RatAkRnM6temV1
Czarnobiała ilustracja przedstawia fragment rzeźby Achillesa. Bohater ma muskularne nagie ciało, głowę przechyla w lewą stronę. W jednej ręce trzyma wzniesiony do góry miecz, w drugiej tarczę. Przez ramię ma przerzucony płaszcz. Ilustracja jest tłem tematu lekcji: Mit o Achillesie.

Mit o Achillesie

Ważne daty

IX‑VIII w. p.n.e – Powstanie Iliady

1903 – Publikacja Achilleis S. Wyspiańskiego

1923 – Premiera teatralna Achilleis S. Wyspiańskiego

1992 – Publikacja wiersza Z. Herberta Achilles. Pentesileja w tomie Rovigo

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R2RwUU0wRQ1bB
Scenariusz zajęć do pobrania.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi;

8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;

4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;

5) dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym

Nauczysz się

opowiadać o mitologii greckiej i rzymskiej;

wskazywać obecność antyku w kulturze epok późniejszych w Polsce i na świecie;

wykorzystywać umiejętności interpretacji dzieła sztuki;

charakteryzować kulturę starożytnej Grecji i  Rzymu.

Achilles

R10N2kbttMWgH
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”, 1757 r., Villa Valmarana, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RbQNdah99RZkX
Ilustracja interaktywna 1. Troiānī in oppidum fūgērunt; sōlus Hector prō moenibus mānserat et Achillem fortiter exspectābat., 2. Trojanie uciekli do miasta; tylko Hektor przed murami pozostał i Achillesa dzielnie oczekiwał.
Pojedynek Achillesa z Hektorem, 500-480 r. p.n.e., The British Museum, Londyn, ancient.eu, CC BY 3.0
R1AAQo7UbXgUp
Ilustracja interaktywna 1. Tamen, quod Achillis vim sustinēre nōn potuit, circum urbem mox fugit. Achillēs vērō eum interficere potuit., 2. Jednak, gdy nie mógł dorównać Achillesowi w walce, wkrótce uciekł w pobliże miasta. Achilles zaś mógł go zabić.
Peter Paul Rubens, „Śmierć Hektora”, 1630 - 1635 r., Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie, wikimedia.org, domena publiczna
R18KqTQfWq6e6
Ilustracja interaktywna 1. Hectoris corporī nōn pepercit: eius enim pedēs ad currum alligāvit corpusque ante Troiānōrum oculōs in pulvere trāxit., 2. Ciała Hektora nie oszczędził; bowiem jego nogi do rydwanu przywiązał i ciało przed oczami Trojan ciągnął po polu walki.
Franz Matsch, „Triumfujący Achilles”, 1892 r., Achilleion, Korfu, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna
RapoERZehf8JX
Ilustracja interaktywna 1. Postrīdiē Priamus rēx in Graecōrum castra venit et Achillem movēre potuit; is Hectoris corpus miserō senī reddidit., 2. Nazajutrz król Priam przybył do obozu Greków i potrafił wzruszyć Achillesa; Ten ciało Hektora oddał nieszczęśliwemu staruszkowi.
Ciało Hektora powraca do Troi, ok.180 - 200 r. n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna

Źródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenie

Źródło i tłumaczenie
RDfcq3k8Git6J1
Ćwiczenie 1
Od jakiego łacińskiego rzeczownika pochodzi polski termin „arkada”?
R1cMpFm5Wrjml
Ćwiczenie 2
Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.
Cūr Prīmus in castra Graecōrum venit? Możliwe odpowiedzi: 1. corpus Hectoris Troiam sūmere voluit., 2. Achillem interficere voluit., 3. Quod īrātus erat.

Młodość Achillesa i wyprawa pod Troję

RsMKyCAsXGYq31
Audiobook pt. „Młodość Achillesa i wyprawa pod Troję”. W celu wysłuchania audiobooka należy nacisnąć na biały trójkąt na szarym tle.
online-skills, CC BY 3.0
R1ah4hwd1fhrr1
Ćwiczenie 3
Uporządkuj podane poniżej epizody z życia Achillesa w kolejności od najwcześniejszego. 1. Achilles opłakuje Patroklesa 2. Zaślubiny Peleusa i Tetydy 3. Porwanie Bryzeidy przez Agamemnona 4. Pojedynek Achillesa z Hektorem 5. Strzał Parysa w piętę Achillesa 6. Rozmowa Achillesa z Tetydą 7. Priam błaga Achillesa o oddanie ciała syna.

