Na renesansowym dworze Jagiellonów
Następcy Władysława Jagiełły
Jak pamiętacie z poprzednich lekcji, od 1386 roku rządził w Polsce Władysław Jagiełło. Był on pierwszym przedstawicielem dynastii Jagiellonów na polskim tronie. Po śmierci Jagiełły królem Polski został jego syn Władysław.
Syn Władysława Jagiełły, również o imieniu Władysław, został wybrany też na króla Węgier. Kiedy na Europę najechali Turcy, król Władysław wyruszył na wojnę przeciw nim. Podczas tej wojny zginął w bitwie pod Warną w 1444 roku. Miał wtedy zaledwie 20 lat. Od nazwy miejsca śmierci, to jest miasta Warna (leży nad Morzem Czarnym w dzisiejszej Bułgarii), Władysław jest nazywany Warneńczykiem.
Po śmierci Władysława Warneńczyka królem Polski został drugi syn Władysława Jagiełły, Kazimierz zwany Jagiellończykiem. Rządził on przez 45 lat. Miał trzynaścioro dzieci. Aż czterech z jego synów zostało królami. Najstarszy Władysław Jagiellończyk został królem Czech i Węgier, trzej dalsi – Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt Stary zasiadali kolejno na polskim tronie.
Dynastia Jagiellonów
Przyjrzyj się uproszczonemu drzewu genealogicznemu dynastii Jagiellonów, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Uzupełnij poniższy tekst.
wnukiem, Zygmunt Stary, Kazimierz Jagiellończyk, Władysław Warneńczyk, syn, synem, bratem, Kazimierza Jagiellończyka, Fryderyk
Mikołaj Kopernik żył w latach 1473-1543. W momencie jego przyjścia na świat królem Polski był ..................................................... Gdy Kopernik umierał, w Polsce królował jego ...................................................., ..................................................... Zygmunt II August był .................................................... Zygmunta Starego, a .................................................... Kazimierza Jagiellończyka. .................................................... był .................................................... Kazimierza Jagiellończyka. Na polskim tronie nie zasiedli Kazimierz i ...................................................., synowie .....................................................
Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Pod rządami dynastii Jagiellonów znalazły się...
- Królestwo Szwecji, Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Polskie, Królestwo Węgierskie.
- Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Polskie.
- Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Polskie, Królestwo Węgierskie, Wielkie Księstwo Moskiewskie.
Królewski Zamek na Wawelu
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Wzdłuż leniwie płynących wód największej polskiej rzeki, Wisły, po piaszczystej drodze powoli poruszały się załadowane ciężkie wozy, ciągnięte przez zmęczone konie. Wędrowcy przystanęli na chwilę nad brzegiem, aby dać wytchnienie strudzonym zwierzętom i napoić je w przepływającej obok niespiesznie rzece. Nieopodal, na trawiastym wzgórzu, odpoczywało już dwóch młodych wędrowców. Ubrani byli w stroje żaków i podróżowali pieszo, co wskazywało, że byli ubogimi studentami zdążającymi do Krakowa na naukę. Młodzieńcy z zaciekawieniem przyglądali się obładowanym wozom. Stroje przejeżdżających podróżnych wskazywały, że byli cudzoziemcami. Jeden z żaków podszedł nieśmiało bliżej i zagadnął podróżnych w języku łacińskim:
– Witajcie nieznajomi! Widzę, że przybywacie z daleka. Jesteście kupcami?
– Witaj – odparł z wozu jeden z podróżnych. – Przybywamy z dalekiej Italii, ale nie przywozimy drogocennych tkanin ani zamorskich przypraw. Nie jesteśmy kupcami. Ale widzę, że mam do czynienia z ludźmi wykształconymi. Znakomicie mówisz bowiem po łacinie! – dodał z podziwem.
– Ja i mój brat udajemy się do Krakowa, gdzie studiujemy medycynę w tamtejszej Akademii. A jaki jest cel waszej podróży, jeśli to nie tajemnica? – dopytywał się zaciekawiony młodzieniec.
– Zmierzamy w tym samym kierunku – odpowiedział Włoch. – Jedziemy również do Krakowa. Polski król chce rozpocząć przebudowę swojego zamku, a my mamy mu w tym pomóc.
– A więc jesteście architektami! – krzyknął z podziwem żak. – Słyszałem wiele o włoskim stylu budowania, ale nie widziałem nigdy takiej budowli. U nas, w Polsce, i wsie, i miasta buduje się z drewna, którego jest pod dostatkiem. Jedynie zamki i największe kościoły stawiane są z cegły i kamienia, ale króluje u nas styl niemiecki z wysokimi wieżami. Styl włoski jest chyba zupełnie inny?
