Mikołaj Kopernik - człowiek renesansu
Teoria geocentryczna
W średniowieczu wiedza na temat Ziemi, Słońca, Księżyca i planet była bardzo ograniczona. Uważano powszechnie, że w centrum świata znajduje się nieruchoma Ziemia, wokół której krąży Słońce, Księżyc, planety. Teoria ta, zwana geocentryczną (od greckiego słowa geo – Ziemia) powstała jeszcze w starożytności, jednym z jej twórców był grecki astronom i geograf Ptolemeusz. W średniowieczu nikt nie próbował jej kwestionować, tym bardziej, że popierał ją Kościół. Opierając się na Piśmie Świętym, duchowni twierdzili, że w centrum całego Kosmosu znajduje się Ziemia, stworzona przez Boga.
Teoria heliocentryczna
Jako jeden z pierwszych ośmielił się podważyć teorię geocentryczną astronom Mikołaj Kopernik (1473‑1543). Zaproponował swoją teorię – heliocentryczną (od greckiego słowa helios - Słońce). Według teorii Kopernika to Słońce było ciałem niebieskim, wokół którego kręciły się planety, w tym również Ziemia. Odkrycie to burzyło całą dotychczasową wizję wszechświata. W obawie przed reakcją Kościoła Kopernik długo się wahał, czy ogłaszać swoją teorię. Dopiero pod koniec życia w 1543 roku opublikował swoje odkrycie w dziele „O obrotach sfer niebieskich”. Kościół, zgodnie z obawami astronoma, na długie lata zabronił zarówno głoszenia poglądu Kopernika, jak i czytania jego dzieła.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Dlaczego Jan Matejko, malując Kopernika przy pracy, postanowił namalować naukowca w nocy?
- Kopernik obserwował gwiazdy, a te widoczne są nocą.
- W nocy jest lepsze światło do malowania.
- Noc była ulubioną porą Matejki i wszystkie jego obrazy przedstawiają wydarzenia w nocy.
Młodość i studia
Mikołaj Kopernik pochodził z rodziny kupieckiej wywodzącej się ze Śląska. Urodził się w 1473 roku w Toruniu. Dzięki temu, że został duchownym, mógł odebrać gruntowne wykształcenie – dostęp do szkół mieli wówczas tylko nieliczni, przede wszystkim właśnie osoby duchowne. Kopernik uczył się w najstarszej polskiej szkole wyższej – Akademii Krakowskiej (obecnym Uniwersytecie Jagiellońskim), później również na najlepszych uniwersytetach we Włoszech. Studiował medycynę, matematykę i prawo, a jego ulubionym zajęciem było słuchanie wykładów i prowadzenie badań z astronomii.
Collegium Maius (czytaj Kolegium Majus) to łacińska nazwa jednego z najstarszych budynków Uniwersytetu Jagiellońskiego. To tu kształcił się Mikołaj Kopernik. Budynek stoi do dzisiaj. Obecnie znajduje się w nim muzeum.
Mikołaj Kopernik uczył się w Akademii Krakowskiej, ponieważ...
- był to jedyny uniwersytet w Polsce.
- w Akademii Krakowskiej uczono w języku polskim, a Kopernik nie znał innych języków.
- jedynie w Krakowie mogli kształcić się duchowni.
Na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie do dzisiaj znajdują się przyrządy astronomiczne z czasów studiów Kopernika. Jednym z nich jest Globus Jagielloński.
Globus Jagielloński, przechowywany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, to jeden z najstarszych globusów na świecie, pochodzi z początku XVI w. Pierwsze globusy powstawały dopiero pod koniec XV w., ponieważ...
- wówczas upowszechnił się pogląd, że ziemia jest kulą.
- wcześniej uważano, że ziemia jest płaska.
- rzemieślnicy nie potrafili wcześniej wykonać metalowej kuli.
- wcześniej nie interesowano się geografią.
Kopernik w Polsce
Mikołaj Kopernik mieszkał w kilku miastach polskich, młodość spędził w Toruniu, później studiował w Krakowie. Większość dorosłego życia spędził jednak na Warmii (dzisiejsze województwo warmińsko‑mazurskie), gdzie sprawował różne funkcje kościelne. Mieszkał między innymi w Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie i Fromborku. Pod koniec życia był nawet jednym z kandydatów do objęcia funkcji biskupa warmińskiego.
Toruń
W Toruniu osiedlili się rodzice Mikołaja Kopernika. Tu przyszły astronom przyszedł na świat i tu znajduje się jego rodzinny dom. W Toruniu spędził Kopernik swoje dzieciństwo i zaczynał naukę szkolną.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Dom Mikołaja Kopernika wybudowany jest w powszechnym dla średniowiecza stylu gotyckim, ponieważ...
- ma wąskie i wysokie okna.
- ma strzelisty, wysoki dach.
- jest zdobiony wieloma rzeźbami stojącymi przed wejściem.
- ma płaski dach.
