Mięczaki

Większość mięczaków ma muszle. Zwierzęta te noszą je już przeszło 570 mln lat, ponieważ tak długo trwa ich historia. U gatunków morskich muszle bywają duże, grube i ciężkie. Skoro jednak mięczaki je wytwarzają, to korzyści z posiadania muszli muszą przeważać nad niedogodnościami. Sprawdźmy to!

R1eTYuFvOUfqy

Fotografia przedstawia jasnego ślimaka z pasiastą muszlą, która ozdobiona jest brunatnymi, spiralnymi pasami. Ślimak skierowany jest czułkami do lewej strony. Noga ślimaka spoczywa na gałęzi, wzdłuż której ślimak się przesuwa.

1. Gdzie żyją mięczaki?

Mięczaki to zróżnicowana grupa bezkręgowców, która pod względem liczby gatunków ustępuje jedynie stawonogom. Zwierzęta te zasiedliły prawie całą kulę ziemską, jednak najwięcej gatunków żyje w morzach i oceanach. Środowiskiem życia większości mięczaków są wody słone, rzadziej słodkie. Tylko nieliczne z nich żyją na lądzie w miejscach odznaczających się dużą wilgotnością i zacienieniem.

2. Budowa ciała mięczaka

Chociaż poszczególne gromady mięczaków (ślimaki, małże, głowonogi) bardzo różnią się między sobą pod względem pokroju ciała, wszystkie łączy kilka wspólnych dla nich, charakterystycznych cech:

• Mięczaki to zwierzęta o delikatnym, miękkim, niesegmentowanym ciele, które może być nagie bądź okryte całkowicie lub częściowo muszlą.

• Zwykle mają symetrię dwuboczną.

• Ich ciało najczęściej zbudowane jest z  trzech części:
  – głowy, na której znajduje się otwór gębowy oraz narządy zmysłów, takie jak czułki i oczy (u ślimaków i głowonogów). Wyjątek stanowią małże, u których nie występuje wyodrębniona głowa;
  – worka trzewiowegoworek trzewiowyworka trzewiowego, zawierającego większość narządów wewnętrznych i występującego u wszystkich mięczaków. Na jego powierzchni leży fałd skórny zwany płaszczempłaszczpłaszczem, który u większości mięczaków wytwarza twardy, wysycony solami wapnia szkielet zewnętrzny w postaci muszlimuszlamuszli;
  – noginoganogi, która jest szeroka, płaska i silnie umięśniona, spełnia funkcję narządu ruchu.

• W zewnętrznej warstwie ciała mięczaków znajdują się liczne gruczoły wydzielające śluz.

• Układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, gardzieli, żołądka oraz jelita przedniego, środkowego i tylnego, zakończonego otworem odbytowym.

• Układ krwionośny jest otwarty, serce zbudowane z komory i jednego lub dwóch przedsionków.

• W skład układu oddechowego mięczaków wodnych wchodzą skrzela, a ślimaków lądowych płucodysznych – płuca.

• Układ nerwowy zbudowany jest ze zwojów nerwowych i podłużnych pni nerwowych. U głowonogów zwoje nerwowe zlewają się w mózg, który jest umieszczony w chrzęstnej puszce mózgowej, chroniącej go przed urazami.

• Układ wydalniczy tworzą nerki i moczowody.

RFFQZ6nQkPC1i

Ilustracja przedstawia schematycznie podział mięczaków na trzy gromady. Podział mięczaków: 1. ślimaki, lądowe i wodne. 2. małże, tylko wodne: słodkowodne i morskie. 3. głowonogi, tylko morskie. Zdjęcie przy ślimakach przedstawia ślimaka kosmatego. Czarny ślimak z brązową muszlą znajdujący się na liściu. Zdjęcie przy małżach przedstawia przydacznię olbrzymią. Otwarta, falbaniasta, turkusowa muszla małża znajdująca się na dnie zbiornika wodnego. Zdjęcie przy głowonogach przedstawia mątwę pospolitą. Szary w paski i cętki głowonóg znajdujący się w zbiorniku wodnym.

1

Polecenie 1

Porównaj budowę muszli dwóch różnych wybranych gatunków ślimaków lądowych. Wyniki zapisz.

R11QrlsFO11pa

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W tabeli uwzględnij takie cechy jak kształt, wielkość i barwa muszli. Są to cechy umożliwiające rozpoznawanie przedstawicieli poszczególnych gatunków mięczaków.