Po skończeniu zadania sprawdź autorów i tytuły obrazów tutajmd156ee70b377a3a2_1507639698770_0tutaj.

Polecenie 1
Według mitologii greckiej, Achilles mógł wybrać, jakiego losu pragnie: czy woli żyć długo, szczęśliwie i spokojnie, ale jako anonimowy, nikomu nieznany człowiek, czy też wybiera życie krótkie a intensywne: śmierć na polu bitwy za cenę wiecznej sławy. Achilles, jak wiadomo, wybrał to drugie.Przygotuj ustną wypowiedź na temat: „Jakiego wyboru dokonałbym/dokonałabym na miejscu Achillesa”. Argumenty poprzyj przykładami.
Według mitologii greckiej, Achilles mógł wybrać, jakiego losu pragnie: czy woli żyć długo, szczęśliwie i spokojnie, ale jako anonimowy, nikomu nieznany człowiek, czy też wybiera życie krótkie a intensywne: śmierć na polu bitwy za cenę wiecznej sławy. Achilles, jak wiadomo, wybrał to drugie.Przygotuj ustną wypowiedź na temat: „Jakiego wyboru dokonałbym/dokonałabym na miejscu Achillesa”. Argumenty poprzyj przykładami.
R4RCeZ1MJvlcn
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
md156ee70b377a3a2_1507639698770_0
Polecenie 2
Odpowiedz na pytania:1. Które z rodziców Achillesa było śmiertelnikiem?2. Dlaczego matka ukryła Achillesa na wyspie Skyros?3. W jaki sposób Achilles został zdemaskowany?4. Dlaczego Achilles był niezbędny Grekom pod Troją?5. Kto był najbliższym przyjacielem Achillesa?6. Z kim Achilles wdał się w ostry spór?7. Co się stało z wojownikiem, który poszedł do walki ubrany w zbroję Achillesa?8. Jak zginął Achilles?9. Jakie wersje opowieści o życiu pozagrobowym Achillesa przedstawiają antyczne źródła?
Odpowiedz na pytania:1. Które z rodziców Achillesa było śmiertelnikiem?2. Dlaczego matka ukryła Achillesa na wyspie Skyros?3. W jaki sposób Achilles został zdemaskowany?4. Dlaczego Achilles był niezbędny Grekom pod Troją?5. Kto był najbliższym przyjacielem Achillesa?6. Z kim Achilles wdał się w ostry spór?7. Co się stało z wojownikiem, który poszedł do walki ubrany w zbroję Achillesa?8. Jak zginął Achilles?9. Jakie wersje opowieści o życiu pozagrobowym Achillesa przedstawiają antyczne źródła?
RG7zKEne2ithr
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Związki frazeologiczne, zwroty, powiedzenia i określenia związane z Achillesem i wojną trojańską

Pięta AchillesowaPięta AchillesowaPięta Achillesowa: czyjaś słabość, nieoczekiwany słaby punkt;

Ścięgno AchillesaŚcięgno AchillesaŚcięgno Achillesa: jedno ze ścięgien w nodze człowieka, inaczej zwane ścięgnem piętowym;

Achilles nigdy nie dogoni żółwia: jeden z paradoksów filozofa ZenonaParadoks Zenonaparadoksów filozofa Zenona z Elei, który miał dowodzić względności ruchu (jeżeli żółw wystartuje do wyścigu jako pierwszy, to Achilles nigdy nie dogoni żółwia);

Hektor kamieniecki: określenie, którym Henryk Sienkiewicz nazwał jednego ze swoich bohaterów, Michała Wołodyjowskiego, nawiązując do jego bohaterskiej śmierci podczas obrony Kamieńca Podolskiego.

