Mapa przedstawia wyprawę na Moskwę w 1812 roku. Ofensywa Napoleona na Moskwę przebiegała z terenu północno- wschodniej Polski na wschód przez Wilno, Smoleńsk, Moskwę. Liczebność armii w ofensywie liczyła: w Moskwie 100000, w Smoleńsku 145000, w Wilnie 400000. Ważniejsze bitwy w czasie ofensywy: 16- 18 VIII Połock, 28 VII Witebesk, 25 VII Ostrowno, 16- 18 VIII Smoleńsk, 25 VIII Dobrogobuż, 28 VIII Wiaźma, 1 IX Gżack, 7 IX Borodino, 14 X Moskwa. Odwrót Napoleona spod Moskwy: na południowy- zachód Tarutino, Małojarosławiec, Krasne, Orsza, Bobr, Studzianka, na północ do Połocka, dalej Smorgonie, Suwałki. Liczebność armii w czasie odwrotu: Tarutino 100000, Małojarosłąwiec 96000, Krasne 37000, Orsza 24000, Bobr 20000 , Studzianka 25000, na północ do Połocka 30000, dalej Smorgonie 14000, Suwałki 10000. Ważniejsze bitwy w czasie odwrotu: 18 X Tarutino, 24 X Małojarosławiec, 3 XI Wiaźma, 15- 18 XI Krasne, 18- 20 X Połock, 26- 29 XI Studzianka. Temperatura jaka towarzyszyła podczas odwrotu Wielkiej Armii spod Moskwy (od Moskwy na zachód do granicy z dzisiejszą Polską): 0, -11, -26, -14, -25, -30, -38, -33, -30. Mapa interaktywna: Wyprawa na Moskwę w 1812 r.. Lista elementów: Ofensywa Napoleona na Moskwę: Wielka Armia Napoleona I przekroczyła Niemien i weszła na terytorium granicę Rosji 24 czerwca 1812. Tym samym nastąpił początek działań wojennych. 28 czerwca Napoleon wchodzi do Wilna. Rosjanie nie podejmowali decydującej walki. Wycofywali się w głąb kraju realizując taktykę spalonej ziemi. Wobec fiaska pierwotnych założeń wojennych, Napoleon rozkazał marsz na Witebsk, który zdobył pod koniec lipca. Wojska rosyjskie wycofały się w kierunku Smoleńska. Po dwóch dniach walk, 18 sierpnia wojska napoleońskie wkroczyły do opustoszałego Smoleńska. Wojska Napoleona stacjonowały w Smoleńsku tydzień. Po bitwach pod Smoleńskiem Wojska rosyjskie znów zaczęły się wycofywać. Wola zmuszenia cara do kapitulacji była tak silna u Napoleona, że, pomimo wyczerpania własnych oddziałów, po tygodniu spędzonym w Smoleńsku Napoleon nakazał opuszczenie miasta i marsz na Moskwę. Nowy głównodowodzący wojsk rosyjskich – Michaił Kutuzow wydał Francuzom bitwę pod Możajskiem (Borodino), walki toczyły się w dniach od 5 do 7 września. Była to jedna z najkrwawszych bitew XIX w. Zakończyła się pozornym zwycięstwem Wielkiej Armii, w efekcie była nierozstrzygnięta. Napoleonowi nie udało się doszczętnie pobić wojsk carskich. Kutuzow wycofał resztki swych sił i ewakuował Moskwę. 14 września wojska napoleońskie weszły do Moskwy. Wojska Napoleona, mimo wybuchających w niej pożarów przebywały w Moskwie ponad miesiąc. Niestety Napoleon nie doczekał się porozumienia z carem Aleksandrem I. Dowiedz się w jakim czasie dokonano ewakuacji Moskwy, co i kto podlegało ewakuacji oraz dokąd ewakuowano. Liczebność armii w czasie ofensywy. Ważniejsze bitwy w czasie ofensywy: Bitwa pod Borodino [Napoleon zajął stanowisko w zdobytej 5 reducie]. 80 dział huknęło naraz. Jazda rosyjska pierwsza rozbiła się o tę linię spiżową; wycofała się za swą piechotę. Ta posuwała się zbitą masą, w której nasze kule ryły zrazu szerokie i głębokie wyrwy, a jednak ona ciągle się zbliżała [...] Ujrzano wówczas straszną masakrę, a roztropne męstwo naszych artylerzystów podziwiało nieugięte, ślepe i zrezygnowane męstwo wrogów. Pierwsi zmęczyli się zwycięzcy. [...] Ney maszeruje [...] rozciągając swe prawe skrzydło, które szybko posuwa, aby okrążyć lewy bok nowego frontu, który