Pokaż odpowiedź

Rsaq6B4axqYsW

Zdjęcie przedstawia ślimaka ze skręconą, okrągłą muszlą w żółto‑brązowe pasy, znajdującego się na liściu.

RsjA9JZQ5d3xP

Zdjęcie przedstawia ślimaka z przejrzystą, bursztynową muszą o wydłużonym kształcie i podobnie przejrzystej, białożółtawej nodze.

Cecha muszli	Wstężyk gajowy	Bursztynka pospolita
Kształt	Kulista, okrągła	Jajowata, wydłużona
Wielkość	Wysokość 17 – 20 mm, szerokość 21 – 27 mm	Wysokość 15 – 24 mm, szerokość 8 – 12 mm
Barwa	Muszla żółta z ciemnymi lub jasnymi paskami	Muszla przejrzysta o barwie bursztynowej

Ciekawostka

Wymarłymi przedstawicielami mięczaków były m.in. żyjące w morzach (współcześnie z dinozaurami) amonity. Muszle niektórych z nich mogły osiągać nawet 2 metry średnicy. Skamieniałe szczątki amonitów można znaleźć w Polsce, np. w Jurze Krakowsko‑Częstochowskiej i Górach Świętokrzyskich.

RGWYIreIeMsC1

Fotografia przedstawia brązowy okaz w muzealnej gablocie. Jest to duża, skamieniała, spiralnie zwinięta muszla amonita.

3. Przedstawiciele mięczaków

Ślimaki

• Ślimaki to najliczniejsza grupa mięczaków.

• Ich ciało składa się z wyraźnie wyodrębnionej: głowy, worka trzewiowego i nogi.

• Na głowie znajdują się jedna lub dwie pary czułków. Na czubkach jednej z nich osadzona jest para oczu prostych, druga para czułków to narząd czuciowy i węchu. Zazwyczaj czułki z oczami są dłuższe niż czuciowe, np. u winniczka. Oczy pozwalają dostrzegać zmianę intensywności światła.

• Ciało zwykle okryte jest spiralnie zwiniętą muszlą.

R19JelyNVdxC7

Na ilustracji ślimak na białym tle. Przedstawiony z boku, skierowany czułkami w prawo. Muszla brązowa w poprzeczne, żółte paski, spiralnie zwinięta. Noga i głowa jasnobrązowe. Z głowy wystają podłużne, wąskie, szare czułki z oczami. Otwór oddechowy, znajdujący się u podstawy muszli, otoczony jest płaszczem. Od każdej części ciała odprowadzone są w prawo wąskie, czarne linie. Z prawej nazwy. Dolna podłużna i śluzowata część ślimaka to noga. Na niej osadzona jest spiralnie zwinięta muszla. Przy jej otworze (od strony nogi) znajduje się otwór oddechowy oraz płaszcz. Noga zakończona jest w przedniej części głową, na której znajdują się czułki z oczami.

• W jamie gębowej ślimaków, na języku, umieszczony jest narząd zwany tarkątarkatarką, złożony z kilku rzędów twardych, ostrych ząbków. Tarka może być wysuwana na zewnątrz i służyć do zeskrobywania pokarmu z podłoża, a nawet do odłamywania kawałków roślin i wywiercania otworów w muszlach innych mięczaków.

• Wśród ślimaków spotykamy roślinożerców, mięsożerców, saprofagi i pasożyty. Większość ślimaków lądowych żywi się roślinami.

• Nagie ślimaki, np. śliniki (np. ślinik wielki- Arion rufus), szczególnie upodobały sobie grzyby (zarówno jadalne, jak i trujące). Najwięcej ślimaków drapieżnych występuje wśród gatunków morskich. Niektóre z nich polują na inne ślimaki oraz jamochłony, część żywi się padliną. Trafiają się też gatunki jadowite, które przytrzymują zdobycz ząbkami tarki albo nogą, a następnie paraliżują ją jadem.

• Noga umożliwia ślimakom ruch. Jej spodnia część wydziela śluz, który ułatwia poruszanie się, zmniejszając tarcie nogi o podłoże.

• Kiedy ślimak czuje się zagrożony, wciąga głowę i nogę do muszli.

• Jesienią, przed zapadnięciem w stan odrętwienia, ślimaki lądowe chowają się w muszli, a jej otwór zamykają wapiennym wieczkiem. W ten sposób chronią się przed drapieżnikami i wyschnięciem.

