Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt
RatAkRnM6temV1
Czarnobiała ilustracja przedstawia fragment rzeźby Achillesa. Bohater ma muskularne nagie ciało, głowę przechyla w lewą stronę. W jednej ręce trzyma wzniesiony do góry miecz, w drugiej tarczę. Przez ramię ma przerzucony płaszcz. Ilustracja jest tłem tematu lekcji: Mit o Achillesie.

Mit o Achillesie

Ważne daty

IX‑VIII w. p.n.e – Powstanie Iliady

1903 – Publikacja Achilleis S. Wyspiańskiego

1923 – Premiera teatralna Achilleis S. Wyspiańskiego

1992 – Publikacja wiersza Z. Herberta Achilles. Pentesileja w tomie Rovigo

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R2RwUU0wRQ1bB
Scenariusz zajęć do pobrania.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi;

8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;

4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;

5) dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym

Nauczysz się

opowiadać o mitologii greckiej i rzymskiej;

wskazywać obecność antyku w kulturze epok późniejszych w Polsce i na świecie;

wykorzystywać umiejętności interpretacji dzieła sztuki;

charakteryzować kulturę starożytnej Grecji i  Rzymu.

Achilles

R10N2kbttMWgH
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”, 1757 r., Villa Valmarana, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RbQNdah99RZkX
Ilustracja interaktywna 1. Troiānī in oppidum fūgērunt; sōlus Hector prō moenibus mānserat et Achillem fortiter exspectābat., 2. Trojanie uciekli do miasta; tylko Hektor przed murami pozostał i Achillesa dzielnie oczekiwał.
Pojedynek Achillesa z Hektorem, 500-480 r. p.n.e., The British Museum, Londyn, ancient.eu, CC BY 3.0
R1AAQo7UbXgUp
Ilustracja interaktywna 1. Tamen, quod Achillis vim sustinēre nōn potuit, circum urbem mox fugit. Achillēs vērō eum interficere potuit., 2. Jednak, gdy nie mógł dorównać Achillesowi w walce, wkrótce uciekł w pobliże miasta. Achilles zaś mógł go zabić.
Peter Paul Rubens, „Śmierć Hektora”, 1630 - 1635 r., Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie, wikimedia.org, domena publiczna
R18KqTQfWq6e6
Ilustracja interaktywna 1. Hectoris corporī nōn pepercit: eius enim pedēs ad currum alligāvit corpusque ante Troiānōrum oculōs in pulvere trāxit., 2. Ciała Hektora nie oszczędził; bowiem jego nogi do rydwanu przywiązał i ciało przed oczami Trojan ciągnął po polu walki.
Franz Matsch, „Triumfujący Achilles”, 1892 r., Achilleion, Korfu, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna
RapoERZehf8JX
Ilustracja interaktywna 1. Postrīdiē Priamus rēx in Graecōrum castra venit et Achillem movēre potuit; is Hectoris corpus miserō senī reddidit., 2. Nazajutrz król Priam przybył do obozu Greków i potrafił wzruszyć Achillesa; Ten ciało Hektora oddał nieszczęśliwemu staruszkowi.
Ciało Hektora powraca do Troi, ok.180 - 200 r. n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna

Źródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenie

Źródło i tłumaczenie
RDfcq3k8Git6J1
Ćwiczenie 1
Od jakiego łacińskiego rzeczownika pochodzi polski termin „arkada”?
R1cMpFm5Wrjml
Ćwiczenie 2
Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.
Cūr Prīmus in castra Graecōrum venit? Możliwe odpowiedzi: 1. corpus Hectoris Troiam sūmere voluit., 2. Achillem interficere voluit., 3. Quod īrātus erat.

Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.
Cūr Prīmus in castra Graecōrum venit?

  • corpus Hectoris Troiam sūmere voluit.
  • Achillem interficere voluit.
  • Quod īrātus erat.

Młodość Achillesa i wyprawa pod Troję

RsMKyCAsXGYq31
Audiobook pt. „Młodość Achillesa i wyprawa pod Troję”. W celu wysłuchania audiobooka należy nacisnąć na biały trójkąt na szarym tle.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DS7wjI4Na