Kraków
W Krakowie Mikołaj Kopernik mieszkał w czasie studiów. W mieście nie zapomniano o pobycie sławnego astronoma i jednego z najznakomitszych absolwentów Uniwersytetu. W XIX wieku dla upamiętnienia uczonego został wzniesiony pomnik, który początkowo stał na dziedzińcu Collegium Maius. Obecnie pomnik stoi na plantach (terenach zielonych wokół starego miasta) przed jednym z budynków Uniwersytetu.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie
Mikołaj Kopernik na pomniku przedstawiony jest w stroju żaka (czyli dawnego studenta). Który element pomnika świadczy, że Kopernik interesował się astronomią?
- Przyrząd astronomiczny w ręku.
- Strój studenta.
- Wzrok skierowany ku niebu.
Gdy Kopernik zaczynał studia w Krakowie (1491), Krzysztof Kolumb przygotowywał się do pierwszej wyprawy, która zakończyła się odkryciem Ameryki.
Lidzbark Warmiński
W Lidzbarku Warmińskim Kopernik mieszkał w miejscowym zamku. Pracował w nim jako lekarz. Zatrudnił go sam biskup warmiński Łukasz Watzenrode (czytaj: Wacenrode), który prywatnie był wujem Mikołaja (bratem jego matki). W Lidzbarku Kopernik przebywał trzy lata. Mimo licznych obowiązków nie zaprzestał interesować się astronomią i właśnie tu sporządził rękopis pierwszego swojego dzieła dotyczącego ruchu planet.
W tym zamku mieszkał Mikołaj Kopernik. Była to siedziba biskupa warmińskiego i jeden z wielu zamków, jakie istniały w Polsce w tamtych czasach.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Jakie zachowane do dziś cechy zamku wskazują, że była to budowla obronna?
- grube mury
- wąskie okna
- wysokie wieże
- pozostałości po fosie
- most zwodzony
Olsztyn
W Olsztynie Kopernik mieszkał przez sześć lat. Podczas pobytu uczonego w Olsztynie, w latach 1519‑1521, doszło do ostatniej wojny polsko‑krzyżackiej. Kopernik brał w niej czynny udział, ponieważ przygotowywał miejscowy zamek do obrony przed spodziewanym atakiem krzyżackim. Kopernik wywiązał się dobrze z powierzonego mu zadania. Dzięki intensywnym pracom przy umacnianiu murów olsztyńska warownia została odpowiednio przygotowana do obrony. Ostatecznie wojskom krzyżackim nie udało się zdobyć tej ważnej twierdzy. W Olsztynie Kopernik napisał między innymi pracę z dziedziny ekonomii na temat monety. Jednak mimo wielu obowiązków, nie zrezygnował ze swego ulubionego zajęcia, czyli obserwacji astronomicznych. W zamku olsztyńskim zachowała się wykonana przez niego tablica astronomiczna służąca do obliczeń ruchu gwiazd.
Frombork
Frombork to miasto warmińskie, gdzie Kopernik spędził najwięcej czasu. To tutaj powstało jego główne dzieło naukowe, tutaj też wielki astronom zmarł i został pochowany. Kopernik zakupił we Fromborku jedną z baszt miejskich i urządził w niej swoją pracownię. Na zewnątrz dobudował do baszty drewniany podest (czyli duży, płaski taras), który miał służyć do obserwacji astronomicznych. Przybywał do Fromborka tak często, jak tylko pozwalały mu na to inne obowiązki, by zajmować się obserwacją gwiazd w swojej pracowni.
Frombork leży nad samym morzem (właściwie nad Zalewem Wiślanym) na wysokiej skarpie. Sprzyjało to z pewnością obserwacjom gwiazd, ponieważ...
- nad morzem jest doskonała widoczność, bo nic ich nie przesłania.
- nad morzem jest zawsze ładna pogoda i widać cały czas niebo.
- nad morzem widać horyzont ziemi co sprzyja obserwacjom planet i gwiazd.
Dzisiaj we Fromborku działa Muzeum Mikołaja Kopernika, które jest największą atrakcją miasta. Sale wystawiennicze mieszczą się w odbudowanym pałacu biskupim, ponieważ wieża Kopernika byłaby za mała, aby pokazać wszystkie zebrane pamiątki i eksponaty. Fotografie przedstawiają dwie sale muzealne, w których znajdują się drewniane przyrządy astronomiczne używane w czasach działalności Kopernika.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami
Mikołaj Kopernik, Ziemia, Słońca, astronomii
.................................. to jeden z najwybitniejszych światowych uczonych przełomu XV i XVI wieku. Jego twórczość naukowa była wszechstronna, jednak największe zasługi położył w dziedzinie ................................... Rewolucyjna była jego teoria, że to .................................. kręci się wokół ...................................
Polecenia
Wytłumacz, dlaczego o Mikołaju Koperniku można powiedzieć, że był człowiekiem renesansu.
O Koperniku mówi się, że „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Wytłumacz, co to znaczy.