• Muszla ślimaka rośnie wraz z nim, jest jego szkieletem zewnętrznym i daje oparcie mięśniom. Równocześnie pełni funkcje ochronne.

R1QU6m1taSinQ

Film ukazuje żerowanie ślimaka.

Film ukazuje żerowanie ślimaka.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1QU6m1taSinQ

Film ukazuje żerowanie ślimaka.

W galerii znajdują się fotografie przedstawicieli krajowych ślimaków

RHKq80K730ZTW

Fotografia przedstawia brązowego ślimaka z wydłużoną brązowo‑szarą skręconą spiralnie muszlą. Ślimak wędruje po poziomej powierzchni. Głowę ma skierowaną w dół zdjęcia. Jest to świdrzyk pospolity.

RNbHmcLvYUz4g

Fotografia przedstawia na zielonym liściu jasnobrązowego ślimaka bez muszli. Głowę ma skierowaną w dół zdjęcia. Z boku znajduje się duży otwór oddechowy. Jest to pomrowik plamisty.

RY6ZH1NsBXfYj

Fotografia przedstawia brązowego ślimaka, zanurzonego w wodzie. Pod nim zielony liść. Jego muszla jest wyciągnięta w spiczasty rożek. Głowę ma skierowaną w stronę osoby robiącej zdjęcie. Jest to błotniarka stawowa.

R1IuDbxwmo7C5

Fotografia przedstawia różowego ślimaka z brązową, spłaszczoną muszlą. Ślimak pełznie pod wodą po piasku, głowę ma skierowaną w dół zdjęcia. Jest to zatoczek rogowy.

R18qwVkyL5ig9

Fotografia przedstawia pomarańczowego ślimaka z ciemną muszlą, pokrytą glonami. Ślimak znajduje się pomiędzy brunatnymi fragmentami roślin pod wodą. Głowę ma skierowaną w dół. Jest to żyworódka rzeczna.

Ciekawostka

Niektóre ślimaki morskie mają silnie spłaszczoną nogę przypominającą płetwę. Dzięki niej potrafią aktywnie pływać w toni wodnej.

R19eRtACR9AbT

Fotografia przedstawia ślimaka morskiego, który ma fioletową nogę i głowę. Z głowy wyrastają podłużne, fioletowe czułki. Ślimak jest skierowany czułkami do lewej strony. Na jego grzebiecie znajdują się liczne, podłużne, cienkie, żółte wyrostki. Ślimak nie ma muszli. Płynie pomiędzy brunatnymi wodorostami.

Małże

• Wszystkie małże żyją w wodzie i oddychają skrzelami.

• Są na ogół zwierzętami osiadłymi i nie mają wyodrębnionej głowy.

• Ich muszla składa się z dwóch części, tzw. skorupek połączonych ze sobą za pomocą zawiasu utworzonego zwykle z nachodzących na siebie ząbków lub listewek. Skorupki mogą być zamykane dzięki skurczom mięśni znajdujących się w worze trzewiowym.

• Niektóre małże, jak omułek jadalny czy racicznica zmienna, u podstawy nogi mają specjalny gruczoł, którego wydzielina, zwana bisiorembisiorbisiorem, umożliwia przytwierdzenie się do podłoża.

R8FSZCxYiPXpy

Kolorowy schemat przedstawia małża sercówkę na dnie morza. Małż w dolnej części ilustracji, skierowany ukośnie w lewo. Płaszcz i noga beżowa, muszla oliwkowa. Syfony wystają ponad poziom piasku, płaszcz i muszla są zagrzebane w piasku. W górnej części obrazka na całej szerokości błękitna woda. Nad małżem w wodzie dwie białe strzałki wskazujące kierunek przepływu wody. Strzałka z lewej strony skierowana ukośnie do jednego z syfonów, a strzałka z prawej od drugiego syfonu skośnie w górę. Nad nimi napis: KIERUNEK RUCHU WODY. Od części ciała małża odchodzą cienkie niebieskie linie. Na nich napisy. Od lewej: SYFONY, BRZEG PŁASZCZA, NOGA.

• Małże to filtratoryfiltratoryfiltratory, czyli organizmy żywiące się cząsteczkami materii organicznej i mikroorganizmami „odcedzonymi” z otaczającej je wody.