RNHR3mMNIjkJd
Ćwiczenie 4
Dopasuj opisy do imion postaci, związanych z mitem o Achillesie. Bóg, który pomógł Trojanom zabić Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Brat Hektora, porywacz Heleny. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Branka Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Centaur, nauczyciel herosów. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Morska bogini, matka Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Król Troi, ojciec Hektora. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Grecki wódz, skłócony z Achillesem. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo

Zbigniew Herbert, Achilles. Pentesileja

Kiedy Achilles przebił krótkim mieczem pierś Pentesilei, obrócił - jak należy - trzykrotnie narzędzie w ranie, zobaczył - w nagłym olśnieniu - że królowa Amazonek jest piękna. Ułożył ją troskliwie na piasku, zdjął ciężki hełm, rozpuścił włosy i delikatnie ułożył ręce na piersi. Nie miał jednak odwagi zamknąć jej oczu. Spojrzał na nią, raz jeszcze, pożegnalnym wzrokiem i jakby przymuszony obcą siłą, zapłakał - tak jak ani on sam, ani inni bohaterowie tej wojny nie płakali - głosem cichym i zaklinającym, niskopiennym i bezradnym, w którym powracała skarga i nie znana synowi Tetydy - kadencja skruchy. Na szyję, piersi, kolana Pentesilei padały jak liście rozciągnięte samogłoski tego trenu i owijały się wzdłuż jej stygnącego ciała. Ona sama gotowała się do Wiecznych Łowów w niepojętych lasach. Jej nie zamknięte jeszcze oczy patrzyły z daleka na zwycięzcę z upartą, błękitną – nienawiścią.

Źródło: Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, Kraków 2008.

  • Interpretacja zachowania Achillesa (odp.: żal, zrozumienie poniewczasie, że zrobił coś nieodwracalnego i strasznego, poczucie okropności wojny).

  • Interpretacja wyrazu twarzy Pentesilei (odp.: nienawiść – żal Achillesa nie wystarczy, by mógł dostać wybaczenie; nie zdoła już naprawić wyrządzonej krzywdy).

Stanisław Wyspiański, Achilleis

  • dramat z roku 1903,

  • ujęty w formę sekwencji scen,

  • skupiony wokół dziejów Achillesa pod Troją,

  • inspirowany rozumieniem antyku przez Nietschego,

  • słowa Achillesa o wojnie (w. 114 – 118):

Ja, mocarz Atrydów najemny,

którym przejrzał dziś - raz pierwszy poczuł,

że szczuto mnie jak psa;

że mordowani przeze mnie - niewinni

i że w tych czynach szlachetni - bezczynni.

Źródło: Stanisław Wyspiański, Achilleis, Kraków 1959.

Ilustracje S. Wyspiańskiego do Iliady

RVugRz1pSxJpK1
Stanisław Wyspiański, „Atena i Achilles”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R9SWkpoa0uSiV1
Stanisław Wyspiański, „Achilles i Tetyda”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
  • oryginalnie planowane jako ilustracja do nowego przekładu Iliady pióra Lucjana Rydla,

  • ostatecznie powstała tylko część cyklu,

  • ukazują sceny z dziejów Achillesa i z wojny trojańskiej,

  • dowodzą ważności mitu trojańskiego dla twórczości Wyspiańskiego.

Konstantinos Kawafis, Trojanie

W naszych wysiłkach jesteśmy skazani na klęskę,

w naszych wysiłkach jesteśmy jak Trojanie.

Gdy coś nam pójdzie dobrze, odzyskamy

siły i natychmiast na nowo zaczyna

wzrastać w nas męstwo i nadzieja.

Lecz zawsze pojawia się coś, co nas powstrzyma.

Achilles z fosy tuż przed nami

wyskoczy i przestraszy nas krzykiem.

W naszych wysiłkach jesteśmy jak Trojanie.

Wierzymy, że zdecydowaniem i brawurą

zmienimy nieprzyjazne nam wyroki losu,

wychodzimy więc, gotowi do walki.

Ilekroć jednak sytuacja staje się poważna,

znika zdecydowanie i brawura;

nasza dusza niepokoi się, martwieje;

zaczynamy biegać wokół murów,

szukając ocalenia w ucieczce.

Lecz upadek jest pewny. Już ze szczytu

murów daje się słyszeć wielki lament.

To płacze pamięć naszych dni, płaczą uczucia.

Gorzko zawodzą nad nami Pryjam i Hekabe.

Źródło: Konstantinos Kawafis, Trojanie, [w:] Literatura na Świecie, nr 05‑06/2015.

  • Trojanie, skazani na nieuchronną klęskę, jako metafora kondycji ludzkiej (odp.: Trojanami skazanymi na klęskę jesteśmy my wszyscy, ich złudna nadzieja na szczęśliwy koniec wojny jest odpowiednikiem wiary każdego niemal człowieka, że zdoła wymknąć się z pułapki losu),

  • Metaforyczne rozumienie postaci Achillesa (Achilles jest tu symbolem nagłych zagrożeń, czyhających na każdego z nas w życiu),

  • Zestawienie duszy ludzkiej według Kawafisa (z Hektorem, który uciekając przed Achillesem obiega mury Troi, łudząc się nadzieją na ucieczkę).

RWfjvYjX2XsFn1
Peter Paul Rubens, „Kąpiel w Styksie”, 1630-1635, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 3

1. Jaką scenę z życia herosa przedstawia ten obraz?

2. Gdzie ma miejsce ta scena? Kim jest kobieta w centralnej części dzieła? Gdzie jest Achilles?

3. Jak interpretujesz nastrój ukazanej sceny?

4. Jakie były mityczne konsekwencje ukazanych tu wydarzeń? Jakie znasz związki frazeologiczne i pojęcia związane z tym aspektem mitu?

R1QCceZIQlakA
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
R1TH6P0v6PgtN
Ćwiczenie 5
Zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Określenie „pięta Achillesowa” oznacza czyjąś słabą stronę., 2. W pierwszym wersie Iliady mowa jest o odwadze Achillesa., 3. Medyczna nazwa jednej z kości u człowieka związana jest z imieniem Achillesa., 4. Homer często określa Achillesa epitetem „szybkonogi”.
RLGlEvOylYZ8v
Ćwiczenie 6
Jak Achilles potraktował ciało pokonanego Hektora? Możliwe odpowiedzi: 1. Zbeszcześcił., 2. Zwrócił mieszkańcom Troi., 3. Wyprawił pogrzeb.
RecyyBYfXfvSK
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Paradoks Zenona z Elei dotyczy względności czasu., 2. Nazwa anatomiczna - ścięgno Achillesa powiązana jest ze słabym punktem bohatera, umiejscowionym w pięcie., 3. Według paradoksu Zenona z Elei żółw jest w stanie prześcignąć Achillesa., 4. Ścięgno Achillesa umieszczone jest w nadgarstku., 5. Pięta Achillesa oznacza czyjś słaby punkt., 6. Zenon z Elei był tragikiem greckim piszącym o wojnie trojańskiej. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Paradoks Zenona z Elei dotyczy względności czasu., 2. Nazwa anatomiczna - ścięgno Achillesa powiązana jest ze słabym punktem bohatera, umiejscowionym w pięcie., 3. Według paradoksu Zenona z Elei żółw jest w stanie prześcignąć Achillesa., 4. Ścięgno Achillesa umieszczone jest w nadgarstku., 5. Pięta Achillesa oznacza czyjś słaby punkt., 6. Zenon z Elei był tragikiem greckim piszącym o wojnie trojańskiej.

Słowniki

Słownik pojęć

Pięta Achillesowa
Pięta Achillesowa

czyjaś słabość, nieoczekiwany słaby punkt.

Ścięgno Achillesa
Ścięgno Achillesa

jedno ze ścięgien w nodze człowieka, inaczej zwane ścięgnem piętowym.

Paradoks Zenona
Paradoks Zenona

jeden z paradoksów filozofa Zenona z Elei, który miał dowodzić względności ruchu (jeżeli żółw wystartuje do wyścigu jako pierwszy, to Achilles nigdy nie dogoni żółwia. Jeżeli nawet heros biegnie dwa razy szybciej od żółwia, to przewaga, jaką ma żółw na starcie, nie pozwoli Achillesowi go doścignąć. W ten sposób szybkonogi heros paradoksalnie okaże się wolniejszy od zwierzęcia symbolizującego powolny  ruch.

Słownik łacińsko - polski

RY9aPbAOb0SEc1
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Słownik kultury antycznej pod redakcją L. Winniczuk, Warszawa 1991.

Mała encyklopedia kultury antycznej, red. Z. Piszczek, Warszawa 1973.

M. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2015.

J. Parandowski, Mitologia, Londyn 1992.

Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska, Wrocław 2005.

Zbigniew Herbert, Rovigo, Warszawa 1992.

Stanisław Wyspiański, Achilleis, Kraków 1984.

Encyklopedia sztuki starożytnej, Warszawa 1998.