– O tak. My w Italii wzorujemy się na budowlach starożytnych. Mają one płaskie dachy, duże okna. W modzie są też pałacowe dziedzińce otoczone krużgankami. Ale aby to wszystko umieć zaprojektować i wybudować, trzeba wiele lat nauki rysunku, rzeźby i matematyki. Trzeba też wiele lat czytać i studiować starożytne traktaty o budownictwie. No i mieć odpowiednie narzędzia do obróbki kamienia.
– Mistrzu Franciszku! Konie już napojone i odpoczęły nieco. Możemy ruszać dalej! – zawołał jeden z woźniców w kierunku rozmawiającego z młodym studentem architekta.
– Wobec tego ruszamy. Do Krakowa już niedaleko – zadecydował Franciszek. Jeśli macie ochotę, możecie przyłączyć się do nas – dodał do młodzieńca. Podróż w towarzystwie jest bezpieczniejsza, a i weselsza. – Dziękujemy za zaproszenie. Będziemy zaszczyceni, jeśli pozwolicie sobie towarzyszyć. Ruszaj się, Mikołaju! – krzyknął gromkim głosem do brata wylegującego się na trawie. – Ci szlachetni panowie pozwolili się nam przyłączyć!
Obaj młodzieńcy pospiesznie spakowali tobołki i ruszyli z wozami. Był rok 1500. Mistrz Franciszek z Florencji zmierzał do Krakowa, aby na prośbę polskiego króla rozpocząć przebudowę zamku na Wawelu.
Rozwiąż krzyżówkę.
- Imię włoskiego mistrza jadącego do polskiego króla.
- Osoba zajmująca się projektowaniem budynków.
- Dawna nazwa studenta.
- Wzgórze, na którym zbudowano zamek królewski w Krakowie.
- Język, w którym rozmawiali podróżni.
- Nazwa krakowskiej wyższej szkoły.
| 1 | |||||||||||
| 2 | |||||||||||
| 3 | |||||||||||
| 4 | |||||||||||
| 5 | |||||||||||
| 6 |
Siedzibą królów Polski był Kraków. Rezydencja monarchów mieściła się na wzgórzu wawelskim. Od początku XVI wieku ostatni królowie z dynastii Jagiellonów: Zygmunt Stary i jego syn Zygmunt August, prowadzili przebudowę zamku w modnym wówczas w Europie stylu renesansowym. Pracami kierowali sprowadzani z zagranicy znakomici architekci, przede wszystkim Włosi.
Taki dziedziniec wewnątrz budynku był charakterystyczny dla pałaców renesansowych. Dziedziniec był otoczony krużgankami, czyli rodzajem otwartych długich balkonów.
Wskaż na zdjęciu renesansowe krużganki.
Komnaty wawelskie
Przebudowa zamku na Wawelu wiązała się z gruntownym remontem wszystkich komnat. Doświetlono je dużymi prostokątnymi oknami. Pokoje służyły jako pomieszczenia mieszkalne rodzinie królewskiej, zapraszanym gościom i licznej służbie. Część komnat pełniła funkcje reprezentacyjne. Jedną z najpiękniejszych komnat wawelskich jest tak zwana Sala Poselska. Jej sklepienie ozdobione jest rzeźbami przedstawiającymi głowy mieszczan krakowskich z XVI wieku. Każda głowa jest inna. Ściany ozdobione są pięknymi, ozdobnymi tkaninami – arrasami produkowanymi w Niderlandach.
Głowy wawelskie. Pierwotnie było ich 194, do dziś przetrwało jedynie 30.
Opisz przedstawione głowy.
Arrasy, czyli tkaniny wykonane z wełny, jedwabiu oraz złotych i srebrnych nici, powstały na zamówienie Zygmunta Augusta. Robili je tkacze z Niderlandów (terenów dzisiejszej Belgii). Każdy arras, których było prawdopodobnie ponad 300, przedstawiał inną scenę. Bardzo wiele z nich związanych było z tematyką biblijną.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Jakiego rodzaju wątek ukazano na arrasie?
- biblijny.
- mitologiczny.
- z życia codziennego.
- wojenny.
Kaplica Zygmuntowska
W czasie przebudowy zamku przy katedrze na Wawelu wzniesiono renesansową kaplicę, nazywaną Zygmuntowską. Zaprojektowana została przez włoskich architektów na polecenie Zygmunta Starego. Jest to jeden z najpiękniejszych zabytków renesansu w Polsce. Wewnątrz znajdują się wspaniałe nagrobki dwóch ostatnich Jagiellonów, a kaplica ozdobiona jest rzeźbami świętych i postaci biblijnych. Całość nawiązuje do architektury starożytnego Rzymu.
Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Uzupełnij tekst.
odpoczywały, półleżącej, renesansowej, kopuły, złoty, królów, berle
Cechą charakterystyczną kaplicy Zygmuntowskiej jest ............................ dach w kształcie ............................. Było to rozwiązanie powszechnie stosowane w sztuce ............................. Rzeźbiarze przedstawiali osoby zmarłe w pozycji ............................. Wyglądały one, jak gdyby ............................. Postacie ............................ można rozpoznać po trzymanym w ręku jabłku i .............................
W katedrze na Wawelu znajduje się najsłynniejszy dzwon w Polsce nazywany dzwonem Zygmunta. Wykonano go w 1520 roku, a według legendy został odlany z dział zdobytych przez Polaków podczas wojen. Dzwon waży 12 600 kg. Używany jest jedynie podczas najważniejszych świąt.
Obraz Jana Matejki przedstawia scenę zawieszenia dzwonu. Na ilustracji ukazana jest rodzina królewska. Król trzyma rękę na głowie małego syna.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Opisz rodzinę królewską przedstawioną na obrazie Matejki.
Zygmunt Stary, Bona Sforza, Zygmunt August
| król | |
| królowa | |
| królewicz |
Sukiennice na rynku w Krakowie. Wzniesione za czasów Kazimierza Wielkiego w XVI wieku zostały przebudowane w stylu renesansowym. Do dzisiaj są jednym z najwspanialszych zabytków renesansu w Polsce.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Krużganki w Sukiennicach wskazują, że jest to budowla...
- renesansowa.
- gotycka.
Strzelista i wysoka wieża ratusza z malutkimi oknami wskazuje, że jest to budowla...
- gotycka.
- renesansowa.
Życie dworskie
Na Wawelu mieszkał król z rodziną i całym dworem. Poza oficjalnymi spotkaniami, przyjmowaniem zagranicznych posłów na zamku toczyło się życie towarzyskie. Odbywały się uczty, turnieje rycerskie, a w wolnym czasie polowania w lasach w pobliżu Krakowa. Na dworze królewskim przebywało wielu włoskich architektów, rzeźbiarzy i muzyków. Szczególną opieką otaczała ich królowa Bona Sforza (czytaj: Sforca), żona Zygmunta Starego. Pochodziła ona z Włoch, gdzie otrzymała staranne wykształcenie. Wraz z nią na wawelski zamek przybyli też włoscy dworzanie, ubrani zgodnie z najnowszą modą. Na wzór ich strojów mieszkańcy wawelskiego dworu szyli swoje szaty. Na stołach pojawiły się nieznane dotąd w Polsce warzywa: pomidory, kalafiory, marchewka, szpinak, fasolka szparagowa, zwane włoszczyzną (od Włoch, nazwy kraju, z którego pochodziła królowa).
Polscy humaniści
Mikołaj Rej
W czasach panowania ostatnich Jagiellonów jako jeden z pierwszych zaczął tworzyć literaturę w języku polskim. Jest uważany za ojca polskiego języka literackiego.
Jan Kochanowski
Rodzina królewska otaczała się ludźmi wykształconymi. Jednym z królewskich dworzan był Jan Kochanowski, polski poeta renesansowy. Swoje utwory pisał w języku polskim i po łacinie. Tłumaczył też z łaciny na język polski poezję starożytnych pisarzy.
Dwór królewski wzorem dla innych
Przebudowa zamku na Wawelu i sprowadzanie włoskich artystów do Krakowa przyczyniło się do rozpowszechniania kultury renesansu w Polsce. Króla naśladowali najzamożniejsi. Jan Zamoyski, miłośnik sztuki renesansu, postanowił wybudować całkiem nowe miasto, które zaprojektowali włoscy architekci. W ten sposób powstał Zamość, wspaniały przykład renesansowego budownictwa. Miasto było też potężną twierdzą. Czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nazywane są „złotym wiekiem”.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Bona, architektury, renesansu, Wawelu, Zygmunt Stary
W XVI wieku dotarła do Polski kultura ........................... Wielkie zasługi w jej rozpowszechnianiu mieli ostatni dwaj Jagiellonowie – .......................... i Zygmunt August, a także pochodząca z Włoch królowa ........................... Centrum kultury renesansu był dwór królewski na ........................... Przebudowany przez włoskich architektów zamek na Wawelu jest do dziś wspaniałym przykładem .......................... polskiego renesansu.
Polecenia
Wyjaśnij, dlaczego centrum polskiego renesansu stał się dwór na Wawelu.
Wymień charakterystyczne cechy zabytków renesansowych.
Powiedz, jak nazywano czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Wyjaśnij, dlaczego.