• Woda wchodzi do muszli przez położony na brzegu płaszcza syfon wpustowy, a następnie wychodzi przez syfon wypustowy. Kiedy pobrana woda przepływa przez skrzela, cząstki pokarmu w niej zawarte są zatrzymywane przez śluz wydzielany przez skrzela. Rzęski przemieszczają pokarm w kierunku gęby, gdzie jest wchłaniany, a następnie trawiony. Przy tym sposobie odżywiania małżom nie potrzebna jest tarka, dlatego są jedyną grupą mięczaków nieposiadającą tego narządu.

• Woda wchodząca przez syfon wpustowy omywa skrzela, które pobierają z wody tlen i wydalają do niej dwutlenek węgla. Następnie zużyta woda jest usuwana na zewnątrz przez syfon wypustowy.

1

Polecenie 2

Przeanalizuj informacje zawarte na ilustracji. Sformułuj wniosek i wyjaśnij przyczyny dostrzeżonej prawidłowości.

Przeanalizuj opis ilustracji. Sformułuj wniosek i wyjaśnij przyczyny dostrzeżonej prawidłowości.

RCxgVNgSgwWIy

Ilustracja przedstawia cztery fotografie dwóch gatunków małży. Są one ułożone w dwa rzędy pionowe i poziome po dwa okna. Rzędy pionowe oznaczają dwa zbiorniki wodne: Morze Północne, gdzie średnie zasolenie wynosi 35 promili i Bałtyk, gdzie średnie zasolenie wynosi 7 promili. Małże w kolumnie poziomej są podpisane u góry nazwami gatunkowymi. Po lewej stronie znajdują się fotografie omułka jadalnego, którego muszla jest podłużna i w kolorze czarnym. Występujący w Morzu Północnym omułek jadalny ma 12 cm średnicy, natomiast występujący w Bałtyku 5 cm średnicy. Po prawej stronie znajduje się małgiew piaskołaz. Ma owalną muszlę w kolorze białawym. W Morzu Północnym jego średnica wynosi 15 centymetrów, a w Bałtyku 7 centymetrów.

R1VUiGx4mYT3X

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, z czego małże wytwarzają muszle. Porównaj warunki, jakie panują w Morzu Północnym oraz Morzu Bałtyckim.

Pokaż odpowiedź

Wniosek:

Omułek jadalny i małgiew piaskołaz osiągają większe rozmiary muszli w Morzu Północnym niż w Morzu Bałtyckim.

Przyczyny:

Morze Północne jest morzem bardziej zasolonym niż Morze Bałtyckie, co zapewnia lepsze warunki do rozwoju muszli, które mogą wysycać się solami (np. węglanem wapnia), zwiększając tym samym swoje rozmiary.

1

Obserwacja 1

Problem badawczy: W jaki sposób można rozpoznać gatunek małża?

Hipoteza 1

Hipoteza 1

Gatunek małża można rozpoznać na podstawie wyglądu muszli.

Hipoteza 2

Hipoteza 2

Gatunek małża można rozpoznać, jedynie obserwując żywe osobniki.

Co będzie potrzebne

• Fotografie muszli wybranych gatunków małży występujących w Polsce (omułek jadalny, rogowiec bałtycki, małgiew piaskołaz, sercówka pospolita);

• Uproszczony klucz do oznaczania krajowych gatunków małży.

Instrukcja

1. Zapoznaj się z kluczem do oznaczania małży.

2. Zaobserwuj budowę skorupek małży i porównaj ich charakterystyczne cechy z opisami w kluczu. Ustal nazwy gatunkowe.

RWrP53pccuJy3

Ilustracja przedstawia w formie kolorowych prostokątów klucz do oznaczania krajowych gatunków małży. Najwyżej znajduje się prostokąt z napisem: skorupka muszli. Od niego odchodzą dwie strzałki do prostokąta: ciemno ubarwiona i jasno ubarwiona. Od prostokąta ciemno ubarwiona, strzałka skierowana jest do: omułek jadalny. Od prostokąta jasno ubarwiona strzałka skierowana jest do: bez żeberek na powierzchni i do prostokąta: z promienistymi żeberkami na powierzchni, z którego strzałka skierowana jest do: sercówka pospolita. Z prostokąta bez żeberek na powierzchni, odchodzą dwie strzałki do: długość do 2,5 cm i długość powyżej 2,5 cm, a od niego do małgiew piaskołaz. Z prostokąta długość do 2,5 cm, strzałka skierowana jest do: rogowiec bałtycki.

