Ciekawostka

Pas noszony przez szlachtę do kontusza miał czasem nawet cztery metry długości. Szlachcic owijał się nim kilka razy, a jego końce zawijał tak, aby się nie pogniotły.

R1CpYjvuDIcmM

zdjęcie przedstawia Pas kontuszowy, czyli pas noszony przez szlachtę.

Przywileje i obowiązki szlachty

Szlachta tworzyła jeden stan i miała te same prawa. W ciągu XIV–XVI wieku uzyskała od polskich królów kolejne przywileje, czyli uprawnienia i korzyści. Tylko ona mogła posiadać ziemię na własność i zajmować urzędy państwowe. Bez zgody szlachty król nie mógł wprowadzać nowych praw, nakładać podatków ani wypowiadać wojny. Nie mógł aresztować szlachcica bez wyroku sądowego ani pozbawić go majątku. W razie zagrożenia ze strony wroga obrona granic Rzeczypospolitej była obowiązkiem każdego szlachcica, który musiał się stawić w pełnym uzbrojeniu. Zwołane w ten sposób wojsko szlacheckie nazywano pospolitym ruszeniem. Jednak na zwołanie pospolitego ruszenia król musiał wcześniej uzyskać zgodę szlachty.

Szlachta stanowiła 10 procent wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej. Była zróżnicowana pod względem majątkowym. Najbiedniejsi mieli niewielkie gospodarstwa. Inni byli właścicielami nawet kilkudziesięciu wsi. Najbogatsi, piastujący najwyższe urzędy w państwie, otrzymywali od króla nadania, które pozwalały im zgromadzić duży majątek.

Sejmiki ziemskie

W XV wieku królowie polscy często zwoływali zjazdy szlachty poszczególnych ziem, zwane sejmikami. W ten sposób wszyscy szlachcice mogli mieć udział w podejmowaniu decyzji, nawet najmniej zamożni, którzy nie byliby w stanie pokryć kosztów dalekiej podróży. Miejscem obrad były najczęściej kościoły. Każdy szlachcic danej ziemi miał prawo wziąć udział w obradach i zabrać na nich głos. Na sejmikach omawiano podatki potrzebne do utrzymania wojska, a także obradowano nad innymi sprawami, przede wszystkim związanymi z samorządem. Szlachta zajmowała się na przykład budową, remontami mostów i przepraw przez rzeki, utrzymaniem porządku w miastach, bezpieczeństwem kupców i podróżnych. Pomagała też poszkodowanym w pożarach i nieurodzajach, często wypłacając im zapomogi.

W sennym, niewielkim miasteczku, Środzie Wielkopolskiej, panowało od świtu wielkie ożywienie. Po ulicach kręciło się mnóstwo ludzi, po wąskich uliczkach przejeżdżały karety, wozy i grupy jeźdźców. Miejscowe gospody, zazwyczaj pustawe, tym razem tętniły życiem. Z kominów unosił się dym, w kuchniach przygotowywano ogromne ilości jadła. Przed jedną z gospód z ciężkiego wozu kilku młodych pachołków delikatnie zdejmowało drewniane beczki wypełnione miodem, winem i piwem. Ich pracę nadzorował starszy człowiek, pokrzykując na sługi, żeby ostrożnie obchodzili się z beczkami. Był to zaufany ważnego urzędnika - wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego, który wkrótce miał się pojawić w mieście osobiście, aby uczestniczyć w tutejszym sejmiku. Do miasta zjechało już liczne grono szlachty wielkopolskiej. Właśnie w małej Środzie odbywał się bowiem sejmik dwóch województw – poznańskiego i kaliskiego. Do pachołków, którzy trudzili się przy rozładowywaniu wozów, podszedł postawny szlachcic, ubrany w zielony kontusz, wysoką czapkę i jaskrawożółte wysokie buty. Kciuk lewej ręki wsunął za szeroki pas, przy którym wisiała zakrzywiona szabla z wysadzaną drogimi kamieniami rękojeścią, prawą dłonią zaś podkręcał sobie długie wąsy. – Widzę, że wozy pana wojewody już przybyły? – zagadnął pilnującego pachołków sługę. – A kiedyż można się spodziewać samego jego mości? – zapytał. – Jaśnie wielmożny pan wojewoda ma przybyć dziś wieczorem. Chce zdążyć na początek sejmiku. – Zatrzyma się jak zwykle w klasztorze? – Tak, wasza miłość. Tę gospodę wynajął dla swoich ludzi. Ma tu urządzić ucztę dla sejmikujących. Od wczoraj zwozimy jadło i napitki. – Widzę, że wojewoda nie skąpi grosza, aby pozyskać sobie zwolenników na sejmiku. Będzie kogo ugościć. Chodzą słuchy, że zjawi się wielu obywateli. Wszyscy są bardzo ciekawi sejmiku, chcą usłyszeć, jakie propozycje przedstawi król jegomość i czy znów będzie chciał uchwalenia podatków. Trzeba się będzie dobrze naradzić, a to wymaga czasu. Ostatni sejmik trwał dziesięć dni, ten pewnie będzie jeszcze dłuższy. Proszę, dajcie mi znać, gdy wojewoda już przyjedzie. Mam z nim do omówienia wiele spraw. Musimy zastanowić się, kto powinien zostać wybrany na posła na sejm do Warszawy. – Oczywiście, wielmożny panie starosto. Gdy tylko mój pan przybędzie, poślę po was pachołka – odparł zaufany wojewody. Gdy starosta odchodził powolnym krokiem, przez miasteczko przejeżdżała właśnie kolejna grupa jeźdźców. Czterdziestu identycznie ubranych jeźdźców na wspaniałych koniach poprzedzało karetę wiozącą kolejnego szlachcica. W miasteczku robiło się coraz bardziej gwarno i ciasno. Nazajutrz miał się zacząć sejmik.