Metabolizm
Każdy narząd i układ narządów budujący ciało człowieka wypełnia określone zadania. Układ pokarmowy pobiera, trawi i wchłania pokarm oraz usuwa z organizmu niestrawione resztki. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową. Rolą układu moczowego jest oczyszczanie organizmu ze zbędnych i szkodliwych substancji, które powstały w wyniku przemiany materii. Transportem substancji między tymi układami zajmuje się układ krążenia. Natomiast związany z nim układ odpornościowy odpowiada za ochronę organizmu przed patogenami. Układy te umożliwiają sprawne funkcjonowanie komórek, w których zachodzą przemiany metaboliczne.
1. Dieta
Posiłki powinny dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Do prawidłowego funkcjonowania organizm człowieka potrzebuje zarówno białek, węglowodanów i tłuszczów, jak i witamin oraz soli mineralnych. Poza związkami organicznymi i mineralnymi do życia niezbędna jest także woda. Spożywane pokarmy przekształcane są w układzie pokarmowym tak, aby komórki mogły je przyswoić i wykorzystywać do wzrostu i uzyskiwania energii.
Właściwa dieta, dostosowana do wieku, płci, pory roku, stanu zdrowia i rodzaju aktywności fizycznej, zapewnia odpowiednie ilości składników pokarmowych. Umożliwia prawidłowy rozwój i zachowanie zdrowia.
Główne funkcje składnika | Składniki pokarmowe | |||||
białka | węglowodany | tłuszcze | witaminy | sole mineralne | woda | |
budulcowa | x | x | x | x | ||
energetyczna | x | x | x | |||
regulująca | x | x | x | |||
2. Krążenie i odporność
Układ krążenia to serce oraz sieć naczyń oplatających narządy człowieka i wnikających do przestrzeni międzykomórkowych. W jego skład wchodzą 2 układy: krwionośny i limfatyczny. Wewnątrz naczyń krwionośnych płynie krew, a w naczyniach limfatycznych – limfa. Dzięki skurczom serca krew nieustannie krąży w naczyniach, co umożliwia transport substancji oraz ciągłą ich rotację między środowiskiem zewnętrznym a komórkami. Zadaniem układu limfatycznego jest wymiana składników między płynem tkankowym a osoczem krwi. Układ ten chroni również organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi i innymi szkodliwymi czynnikami.
3. Wentylacja i wydalanie
Wymiana gazowa odbywa się w płucach i tkankach. Poprzedza ją wentylacja, czyli następujące po sobie wdechy i wydechy wykonywane za pomocą mięśni międzyżebrowych i przepony. Wymiana gazowa wymaga współpracy układu oddechowego i krwionośnego. Za pośrednictwem krwi z pęcherzyków płucnych do komórek ciała transportowany jest tlen, a z komórek do płuc – dwutlenek węgla.
Tlen jest niezbędny do procesu oddychania komórkowego, który prowadzi do uwolnienia energii zawartej w substancjach pokarmowych. Podczas przemian zachodzących w komórkach oprócz dwutlenku węgla powstają także szkodliwe substancje, jak np. mocznik. Za wydalanie mocznika oraz nadmiaru wody i soli mineralnych w postaci moczu odpowiada układ moczowy. W jego skład wchodzą nerki i drogi moczowe: moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Narządem wydalniczym jest również skóra, która odprowadza pot z organizmu, oraz płuca usuwające dwutlenek węgla.
Zadania
Pamiętam i rozumiem
Podaj przykłady składników pokarmowych, które mogą dostarczać komórkom energii.
Porównaj budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń limfatycznych.
Opisz, jak powstaje limfa, jaki jest jej skład i jakie pełni funkcje.
Schemat ilustruje procesy zachodzące w erytrocytach.
Wskaż, gdzie w organizmie zachodzi proces I, a gdzie proces II.
Opisz z użyciem przykładów, na czym polega metabolizm.
Czytam i interpretuję
Przeanalizuj schemat układu pokarmowego człowieka, rozpoznaj i wymień kolejno odcinki, które pokonuje pokarm i jego niestrawione resztki.
Przeczytaj opis i podaj nazwę składnika krwi, którego dotyczy.
Zazwyczaj u kobiet jest ich mniej niż u mężczyzn. Mają kształt dwuwklęsłych krążków. Produkowane są w szpiku kostnym czerwonym, a niszczone w śledzionie. Dojrzałe nie posiadają jądra komórkowego, żyją ok. 120 dni.
Przeczytaj opis procesu wentylacji płuc i ustal, czy dotyczy on wdechu czy wydechu. Uzasadnij odpowiedź.
skurcz mięśni międzyżebrowych
skurcz i obniżenie przepony
uniesienie żeber do góry
Ustal, który z zapisów (A‑C) przedstawia skład moczu ostatecznego, moczu pierwotnego i osocza. Uzasadnij odpowiedź.
A. woda, mocznik, sole mineralne, cukry, białka, aminokwasy, witaminy, kwasy tłuszczowe, hormony, dwutlenek węgla, przeciwciała
B. woda, mocznik, sole mineralne
C. woda, mocznik, sole mineralne, cukry, aminokwasy, witaminy
Zapotrzebowanie energetyczne organizmu zależy od wielu czynników. Na podstawie informacji zawartych w tabeli wymień 3 z nich.
Płeć | ||
męska | żeńska | |
Dzieci (1–4 lata) | 1300 | 1300 |
Młodzież (15–19 lat) | 3000 | 2400 |
Osoba dorosła pracująca w biurze | 2400 | 2000 |
Osoba dorosła pracująca fizycznie | 3600 | 3200 |
Rozwiązuję problemy
Na podstawie analizy składu powietrza wdychanego i wydychanego wyjaśnij, dlaczego wykonywanie sztucznego oddychania metodą usta – usta jest skuteczną formą pomocy osobom, u których nastąpiło zatrzymanie akcji serca.
Opisz drogę połkniętych wraz z sokiem cząsteczek sacharozy w twoim organizmie, wymieniając kolejno narządy i zmiany, jeśli ten cukier im podlega.
Uczniowie i uczennice postanowili sprawdzić doświadczalnie, czy wysiłek fizyczny przyśpiesza tętno. Zaproszono 3 uczniów i 3 uczennice z młodszej klasy do wyścigu na dystansie 100 m. Natychmiast po biegu każdemu z nich zmierzono ciśnienie, a uzyskane wyniki zapisano przy imionach dzieci. Oceń przygotowanie i przeprowadzenia doświadczenia. Sformułuj rady dla jego autorów.
Lekarze przebadali kilka osób, które od dawna prowadziły taki sam tryb życia, spożywały codziennie duże ilości produktów spożywczych i nigdy nie były głodne. Badania wykazały, że badane osoby są niedożywione. Wyjaśnij, jak to możliwe, i na czym w ich przypadku może polegać niedożywienie.
Ola, Gosia i Aga szły wolnym krokiem przez 3 minuty, potem szybko biegły przez 4 minuty, potem znów szły. Każda z nich miała na sobie urządzenie do pomiaru liczby uderzeń serca. Wyniki pomiarów przedstawia wykres.
Na podstawie wykresu wskaż osobę najsprawniejszą fizycznie i uzasadnij swój wybór trzema argumentami.
Test
Pobierz i wydrukuj załącznik.
Projekt badawczy
Pobierz i wydrukuj załącznik.