R1aV0utaOcsOn

Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Dopasuj nazwy gatunków na postawie wyglądu samej muszli.

Pokaż odpowiedź

Wyniki: 4 typy muszli należą do czterech różnych gatunków małży.

Wnioski: Budowa skorupki małży umożliwia identyfikację i oznaczanie gatunków tych zwierząt. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 jest fałszywa.

Ciekawostka

Wewnętrzna część muszli u wielu małży wyścielona jest warstwą perłową. Gdy do tkanki płaszcza wytwarzającego muszlę dostanie się ziarnko piasku (albo inny drażniący obiekt), zostaje ono otoczone masą perłową i powstaje perła. Perły wytwarzane są przez niektóre małże morskie i rzeczne.

Rq3tDHiD8CjTc

Fotografia przedstawia na czarnym tle beżową połówkę muszli małża od strony wewnętrznej. Jest błyszcząca i leżą na niej cztery kuliste perły. Obok znajduje się naszyjnik z podobnych pereł.

Ciekawostka

Największym małżem świata jest przydacznia olbrzymia. Może ważyć nawet 320 kg i mieć muszlę o długości 150 cm. Dla porównania największy krajowy małż – szczeżuja olbrzymia, która w ciągu godziny potrafi przefiltrować 1,5 l wody –  dorasta do 20 cm długości. Bardziej wydajna od niej jest niewielka skójka malarska – w godzinę czyści 3,5 l wody.

R72BvYH3LesdK

Fotografia przedstawia morskie dno. Na pierwszym planie znajduje się małż przydacznia olbrzymia z uchyloną silnie pofałdowaną muszlą. Za nią płetwonurek w czarnym kombinezonie, z butlą i w okularach. Zdjęcie obrazuje proporcję wielkości małża do człowieka – jest wysokości połowy dorosłego płetwonurka. Wokół widoczne są także żółte i zielone koralowce.

Głowonogi

• Głowonogi to drapieżne mięczaki morskie.  

• Oddychają skrzelami.

• Pływają, wykorzystując siłę odrzutu wody usuwanej z jamy płaszczowej.

• Mają dobrze wykształconą głowę, parę dużych oczu, otwór gębowy wyposażony w tarkę i masywne szczęki, które u niektórych gatunków (np. ośmiornic) tworzą dziób, kształtem przypominający ten występujący u papug.

• Nogę głowonogów tworzy 8 lub 10 umięśnionych, ruchliwych ramion otaczających otwór gębowy, zaopatrzonych w przyssawki i służących do chwytania ofiar.

• Głowonogi mają zdolność kamuflażukamuflażkamuflażu – potrafią szybko zmylić drapieżnika dzięki nagłej zmianie barwy ciała. Zwierzęta te potrafią kurczyć bądź rozszerzać komórki pigmentowe, zlokalizowane w powłoce ciała, dzięki czemu ich barwa może zmieniać się w zdumiewająco szerokim zakresie.

• Kałamarnice mają smukłe ciało wyposażone w 10 ramion, z których dwa, często zwane czułkami, są wyraźnie dłuższe od pozostałych. Przyssawki na czułkach kałamarnic mają na brzegach chitynowe haczyki ułatwiające chwytanie ofiar o dużych rozmiarach. Na ich ciele znajdują się dwie płetwy, które w tylnej części łączą się ze sobą. Ułatwiają one pływanie w toni wodnej.

• Mątwy mają krótkie, krępe ciało, w którego tylnej części znajdują się dwie płetwy. Mają 10 ramion, przy czym dwa z nich są dłuższe od pozostałych. Muszla tych zwierząt jest zredukowana, rzadziej brak jej zupełnie. Mają najlepiej rozwinięty gruczoł atramentowy.

• Ośmiornice mają krępe ciało wyposażone w osiem ramion o jednakowej długości z przyssawkami, dzięki którym kroczą po dnie. W przeciwieństwie do kałamarnic i mątw większość ośmiornic nie ma płetw. Większość gatunków nie ma muszli, u niektórych występuje szczątkowa muszla wewnętrzna. Część ośmiornic wydziela jad, który prawie natychmiast paraliżuje zdobycz.

• Ośmiornice żyją samotnie, przy dnie oceanów, żywiąc się głównie skorupiakami, a ich główną strategią obrony przed drapieżnikami jest kamuflaż. Natomiast kałamarnice pływają w otwartym oceanie, najczęściej w grupach, polują na ryby i ratują się przed drapieżnikami ucieczką.

