
regułą, ubóstwie, benedyktyni, zakonów, klasztorach, zakony żebracze, posłuszeństwo, św. Franciszek
W średniowieczu powstało wiele ................................, których członkowie chcieli poświęcić swoje życie Bogu. Do najbardziej znanych należeli ................................ i cystersi. Zakonnicy ślubowali ................................ oraz życie w ................................ i celibacie. Życie w zakonach opierało się na specjalnych zasadach, których zbiór nazywamy ................................. Mnisi mieszkali w ................................, w których modlili się i pracowali fizycznie. Powstawały też ................................. Jeden z nich założył .................................
Polecenia
Podaj powody, dla których niektórzy ludzie zostawali zakonnikami.
Opisz życie codzienne w klasztorze.
Wymień podstawowe zasady reguły św. Benedykta.
Wyjaśnij, jaką pracę możemy nazwać benedyktyńską.
Opowiedz dzieje św. Franciszka.