online-skills, CC BY 3.0
R16X4Z4HYEQOS1
Ilustracja przedstawia obraz Nicolaia Ge pt. „Achilles opłakuje Patroklosa”. Na łóżku leży zmarły, nagi mężczyzna, przykryty do pasa białym płótnem. Drugi mężczyzna siedzi obok niego i pochyla się nad jego ciałem. Jest nagi, na biodra ma zarzucony czerwony materiał, pogrążony jest w cierpieniu. Za nim stoi kobieta w niebieskiej sukni, mężczyzna o czarnych, kręconych włosach i gołym torsie siedzi na krześle, dwóch mężczyzn stoi, jeden, z hełmem na głowie, zasłania twarz ręką, drugi, w niebieskiej szacie patrzy z pochyloną głową. W pomieszczeniu jest ciemno, oświetlone są tylko postacie.
Nicolai Ge, „Achilles opłakuje Patroklosa”, 1855, Muzeum w Mińsku, Białoruś, wikiart, domena publiczna
R1QP3pZnpBU141
Ilustracja przedstawia dzieło Jean Auguste Dominique Ingres pt. "Zeus i Tetyda". Na kamiennym tronie, w chmurach, siedzi potężny mężczyzna, ma czarne, bujne włosy i czarną brodę. Ubrany jest w różową szatę, przepasaną przez biodra i jedno ramię oraz złote sandały. Patrzy przed siebie. U stóp, wsparta o jego kolano, klęczy półnaga kobieta, szara szata zakrywa jej nogi. Ma wyciągniętą lewą rękę, dłoń trzyma na twarzy Zeusa, prawą rękę ma położoną na jego kolanach. Głowę ma wyciągniętą do góry, patrzy na twarz mężczyzny.
Jean Auguste Dominique Ingres, „Zeus i Tetyda”, 1811, Muzeum w Aix-en-Provence, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
R15eq6A4WBav51
Ilustracja przedstawia dzieło Gavin Hamiltona pt. "Achilles z ciałem Hektora". Mężczyzna w złotej zbroi, z podniesioną głową stoi na rydwanie, u jego stóp leży nagi mężczyzna, okryte ma tylko biodra. Leży na ziemi, na czerwonym materiale, jego stopy przywiązane są do rydwanu. Rydwan zaprzężony jest w dwa konie, powozi nim jeden z wojowników, konie są wzburzone, przedstawione w ruchu, jeden z nich stoi na dwóch tylnych nogach. Z prawej strony obrazu widać dwóch wojowników w zbrojach, jeden z nich pokazuje palcem wskazującym na ciało ciągniętego Hektora. W oddali widać miasto, na jego murach stoją przerażeni ludzi, jedna z kobiet, w omdleniu, podtrzymywana jest przez inne kobiety.
Gavin Hamilton, „Achilles z ciałem Hektora”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
R1SmAUCsly2OO1
Ilustracja przedstawia dzieło Aleksandra Iwanowa pt. "Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora". Na ilustracji widać siedzącego, niewzruszonego młodego mężczyznę o czarnych włosach, ubrany jest w zieloną tunikę i czerwoną togę. Spogląda na starca, który klęka przy jego kolanie i trzyma go za rękę. Starzec ma siwe włosy, siwą długą brodę, spogląda błagalnie na młodego Achillesa. Ubrany jest w różowo – niebieską, w pionowe pasy tunikę i ciemnożółtą togę. Za nimi, po lewej stronie, stoi dwóch mężczyzn, jeden ubrany w jasnoczerwoną togę, drugi w czarną, z hełmem na głowie. Scena rozgrywa się w namiocie.
Aleksander Iwanow, „Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, Domena Publiczna
RXSaz4qTmKCZn1
Ilustracja przedstawia dzieło P. P. Rubensa pt. "Śmierć Achillesa". Na ilustracji widać Achillesa z przebitą strzałą piętą. Upada, podtrzymywany jest przez innego wojownika. Ubrany jest w zbroję. Za nim stoi jeszcze dwóch mężczyzn, z wyciągniętymi rękoma do przodu. Z tyłu obrazu stoi Parys z wycelowanym łukiem. Obok niego widać kobietę, która wskazuje mu palcem piętę Achillesa. Scena rozgrywa się w pomieszczeniu, Achilles znajduje się między dwiema kolumnami, kariatydami, spoglądającymi na niego.
Peter Paul Rubens, „Śmierć Achillesa”, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, artandarchitecture.org.uk, CC BY 3.0
Rob5EjX12J1yY1
Ilustracja przedstawia dzieło Williama Russela Flinta pt. „Odyseusz w Hadesie”. Obraz utrzymany jest w szaroniebieskiej konwencji. Na pierwszym planie, po lewej stronie obrazu, widnieje postać Odysa w zbroi. Wyciąga on przed siebie jedną rękę, w drugiej trzyma miecz. Do bohatera zbliżają się cztery kobiety. Jedna wyciąga przed siebie ręce, druga, przykucnięta, wskazuje palcem na ziemię. Pozostałe stoją za nimi, jakby przestraszone.
William Russell Flint, „Odyseusz w Hadesie”, początek XX w., kolekcja prywatna, Pinterest, CC BY 3.0
RVugRz1pSxJpK1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Atena i Achilles". W centrum, na pierwszym planie, autor przedstawił postać Achillesa w zbroi. Bohater prawdopodobnie klęczy, głowę ma odchyloną do tyłu, rozwiane włosy. Patrzy na kobietę stojącą za nim. Lewą rękę opiera na drewnianej balustradzie, prawą wyciąga miecz z pochwy. Stojąca z tyłu bogini Atena pochyla się nad nim patrząc mu w oczy. Ma czarną, prostą suknię z krótkim rękawem, na głowie hełm, spod którego spływają na ramiona dwa długie warkocze.
Stanisław Wyspiański, „Atena i Achilles”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R9SWkpoa0uSiV1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Achilles i Tetyda". Naga kobieta stoi po kostki w wodzie; jej długie czarne włosy sięgają do ziemi. Pochyla się nad mężczyzną siedzącym na brzegu. Wyciąga w jego stronę jedną rękę, jakby chciała złapać go za stopę. Jasnowłosy mężczyzna siedzi skulony, z nogami podciągniętymi do ciała. Zasłania uszy rękoma, patrzy przed siebie. W wodzie pływają muszle. W tle obrazu widnieje ciemna woda rzeki Styks spowita skłębionymi chmurami
Stanisław Wyspiański, „Achilles i Tetyda”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R1YtVz0R9fqOH1
Na fotografii znajduje się grecka waza czarnofigurowa z VI w. p.n.e. Na wazie, na czerwonym tle, kolorem czarnym zostały przedstawione dwie postacie: Achilles zabijający Pentesileję.
„Achilles zabijający Penesileję”, grecka waza czarnofigurowa, VI w. p.n.e., britishmuseum.org, CC BY-NC-SA 4.0
R7tyZohAdYzZ61
Ilustracja przedstawia okrągły gipsowy odlew rzeźby Thorvaldsena zatytułowanej „Achilles i Pentesilea”. Utrzymany jest on w jasnoszarej tonacji. Na pierwszym planie, w centrum, widnieją dwie postaci. Achilles przedstawiony jest w lekkiej zbroi, w hełmie z pióropuszem i krótkim mieczem u boku. Trzyma w ramionach umierającą królową Amazonek – Pentesileję, którą pokonał w bitwie. Na ziemi leżą porzucone hełm, tarcza i dzida wojowniczki. Legenda mówi, że kiedy Achilles zdjął hełm umierającej, zapłakał z żalu nad jej pięknem.
Bertel Thorvaldsen, „Achilles i Pentesilea”, 1837, Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze, thorvaldsensmuseum.dk, domena publiczna
R1ah4hwd1fhrr1
Ćwiczenie 3
Uporządkuj podane poniżej epizody z życia Achillesa w kolejności od najwcześniejszego. 1. Achilles opłakuje Patroklesa 2. Zaślubiny Peleusa i Tetydy 3. Porwanie Bryzeidy przez Agamemnona 4. Pojedynek Achillesa z Hektorem 5. Strzał Parysa w piętę Achillesa 6. Rozmowa Achillesa z Tetydą 7. Priam błaga Achillesa o oddanie ciała syna.