• Głowonogi są najbardziej inteligentnymi bezkręgowcami, mają dobre zmysły i duże mózgi. Układ nerwowy głowonogów jest najbardziej skomplikowany spośród bezkręgowców. Ponadto mają duże i wysoko uorganizowane oczy, umożliwiające widzenie kształtów, a także (u większości gatunków) rozróżnianie kolorów. Budowa i funkcjonowanie oka głowonoga i kręgowca są bardzo podobne.

• Głowonogi osiągnęły najwyższy stopień organizacji wśród bezkręgowców i pod wieloma cechami przypominają kręgowce. Do tych cech, oprócz wspomnianego zaawansowanego układu nerwowego należą: zamknięty układ krwionośny,  występowanie tkanki chrzęstnej oraz opieka samic nad złożonymi jajami.

Galeria zawiera dwie fotografie, ilustrujące odmienne strategie polowania zależne od budowy ciała głowonoga.

R62IwaxvwxIz6

Fotografia przedstawia jasną, brązowo cętkowaną kałamarnicę na czarnym tle. Widoczna jest duża, owalna głowa i osiem krótkich ramion z przyssawkami. Na dwóch, długich ramionach przyssawki są większe i mają chitynowe haczyki.

R1VwSQwFaahpB

Fotografia przedstawia pomarańczową, chropowatą ośmiornicę, płynącą przy dnie morza. Na przedniej części ciała, u góry, znajduje się żółte oko z czarną, poziomą źrenicą. Osiem grubych ramion ma wiele przyssawek.

Ciekawostka

Niektóre głowonogi, np. kałamarnice i mątwy, mają worek czernidłowy, w którym znajduje się czarno‑brązowa substancja – sepiasepiasepia (rodzaj atramentu). Przestraszony głowonóg wyrzuca ją gwałtownie przez lejek, tworząc chmurę, która utrudnia widzenie napastnikowi i odstrasza go.

R1cawG4ekwYHQ

Film przedstawiający mątwę zwyczajną.

Film przedstawiający mątwę zwyczajną.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1cawG4ekwYHQ

Film przedstawiający mątwę zwyczajną.

4. Rozmnażanie mięczaków

• Mięczaki rozmnażają się płciowo.

• Głowonogi, wiele gatunków małży i niektóre ślimaki są rozdzielnopłciowe, a większość ślimaków i część małży to obojnaki.

• Dla ślimaków obupłciowych charakterystyczne jest zapłodnienie krzyżowe. Ślimaki, podobnie jak pierścienice, sklejają się ze sobą brzusznymi stronami ciała i przekazują sobie plemniki. Do zapłodnienia dochodzi w ciele ślimaka. Jaja w otoczkach zawierających sole wapnia są składane do wygrzebanych w ziemi dołków.

• U małży zwykle występuje zapłodnienie zewnętrzne, a dorosłe osobniki uwalniają gamety do wody. 

• Głowonogi rozmnażają się tylko raz w ciągu życia i wkrótce potem giną. W okresie godowym wykonują skomplikowane tańce podobne do tych obserwowanych u zwierząt kręgowych. Złożone jaja samica czyści z glonów, wymusza opływ wody nad nimi, zapewniając im odpowiednie natlenienie, przepędza potencjalnych intruzów. W tym czasie nie pobiera pokarmu, dlatego ginie zaraz po wykluciu się młodych.

R1EDQptkI5wxq

Fotografia przedstawia w zbliżeniu dwa ślimaki winniczki podczas zapłodnienia krzyżowego. Ich grube, jasno cętkowane nogi ściśle do siebie przylegają. Jasnobrązowe muszle są odchylone. W tej z lewej w białym płaszczu znajduje się duży otwór oddechowy.

5. Znaczenie mięczaków

Znaczenie mięczaków w przyrodzie

• Mięczaki mają duże znaczenie w środowisku wodnym jako element sieci pokarmowych. Są źródłem pokarmu dla wielu zwierząt, głównie ryb, ptaków, ssaków, rzadziej płazów i gadów, a także takich bezkręgowców, jak ślimaki, skorupiaki i rozgwiazdy.

• Małże przyczyniają się do oczyszczania wody poprzez odfiltrowywanie z niej cząstek materii organicznej.

• Roślinożerne i drapieżne mięczaki mają istotny wpływ na liczebność organizmów, którymi się żywią.