mu przeciwstawiono. Davout i Murat wspierają go i niedobitki Neya zwyciężają szczątki korpusu Bagrationa. Bitwa wówczas ustała na równinie, skupiła na reszcie wzgórz nieprzyjacielskich i wokół wielkiej reduty, której broni uparcie Barclay z centrum i prawym skrzydłem przeciw ks. Eugeniuszowi. [Gen, Belliard dla rozstrzygnięcia boju żąda gwardii cesarskiej. Jej komendant, marsz.] Bessieres podkreśla znaczenie gwardii, przypomina „oddalenie od posiłków, że Europa jest między Napoleonem i Francją, że należy zachować chociaż tę garść żołnierzy [...]” I cesarz mówi wtedy do Belliarda, „że nic nie zostało jeszcze rozwikłane; że, aby rzucić swe rezerwy, chce widzieć jaśniej na szachownicy.” [...] Murat [...] zrozumiał, że zmęczenie [...] osłabiło temperament [Napoleona], a [...] działalność jego geniuszu była jak gdyby skuta przez jego ciało, osłabione podwójnym ciężarem zmęczenia i gorączki [...] Zostawiono Kutuzowowi czas na rozeznanie się; wzmocnił pozostałe punkty trudno dostępne i pokrył nizinę swą jazdą. W ten sposób Rosjanie po raz trzeci odtworzyli lewe skrzydło przed Neyem i Muratem [...] Podczas gdy była w toku rozstrzygająca szarża kawalerii [francuskiej], wicekról [Włoch, ks. Eugeniusz Beauharnais] był bliski osiągnięcia wylotu tego wulkanu [tj. wielkiej reduty]; nagle widzi, że jej ogień gaśnie, dym się rozprasza i jej szczyt świeci ruchomym i lśniącym spiżem, którym są okryci nasi kirasjerzy [...] Lecz Rosjanie [...] nieustannie zwyciężani, nieustannie są prowadzeni do boju przez swych generałów. Nie można było ścigać ich resztek; nowe parowy, a za nimi uzbrojone reduty osłaniały ich natarcia i cofania. Bronili się tam z wściekłością aż do nocy, osłaniając tak wielki trakt moskiewski, ich święte miasto, ich magazyn, zakład, schronienie [...] Około czwartej godziny odniesiono to ostatnie zwycięstwo [...] Poniatowski i Sebastiani po uporczywej walce także zwyciężyli. Nieprzyjaciel zatrzymał się i okopał na nowym stanowisku. Dzień dobiegał końca, (nasza amunicja była wyczerpana, bitwa skończona […] Straty były ogromne i bez proporcjonalnego wyniku [...] Czterdziestu trzech generałów zostało zabitych lub rannych [...] Wśród wojska, aż do [Napoleona] namiotu zwycięstwo jest milczące, ponure, odosobnione, nawet bez pochlebców [...] Armia stała nie poruszona do południa jako jedyna straż przednia. Reszta rozproszona na pobojowisku, zbierała rannych. Było ich 20 000. Przeniesiono ich o dwie mile wstecz do tego wielkiego monasteru w Kołockoj [...] 700-800 jeńców i około 20 strzaskanych dział stanowiło jedyne trofea tego niezupełnego zwycięstwa. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 26: Legiony Dąbrowskiego. Europa w dobie wojen napoleońskich, oprac. J. Willaume, Warszawa1960, str. 43-44 Kutuzow do Aleksandra I Żilino, 4/16 IX 1812. Wkroczenie nieprzyjaciela do Moskwy w żadnym wypadku nie oznacza pokonania Rosji. Raczej z wojskami, które udało mi się zachować, przedsięwezmę przesunięcie na drogę tulską. To umożliwi mi osłonę miasta Tuły, gdzie znajduje się najważniejsza wytwórnia karabinów, i Brjańska, gdzie jest równie ważna odlewnia dział oraz ochroni przygotowane zasoby w naszych najbogatszych guberniach. Każdy inny kierunek odciąłby mnie od nich, jak również przerwałby łączność z wojskami Tormasowa i Czyczagowa, na wypadek gdyby one mogły rozwinąć większą aktywność dla zagrożenia nieprzyjacielskiej lewej flanki. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 26: Legiony Dąbrowskiego. Europa w dobie wojen napoleońskich, oprac. J. Willaume, Warszawa1960, str. 44 Daty wkroczenia w czasie ofensywy. Odwrót Napoleona spod Moskwy: 18 października, nie mając już nadziei na podpisanie porozumienia (kapitulacji) z carem i widząc pogarszającą się pogodę wydał Napoleon rozkaz odwrotu. 19 października Napoleona opuściły Moskwę. Napoleon chciał zdobyć magazyny żywności w Kałudze. Dowiedz się, co w historii oznaczana stwierdzenie, iż Rosji pomógł gen. Mróz. Za wycofującą się armią napoleońską podążały wojska gen. Kutuzowa. Obie armie stoczyły zacięty bój pod Małojarosławcem. Po stoczonej bitwie Napoleon porzucił pierwotny plan dotarcia do Kaługi i skierował wojsko na drogę smoleńską. Wojskom Napoleona brakowało szczęścia, które odwróciło się od niego po przekroczeniu granicy rosyjskiej w czerwcu 1812 r. Przy przeprawie przez rzekę Berezynę armia Napoleona została zaatakowana z trzech stron. Bitwa rozegrała się 26–29 listopada 1812 roku. Części wojsk francuskich udało się przeprawić przez rzekę po dwóch mostach pontonowych, przy dużym udziale Polaków. Armia Napoleona z trudem uniknęła zagłady. 5 grudnia 1812 roku Napoleon przesiadł się do sań w miejscowości Smorgonie i wrócił do Paryża formować kolejną armię. Wojska posuwały się z trudem do granicy z Księstwem Warszawskim. Dowiedz się, kiedy resztki Wielkiej Armii przekroczyły granicę Księstwa Warszawskiego. Ile łącznie kilometrów od dnia 24 czerwca 1912 roku do powrotu do Księstwa Warszawskiego pokonała Wielka Armia? Napoleon sformował kolejną armie w liczbie ok. 300 tys., ale przyszło mu kontynuować walkę już nie tylko z Rosją – zawiązała się VI koalicja. 16–19 października rozegrała się bitwa pod Lipskiem – bitwa narodów. Napoleon przegrał bitwę. Wojska koalicji weszły do Paryża. Napoleon abdykował. Odwrót armii napoleońskiej. Dwudziesty dziewiąty biuletyn wielkiej armii. Mołodeczno, 3 grudnia 1812. Do 6 listopada pogoda była doskonała i ruch armii odbywał się najpomyślniej. Mróz zaczął się 7; odtąd każdej nocy traciliśmy setkami konie, które padały na biwaku. Przybyliśmy do Smoleńska, po stracie wielu koni kawaleryjskich i artyleryjskich. Rosyjska armia z Wołynia stała naprzeciw naszego prawego skrzydła. Opuściło ono linię działań na Mińsk i przyjęło za oś swych operacji linię warszawską. Cesarz dowiedział się w Smoleńsku 9 [listopada] o tej zmianie linii operacyjnej i przewidział, co uczyni nieprzyjaciel [...] [Napoleon] spodziewał się przybyć do Mińska, a przynajmniej nad Berezynę, przed nieprzyjacielem; 13 [XI] wyruszył ze Smoleńska [...] Mróz [...] nagle zwiększył się [...] drogi pokryły się gołoledzią [...] Armia tak piękna 6, była całkiem inna od 14, prawie bez kawalerii, artylerii i taboru [...] Trzeba było maszerować, aby nie dopuścić do bitwy [...] dla braku amunicji [...] Nieprzyjaciel, który widział po drogach ślady tej straszliwej klęski […] starał się z niej korzystać. Otaczał wszystkie kolumny kozakami, którzy – jak Arabowie w pustyni – porywali oddalone zaprzęgi i wozy [...] 19 [XI] armia przeszła Dniepr w Orszy [...] Armia wołyńska [...] szła na Borysów. Generał Dąbrowski bronił przedmościa Borysowa z 3000 żołnierza. 23 [XI] został odparty i zmuszony opuścić to stanowisko. Nieprzyjaciel wtedy przeszedł Berezynę, maszerując na Bóbr [...] Drugi korpus pod księciem Reggio [Oudinot] [...] odrzucił nieprzyjaciela na prawy brzeg Berezyny [...] Tymczasem wróg opanował wszystkie przejścia na Berezynie; rzeka ta ma 40 łokci [1 łokieć paryski = 1,188 m] szerokości, niosła sporo kry, lecz jej brzegi są bagniste w rozciągłości 500 łokci, co czyni z niej przeszkodę trudną do przebycia [...] 26 [XI] o świcie cesarz, zmyliwszy w ciągu 25 nieprzyjaciela dzięki różnym poruszeniom, udał się do wsi Studzianki i kazał zaraz mimo i w obecności dywizji nieprzyjacielskiej rzucić dwa mosty na rzece, ks. Reggio przeszedł, uderzył na wroga [...], nieprzyjaciel wycofał się do przyczółka mostowego pod Borysowem [...] Przez cały dzień 26 i 27 [IX] armia się przeprawiała [...] Po przejściu całej armii 28 [XI] rano książę Bellune [Victor Perrin] strzegł przedmościa na lewym brzegu, ks. Reggio był na prawym brzegu, a za nim cała armia. Po opuszczeniu Borysowa armie Dźwiny [Wittgen-stein] i Wołynia [Sacken] zetknęły się; porozumiały się co do natarcia. 28 o świcie ks. Reggio doniósł cesarzowi, iż został zaatakowany; w pół godziny później ks. Bellune został zaczepiony na lewym brzegu; armia chwyciła za broń, ks. Elchingen [Ney] ustawił się za księciem Reggio, a ks. Treviso [Mortier] za księciem Elchingen. Bój się ożywił, nieprzyjaciel chciał oskrzydlić nas od prawej strony. Generał Doumerc, dowódca 5 dywizji kirasjerów, który należał do II korpusu pozostawionego nad Dźwiną, zarządził szarżę kawaleryjską czwartemu i piątemu pułkowi kirasjerów w chwili, gdy polska legia nadwiślańska weszła w las, aby przebić środek nieprzyjaciela, który został zepchnięty i rozproszony [...] Wojsko bez jazdy, ubogie w amunicję, okropnie zmęczone 50-dniowym pochodem, ciągnąc za sobą rannych i chorych z tylu bitew, musiało dotrzeć do swych magazynów [w Wilnie] (…) Zdrowie Jego Cesarskiej Mości nigdy nie było lepsze. U. Wencel-Kalembkowa, S. Kalembka, Wybrane teksty źródłowe do dziejów powszechnych 1789-1870, Toruń 1976, str. 44-45. Liczebność armii w czasie odwrotu: Podane liczby dotyczą głównej liczby wojsk bez uwzględnienia oddziałów wracających później i maruderów. Ważniejsze bitwy w czasie odwrotu: Przeprawa przez Berezynę wg opisu autora rosyjskiego. Wczoraj wieczorem admirał Cziczagow z przeważającą częścią swych sił wyszedł z Borysowa z zamiarem wyparcia nieprzyjaciela z jego pozycji w lesie, podczas gdy hrabia Wittgenstein miał zawładnąć przeprawą i zaatakować nieprzyjaciela od tyłu. Nic nie może przewyższyć męstwa, z jakim nacierały wojska rosyjskie, ale nieprzyjaciel bronił się rozpaczliwie, walcząc o swe istnienie. Nie mogę znaleźć słów, aby opisać straszliwy obraz, który widziałem dzisiaj podczas przeprawy przez rzekę, gdzie wszystkie tabory armii francuskiej i, jak mówią, część taborów samego Bonapartego wpadła w ręce straży przedniej hrabiego Wittgensteina. Niezliczona ilość ludzi i koni, leżących razem na rozwalonych mostach, przez które chcieli przejść pod ogniem baterii, ustawionej przez straż przednią hrabiego Wittgensteina, niemal umierający z głodu nadzy mężczyźni i kobiety, którym nie można było udzielić żadnej pomocy i mnóstwo rannych, błagających Rosjan, by przerwali ich nieszczęsne życie. Sir R. Wilson dał mi obraz okropności, towarzyszących odwrotowi Francuzów, ale obraz, który ja tutaj widziałem, przechodzi wszelka wyobraźnię. Za: Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-1870, Wybór tekstów źródłowych, pod red. B. Krauzego, cz. 1., Warszawa 1951, str. 380-381. Daty wkroczenia w czasie odwrotu. Na termometrach pokazana jest temperatura jaka panowała podczas odwrotu Wielkiej Armii spod Moskwy.