Przyjrzyj się wybranym ilustracjom i przyporządkuj do nich epizody z dziejów Achillesa po jego sporze z Agamemnonem.

Stary król Troi, Priam, nie mógł znieść takiego potraktowania ciała syna. Udał się w sekrecie do obozu Achillesa i poprosił o oddanie zwłok syna. I tu bezlitosny, gniewny i niezwyciężony Achilles nagle poczuł litość; ze współczucia dla tragedii ojca zgodził się wyznaczyć okup i oddać mu ciało syna., W końcu doszło do pojedynku między Achillesem a Hektorem. Los sprawił, że to Achilles zwyciężył. Nie miał szacunku dla pokonanego wroga: zbezcześcił ciało zabitego przez siebie Hektora, przywiązując je do rydwanu i wlokąc za sobą jak trofeum wokół murów miasta., Achillesowi przepowiedziano, że zginie pod Troją. Tak też się stało: poległ trafiony w piętę, swój jedyny słaby punkt, strzałą wystrzeloną przez Parysa (lub, jak mówią niektóre inne wersje mitu, przez samego Apollina). Grecy zorganizowali ku jego czci wielkie igrzyska żałobne. Mit o śmierci Achillesa znamy z różnych źródeł, nie zawiera go jednak sama Iliada., Mity różnie opowiadają o tym, co się stało z Achillesem po śmierci. Niektóre wersje opowiadają, że został królem wyspy, na której bytują po śmierci dusze herosów. W Odysei jednak widzimy inną wizję losów pośmiertnych herosa. Kiedy Odyseusz spotyka u bram zaświatów duszę Achillesa, ten skarży się: Odysie! Ty chcesz w śmierci znaleźć mi pociechę? Wolałbym do dzierżawcy iść pod biedną strzechę Na parobka, i w roli grzebać z ciężkim znojem, Niż tu panować nad tym cieniów marnych rojem!, Matka Achillesa, bogini Tetyda, uprosiła bogów, by dali Achillesowi nową broń i zbroję, wykute specjalnie dla niego przez boga-kowala, Hefajstosa., Kiedy Achilles odmówił dalszej walki, jego przyjaciel Patroklos ruszył na pole bitwy, nosząc zbroję i broń Achillesa; miał nadzieję, że powrót herosa wzbudzi lęk w Trojanach. Podstęp się nie udał: Patroklos zginął z ręki najdzielniejszego z Trojan, Hektora, a Achilles, pogrążony w rozpaczy i pełen gniewu, postanowił wrócić do walki.

.................
.................
.................
.................
.................
.................

Po skończeniu zadania sprawdź autorów i tytuły obrazów tutajmd156ee70b377a3a2_1507639698770_0tutaj.

Polecenie 1
Według mitologii greckiej, Achilles mógł wybrać, jakiego losu pragnie: czy woli żyć długo, szczęśliwie i spokojnie, ale jako anonimowy, nikomu nieznany człowiek, czy też wybiera życie krótkie a intensywne: śmierć na polu bitwy za cenę wiecznej sławy. Achilles, jak wiadomo, wybrał to drugie.Przygotuj ustną wypowiedź na temat: „Jakiego wyboru dokonałbym/dokonałabym na miejscu Achillesa”. Argumenty poprzyj przykładami.
Według mitologii greckiej, Achilles mógł wybrać, jakiego losu pragnie: czy woli żyć długo, szczęśliwie i spokojnie, ale jako anonimowy, nikomu nieznany człowiek, czy też wybiera życie krótkie a intensywne: śmierć na polu bitwy za cenę wiecznej sławy. Achilles, jak wiadomo, wybrał to drugie.Przygotuj ustną wypowiedź na temat: „Jakiego wyboru dokonałbym/dokonałabym na miejscu Achillesa”. Argumenty poprzyj przykładami.
R4RCeZ1MJvlcn
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
argument 1:
argument 2:
argument 3:
md156ee70b377a3a2_1507639698770_0
Polecenie 2
Odpowiedz na pytania:1. Które z rodziców Achillesa było śmiertelnikiem?2. Dlaczego matka ukryła Achillesa na wyspie Skyros?3. W jaki sposób Achilles został zdemaskowany?4. Dlaczego Achilles był niezbędny Grekom pod Troją?5. Kto był najbliższym przyjacielem Achillesa?6. Z kim Achilles wdał się w ostry spór?7. Co się stało z wojownikiem, który poszedł do walki ubrany w zbroję Achillesa?8. Jak zginął Achilles?9. Jakie wersje opowieści o życiu pozagrobowym Achillesa przedstawiają antyczne źródła?
Odpowiedz na pytania:1. Które z rodziców Achillesa było śmiertelnikiem?2. Dlaczego matka ukryła Achillesa na wyspie Skyros?3. W jaki sposób Achilles został zdemaskowany?4. Dlaczego Achilles był niezbędny Grekom pod Troją?5. Kto był najbliższym przyjacielem Achillesa?6. Z kim Achilles wdał się w ostry spór?7. Co się stało z wojownikiem, który poszedł do walki ubrany w zbroję Achillesa?8. Jak zginął Achilles?9. Jakie wersje opowieści o życiu pozagrobowym Achillesa przedstawiają antyczne źródła?
RG7zKEne2ithr
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
ad 1:
ad 2:
ad 3:
ad 4:
ad 5:
ad 6:
ad 7:
ad 8:
ad 9:

Związki frazeologiczne, zwroty, powiedzenia i określenia związane z Achillesem i wojną trojańską

Pięta AchillesowaPięta AchillesowaPięta Achillesowa: czyjaś słabość, nieoczekiwany słaby punkt;

Ścięgno AchillesaŚcięgno AchillesaŚcięgno Achillesa: jedno ze ścięgien w nodze człowieka, inaczej zwane ścięgnem piętowym;

Achilles nigdy nie dogoni żółwia: jeden z paradoksów filozofa ZenonaParadoks Zenonaparadoksów filozofa Zenona z Elei, który miał dowodzić względności ruchu (jeżeli żółw wystartuje do wyścigu jako pierwszy, to Achilles nigdy nie dogoni żółwia);

Hektor kamieniecki: określenie, którym Henryk Sienkiewicz nazwał jednego ze swoich bohaterów, Michała Wołodyjowskiego, nawiązując do jego bohaterskiej śmierci podczas obrony Kamieńca Podolskiego.

RNHR3mMNIjkJd
Ćwiczenie 4
Dopasuj opisy do imion postaci, związanych z mitem o Achillesie. Bóg, który pomógł Trojanom zabić Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Brat Hektora, porywacz Heleny. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Branka Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Centaur, nauczyciel herosów. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Morska bogini, matka Achillesa. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Król Troi, ojciec Hektora. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo Grecki wódz, skłócony z Achillesem. Możliwe odpowiedzi: 1. Priam, 2. Bryzeida, 3. Parys, 4. Tetyda, 5. Chiron, 6. Agamemnon, 7. Apollo

Dopasuj opisy do imion postaci, związanych z mitem o Achillesie.

Chiron, Agamemnon, Bryzeida, Tetyda, Apollo, Priam, Parys

Bóg, który pomógł Trojanom zabić Achillesa.  
Brat Hektora, porywacz Heleny.  
Branka Achillesa.  
Centaur, nauczyciel herosów.  
Morska bogini, matka Achillesa.  
Król Troi, ojciec Hektora.  
Grecki wódz, skłócony z Achillesem.  

Zbigniew Herbert, Achilles. Pentesileja

Kiedy Achilles przebił krótkim mieczem pierś Pentesilei, obrócił - jak należy - trzykrotnie narzędzie w ranie, zobaczył - w nagłym olśnieniu - że królowa Amazonek jest piękna. Ułożył ją troskliwie na piasku, zdjął ciężki hełm, rozpuścił włosy i delikatnie ułożył ręce na piersi. Nie miał jednak odwagi zamknąć jej oczu. Spojrzał na nią, raz jeszcze, pożegnalnym wzrokiem i jakby przymuszony obcą siłą, zapłakał - tak jak ani on sam, ani inni bohaterowie tej wojny nie płakali - głosem cichym i zaklinającym, niskopiennym i bezradnym, w którym powracała skarga i nie znana synowi Tetydy - kadencja skruchy. Na szyję, piersi, kolana Pentesilei padały jak liście rozciągnięte samogłoski tego trenu i owijały się wzdłuż jej stygnącego ciała. Ona sama gotowała się do Wiecznych Łowów w niepojętych lasach. Jej nie zamknięte jeszcze oczy patrzyły z daleka na zwycięzcę z upartą, błękitną – nienawiścią.

Źródło: Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, Kraków 2008.

  • Interpretacja zachowania Achillesa (odp.: żal, zrozumienie poniewczasie, że zrobił coś nieodwracalnego i strasznego, poczucie okropności wojny).

  • Interpretacja wyrazu twarzy Pentesilei (odp.: nienawiść – żal Achillesa nie wystarczy, by mógł dostać wybaczenie; nie zdoła już naprawić wyrządzonej krzywdy).

Stanisław Wyspiański, Achilleis

  • dramat z roku 1903,

  • ujęty w formę sekwencji scen,

  • skupiony wokół dziejów Achillesa pod Troją,

  • inspirowany rozumieniem antyku przez Nietschego,

  • słowa Achillesa o wojnie (w. 114 – 118):

Ja, mocarz Atrydów najemny,

którym przejrzał dziś - raz pierwszy poczuł,

że szczuto mnie jak psa;

że mordowani przeze mnie - niewinni

i że w tych czynach szlachetni - bezczynni.

Źródło: Stanisław Wyspiański, Achilleis, Kraków 1959.

Ilustracje S. Wyspiańskiego do Iliady

RVugRz1pSxJpK1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Atena i Achilles". W centrum, na pierwszym planie, autor przedstawił postać Achillesa w zbroi. Bohater prawdopodobnie klęczy, głowę ma odchyloną do tyłu, rozwiane włosy. Patrzy na kobietę stojącą za nim. Lewą rękę opiera na drewnianej balustradzie, prawą wyciąga miecz z pochwy. Stojąca z tyłu bogini Atena pochyla się nad nim patrząc mu w oczy. Ma czarną, prostą suknię z krótkim rękawem, na głowie hełm, spod którego spływają na ramiona dwa długie warkocze.
Stanisław Wyspiański, „Atena i Achilles”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R9SWkpoa0uSiV1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Achilles i Tetyda". Naga kobieta stoi po kostki w wodzie; jej długie czarne włosy sięgają do ziemi. Pochyla się nad mężczyzną siedzącym na brzegu. Wyciąga w jego stronę jedną rękę, jakby chciała złapać go za stopę. Jasnowłosy mężczyzna siedzi skulony, z nogami podciągniętymi do ciała. Zasłania uszy rękoma, patrzy przed siebie. W wodzie pływają muszle. W tle obrazu widnieje ciemna woda rzeki Styks spowita skłębionymi chmurami
Stanisław Wyspiański, „Achilles i Tetyda”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna

  • oryginalnie planowane jako ilustracja do nowego przekładu Iliady pióra Lucjana Rydla,

  • ostatecznie powstała tylko część cyklu,

  • ukazują sceny z dziejów Achillesa i z wojny trojańskiej,

  • dowodzą ważności mitu trojańskiego dla twórczości Wyspiańskiego.

Konstantinos Kawafis, Trojanie

W naszych wysiłkach jesteśmy skazani na klęskę,

w naszych wysiłkach jesteśmy jak Trojanie.

Gdy coś nam pójdzie dobrze, odzyskamy

siły i natychmiast na nowo zaczyna

wzrastać w nas męstwo i nadzieja.

Lecz zawsze pojawia się coś, co nas powstrzyma.

Achilles z fosy tuż przed nami

wyskoczy i przestraszy nas krzykiem.

W naszych wysiłkach jesteśmy jak Trojanie.

Wierzymy, że zdecydowaniem i brawurą

zmienimy nieprzyjazne nam wyroki losu,

wychodzimy więc, gotowi do walki.

Ilekroć jednak sytuacja staje się poważna,

znika zdecydowanie i brawura;

nasza dusza niepokoi się, martwieje;

zaczynamy biegać wokół murów,

szukając ocalenia w ucieczce.

Lecz upadek jest pewny. Już ze szczytu

murów daje się słyszeć wielki lament.

To płacze pamięć naszych dni, płaczą uczucia.

Gorzko zawodzą nad nami Pryjam i Hekabe.

Źródło: Konstantinos Kawafis, Trojanie, [w:] Literatura na Świecie, nr 05‑06/2015.

  • Trojanie, skazani na nieuchronną klęskę, jako metafora kondycji ludzkiej (odp.: Trojanami skazanymi na klęskę jesteśmy my wszyscy, ich złudna nadzieja na szczęśliwy koniec wojny jest odpowiednikiem wiary każdego niemal człowieka, że zdoła wymknąć się z pułapki losu),

  • Metaforyczne rozumienie postaci Achillesa (Achilles jest tu symbolem nagłych zagrożeń, czyhających na każdego z nas w życiu),

  • Zestawienie duszy ludzkiej według Kawafisa (z Hektorem, który uciekając przed Achillesem obiega mury Troi, łudząc się nadzieją na ucieczkę).

RWfjvYjX2XsFn1
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Rubensa pt. "Kąpiel w Styksie". W centralnej części obrazu widnieje pochylona nad rzeką postać matki Achillesa – Tetydy, spowitej w czerwoną szatę. W lewej ręce trzyma za piętę dziecko, które zanurza w Styksie. Tuż za nią stoi druga kobieta, w niebieskiej szacie, trzymająca pochodnię. Obraz zwieńczają po bokach dwie kolumny, jedna o kształcie kobiety, druga mężczyzny. Na dole, na pierwszym planie widoczny jest pies leżący na schodach. Tło jest niewyraźne. Ukazuje rzekę płynącą krętym korytem; na lewym nadbrzeżu rosną drzewa.
Peter Paul Rubens, „Kąpiel w Styksie”, 1630-1635, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 3

1. Jaką scenę z życia herosa przedstawia ten obraz?

2. Gdzie ma miejsce ta scena? Kim jest kobieta w centralnej części dzieła? Gdzie jest Achilles?

3. Jak interpretujesz nastrój ukazanej sceny?

4. Jakie były mityczne konsekwencje ukazanych tu wydarzeń? Jakie znasz związki frazeologiczne i pojęcia związane z tym aspektem mitu?

R1QCceZIQlakA
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
R1TH6P0v6PgtN
Ćwiczenie 5
Zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Określenie „pięta Achillesowa” oznacza czyjąś słabą stronę., 2. W pierwszym wersie Iliady mowa jest o odwadze Achillesa., 3. Medyczna nazwa jednej z kości u człowieka związana jest z imieniem Achillesa., 4. Homer często określa Achillesa epitetem „szybkonogi”.

Zaznacz zdania prawdziwe.

  • Określenie „pięta Achillesowa” oznacza czyjąś słabą stronę.
  • W pierwszym wersie Iliady mowa jest o odwadze Achillesa.
  • Medyczna nazwa jednej z kości u człowieka związana jest z imieniem Achillesa.
  • Homer często określa Achillesa epitetem „szybkonogi”.
RLGlEvOylYZ8v
Ćwiczenie 6
Jak Achilles potraktował ciało pokonanego Hektora? Możliwe odpowiedzi: 1. Zbeszcześcił., 2. Zwrócił mieszkańcom Troi., 3. Wyprawił pogrzeb.

Jak Achilles potraktował ciało pokonanego Hektora?

  • Zbeszcześcił.
  • Zwrócił mieszkańcom Troi.
  • Wyprawił pogrzeb.
RecyyBYfXfvSK
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Paradoks Zenona z Elei dotyczy względności czasu., 2. Nazwa anatomiczna - ścięgno Achillesa powiązana jest ze słabym punktem bohatera, umiejscowionym w pięcie., 3. Według paradoksu Zenona z Elei żółw jest w stanie prześcignąć Achillesa., 4. Ścięgno Achillesa umieszczone jest w nadgarstku., 5. Pięta Achillesa oznacza czyjś słaby punkt., 6. Zenon z Elei był tragikiem greckim piszącym o wojnie trojańskiej. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Paradoks Zenona z Elei dotyczy względności czasu., 2. Nazwa anatomiczna - ścięgno Achillesa powiązana jest ze słabym punktem bohatera, umiejscowionym w pięcie., 3. Według paradoksu Zenona z Elei żółw jest w stanie prześcignąć Achillesa., 4. Ścięgno Achillesa umieszczone jest w nadgarstku., 5. Pięta Achillesa oznacza czyjś słaby punkt., 6. Zenon z Elei był tragikiem greckim piszącym o wojnie trojańskiej.

Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu.

Pięta Achillesa oznacza czyjś słaby punkt., Zenon z Elei był tragikiem greckim piszącym o wojnie trojańskiej., Ścięgno Achillesa umieszczone jest w nadgarstku., Nazwa anatomiczna - ścięgno Achillesa powiązana jest ze słabym punktem bohatera, umiejscowionym w pięcie., Paradoks Zenona z Elei dotyczy względności czasu., Według paradoksu Zenona z Elei żółw jest w stanie prześcignąć Achillesa.

PRAWDA  
FAŁSZ  

Słowniki

Słownik pojęć

Pięta Achillesowa
Pięta Achillesowa

czyjaś słabość, nieoczekiwany słaby punkt.

Ścięgno Achillesa
Ścięgno Achillesa

jedno ze ścięgien w nodze człowieka, inaczej zwane ścięgnem piętowym.

Paradoks Zenona
Paradoks Zenona

jeden z paradoksów filozofa Zenona z Elei, który miał dowodzić względności ruchu (jeżeli żółw wystartuje do wyścigu jako pierwszy, to Achilles nigdy nie dogoni żółwia. Jeżeli nawet heros biegnie dwa razy szybciej od żółwia, to przewaga, jaką ma żółw na starcie, nie pozwoli Achillesowi go doścignąć. W ten sposób szybkonogi heros paradoksalnie okaże się wolniejszy od zwierzęcia symbolizującego powolny  ruch.

Słownik łacińsko - polski

RY9aPbAOb0SEc1
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

RiemBJcDms51V
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”
Giovanni Battista Tiepolo, „Gniew Achillesa”, 1757 r., Villa Valmarana, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RYYqpyDhE2oKw
Peter Paul Rubens, „Śmierć Hektora”
Peter Paul Rubens, „Śmierć Hektora”, 1630 - 1635 r., Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie, wikimedia.org, domena publiczna
R59ts1hXiVNdX
Franz Matsch, „Triumfujący Achilles”
Franz Matsch, „Triumfujący Achilles”, 1892 r., Achilleion, Korfu, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna
RBHG7E6uLq32D
Ciało Hektora powraca do Troi
Ciało Hektora powraca do Troi, ok.180 - 200 r. n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna
R16X4Z4HYEQOS1
Ilustracja przedstawia obraz Nicolaia Ge pt. „Achilles opłakuje Patroklosa”. Na łóżku leży zmarły, nagi mężczyzna, przykryty do pasa białym płótnem. Drugi mężczyzna siedzi obok niego i pochyla się nad jego ciałem. Jest nagi, na biodra ma zarzucony czerwony materiał, pogrążony jest w cierpieniu. Za nim stoi kobieta w niebieskiej sukni, mężczyzna o czarnych, kręconych włosach i gołym torsie siedzi na krześle, dwóch mężczyzn stoi, jeden, z hełmem na głowie, zasłania twarz ręką, drugi, w niebieskiej szacie patrzy z pochyloną głową. W pomieszczeniu jest ciemno, oświetlone są tylko postacie.
Nicolai Ge, „Achilles opłakuje Patroklosa”, 1855, Muzeum w Mińsku, Białoruś, wikiart, domena publiczna
R1QP3pZnpBU141
Ilustracja przedstawia dzieło Jean Auguste Dominique Ingres pt. "Zeus i Tetyda". Na kamiennym tronie, w chmurach, siedzi potężny mężczyzna, ma czarne, bujne włosy i czarną brodę. Ubrany jest w różową szatę, przepasaną przez biodra i jedno ramię oraz złote sandały. Patrzy przed siebie. U stóp, wsparta o jego kolano, klęczy półnaga kobieta, szara szata zakrywa jej nogi. Ma wyciągniętą lewą rękę, dłoń trzyma na twarzy Zeusa, prawą rękę ma położoną na jego kolanach. Głowę ma wyciągniętą do góry, patrzy na twarz mężczyzny.
Jean Auguste Dominique Ingres, „Zeus i Tetyda”, 1811, Muzeum w Aix-en-Provence, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
R15eq6A4WBav51
Ilustracja przedstawia dzieło Gavin Hamiltona pt. "Achilles z ciałem Hektora". Mężczyzna w złotej zbroi, z podniesioną głową stoi na rydwanie, u jego stóp leży nagi mężczyzna, okryte ma tylko biodra. Leży na ziemi, na czerwonym materiale, jego stopy przywiązane są do rydwanu. Rydwan zaprzężony jest w dwa konie, powozi nim jeden z wojowników, konie są wzburzone, przedstawione w ruchu, jeden z nich stoi na dwóch tylnych nogach. Z prawej strony obrazu widać dwóch wojowników w zbrojach, jeden z nich pokazuje palcem wskazującym na ciało ciągniętego Hektora. W oddali widać miasto, na jego murach stoją przerażeni ludzi, jedna z kobiet, w omdleniu, podtrzymywana jest przez inne kobiety.
Gavin Hamilton, „Achilles z ciałem Hektora”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
R1SmAUCsly2OO1
Ilustracja przedstawia dzieło Aleksandra Iwanowa pt. "Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora". Na ilustracji widać siedzącego, niewzruszonego młodego mężczyznę o czarnych włosach, ubrany jest w zieloną tunikę i czerwoną togę. Spogląda na starca, który klęka przy jego kolanie i trzyma go za rękę. Starzec ma siwe włosy, siwą długą brodę, spogląda błagalnie na młodego Achillesa. Ubrany jest w różowo – niebieską, w pionowe pasy tunikę i ciemnożółtą togę. Za nimi, po lewej stronie, stoi dwóch mężczyzn, jeden ubrany w jasnoczerwoną togę, drugi w czarną, z hełmem na głowie. Scena rozgrywa się w namiocie.
Aleksander Iwanow, „Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, Domena Publiczna
RXSaz4qTmKCZn1
Ilustracja przedstawia dzieło P. P. Rubensa pt. "Śmierć Achillesa". Na ilustracji widać Achillesa z przebitą strzałą piętą. Upada, podtrzymywany jest przez innego wojownika. Ubrany jest w zbroję. Za nim stoi jeszcze dwóch mężczyzn, z wyciągniętymi rękoma do przodu. Z tyłu obrazu stoi Parys z wycelowanym łukiem. Obok niego widać kobietę, która wskazuje mu palcem piętę Achillesa. Scena rozgrywa się w pomieszczeniu, Achilles znajduje się między dwiema kolumnami, kariatydami, spoglądającymi na niego.
Peter Paul Rubens, „Śmierć Achillesa”, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, artandarchitecture.org.uk, CC BY 3.0
Rob5EjX12J1yY1
Ilustracja przedstawia dzieło Williama Russela Flinta pt. „Odyseusz w Hadesie”. Obraz utrzymany jest w szaroniebieskiej konwencji. Na pierwszym planie, po lewej stronie obrazu, widnieje postać Odysa w zbroi. Wyciąga on przed siebie jedną rękę, w drugiej trzyma miecz. Do bohatera zbliżają się cztery kobiety. Jedna wyciąga przed siebie ręce, druga, przykucnięta, wskazuje palcem na ziemię. Pozostałe stoją za nimi, jakby przestraszone.
William Russell Flint, „Odyseusz w Hadesie”, początek XX w., kolekcja prywatna, Pinterest, CC BY 3.0
RVugRz1pSxJpK1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Atena i Achilles". W centrum, na pierwszym planie, autor przedstawił postać Achillesa w zbroi. Bohater prawdopodobnie klęczy, głowę ma odchyloną do tyłu, rozwiane włosy. Patrzy na kobietę stojącą za nim. Lewą rękę opiera na drewnianej balustradzie, prawą wyciąga miecz z pochwy. Stojąca z tyłu bogini Atena pochyla się nad nim patrząc mu w oczy. Ma czarną, prostą suknię z krótkim rękawem, na głowie hełm, spod którego spływają na ramiona dwa długie warkocze.
Stanisław Wyspiański, „Atena i Achilles”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R9SWkpoa0uSiV1
Czarnobiała ilustracja przedstawia dzieło Stanisława Wyspiańskiego pt. "Achilles i Tetyda". Naga kobieta stoi po kostki w wodzie; jej długie czarne włosy sięgają do ziemi. Pochyla się nad mężczyzną siedzącym na brzegu. Wyciąga w jego stronę jedną rękę, jakby chciała złapać go za stopę. Jasnowłosy mężczyzna siedzi skulony, z nogami podciągniętymi do ciała. Zasłania uszy rękoma, patrzy przed siebie. W wodzie pływają muszle. W tle obrazu widnieje ciemna woda rzeki Styks spowita skłębionymi chmurami
Stanisław Wyspiański, „Achilles i Tetyda”, w „Achilleis”, Warszawa, 1925, wikimedia.org, domena publiczna
R1YtVz0R9fqOH1
Na fotografii znajduje się grecka waza czarnofigurowa z VI w. p.n.e. Na wazie, na czerwonym tle, kolorem czarnym zostały przedstawione dwie postacie: Achilles zabijający Pentesileję.
„Achilles zabijający Penesileję”, grecka waza czarnofigurowa, VI w. p.n.e., britishmuseum.org, CC BY-NC-SA 4.0
R7tyZohAdYzZ61
Ilustracja przedstawia okrągły gipsowy odlew rzeźby Thorvaldsena zatytułowanej „Achilles i Pentesilea”. Utrzymany jest on w jasnoszarej tonacji. Na pierwszym planie, w centrum, widnieją dwie postaci. Achilles przedstawiony jest w lekkiej zbroi, w hełmie z pióropuszem i krótkim mieczem u boku. Trzyma w ramionach umierającą królową Amazonek – Pentesileję, którą pokonał w bitwie. Na ziemi leżą porzucone hełm, tarcza i dzida wojowniczki. Legenda mówi, że kiedy Achilles zdjął hełm umierającej, zapłakał z żalu nad jej pięknem.
Bertel Thorvaldsen, „Achilles i Pentesilea”, 1837, Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze, thorvaldsensmuseum.dk, domena publiczna
RWfjvYjX2XsFn1
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Rubensa pt. "Kąpiel w Styksie". W centralnej części obrazu widnieje pochylona nad rzeką postać matki Achillesa – Tetydy, spowitej w czerwoną szatę. W lewej ręce trzyma za piętę dziecko, które zanurza w Styksie. Tuż za nią stoi druga kobieta, w niebieskiej szacie, trzymająca pochodnię. Obraz zwieńczają po bokach dwie kolumny, jedna o kształcie kobiety, druga mężczyzny. Na dole, na pierwszym planie widoczny jest pies leżący na schodach. Tło jest niewyraźne. Ukazuje rzekę płynącą krętym korytem; na lewym nadbrzeżu rosną drzewa.
Peter Paul Rubens, „Kąpiel w Styksie”, 1630-1635, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

Bibliografia

Słownik kultury antycznej pod redakcją L. Winniczuk, Warszawa 1991.

Mała encyklopedia kultury antycznej, red. Z. Piszczek, Warszawa 1973.

M. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2015.

J. Parandowski, Mitologia, Londyn 1992.

Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska, Wrocław 2005.

Zbigniew Herbert, Rovigo, Warszawa 1992.

Stanisław Wyspiański, Achilleis, Kraków 1984.

Encyklopedia sztuki starożytnej, Warszawa 1998.