Znaczenie mięczaków dla człowieka

• Mięczaki od dawna służą człowiekowi jako źródło pokarmu bogatego w pełnowartościowe, łatwo przyswajalne białko i cenne mikroelementy. Popularnością cieszą się zwłaszcza w krajach, które mają bezpośredni dostęp do morza lub oceanu.

• Muszle mięczaków, a zwłaszcza wytwarzane przez małże perły, są cenione za swoje walory dekoracyjne i stosowane do wyrobu ozdób i biżuterii.

• Niektóre mięczaki są wykorzystywane w badaniach laboratoryjnych nad otrzymywaniem substancji leczniczych.

Negatywne znaczenie mięczaków

• Ślimaki lądowe, zwłaszcza te nagie, powodują ogromne szkody w uprawie roślin. Przyczyniają się także do psucia się zgromadzonych owoców i warzyw. 

• Drapieżne ślimaki morskie, np. rozkolce, bywają odpowiedzialne za straty w hodowli małży, głównie ostryg, omułków i perłopławów. 

• Małż świdrak okrętowiec (Teredo navalis) ryjący w twardym podłożu może niszczyć obiekty zanurzone w wodzie, np. drewniane urządzenia portowe i hydrotechniczne oraz kadłuby statków.

R5j8eXMrGPfvJ

Fotografia przedstawia dwie osoby na atlantyckiej plaży. Do drucianych koszy zgarniają czarne małże, leżące grubą warstwą. Małże są przeznaczone do konsumpcji. Obok i z tyłu znajdują się drewniane skrzynki.

Podsumowanie

• Mięczaki żyją w wodzie słodkiej, słonej lub na lądzie.

• Mięczaki to bezkręgowce, które mają miękkie, niesegmentowane ciało, zwykle składające się z trzech części: głowy, worka trzewiowego i nogi.

• Worek trzewiowy mięczaków pokryty jest fałdem nabłonka zwanym płaszczem, który wydziela substancje wytwarzające szkielet zewnętrzny w postaci muszli.

• Mięczaki, z wyjątkiem ślimaków lądowych, oddychają skrzelami, które znajdują się w jamie płaszczowej.

• Mięczaki rozmnażają się płciowo.

Praca domowa

Słownik

Zadania

1

Ćwiczenie 2

Rn5ARvfrIjztR

Na ilustracji przedstawiono ślimaka winniczka.

RVGXUkd3OjKfT

1. Tu uzupełnij 3. Tu uzupełnij 5. Tu uzupełnij

1. Tu uzupełnij 3. Tu uzupełnij 5. Tu uzupełnij

RArJ4meRaTcbm

Zaznacz wszystkie elementy budowy ślimaka. Możliwe odpowiedzi: 1. muszla, 2. otwór oddechowy, 3. głowa, 4. czułki, 5. płaszcz, 6. noga, 7. kończyna górna, 8. kończyna dolna, 9. szyja, 10. rogi

2

Ćwiczenie 5

R1BZkMuxgqqOa

Wykres przedstawia zależność pomiędzy masą całkowitą małża wyrażoną w gramach, a masą muszli również wyrażoną w gramach. Czerwoną linią oznaczono wykres tej zależności dla samic, a niebieską dla samców.

Re3jLoyrs2wcg

Łączenie par. Przeanalizuj wykres i oceń prawdziwość zdań. Zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.. Muszle samców są lżejsze niż muszle samic.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Dymorfizm płciowy w odniesieniu do muszli jest bardziej widoczny u ślimaków o dużych rozmiarach.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Masa muszli nie zależy od masy ciała ślimaka.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Przeanalizuj wykres i oceń prawdziwość zdań. Zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.. Muszle samców są lżejsze niż muszle samic.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Dymorfizm płciowy w odniesieniu do muszli jest bardziej widoczny u ślimaków o dużych rozmiarach.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Masa muszli nie zależy od masy ciała ślimaka.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

RqRUYNqBZkRaS2

Łączenie par. . Muszle samców są lżejsze niż muszle samic.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Dymorfizm płciowy w odniesieniu do muszli jest bardziej widoczny u ślimaków o dużych masach.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Masa muszli nie zależy od masy ciała ślimaka.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. . Muszle samców są lżejsze niż muszle samic.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Dymorfizm płciowy w odniesieniu do muszli jest bardziej widoczny u ślimaków o dużych masach.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Masa muszli nie zależy od masy ciała ślimaka.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz