Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film edukacyjny "Charakterystyka malarstwa bizantyjskiego". Tekst lektora: Charakterystyka malarstwa bizantyjskiego. Początki ikony związane są z późnoantyczną tradycją portretów fajumskich. Wśród zhellenizowanej ludności egipskiej oazy przetrwała sztuka balsamowania zwłok. Na mumiach umieszczono malowane na desce portrety zmarłych. Jak twierdzą uczeni to właśnie te uwiecznione na drewnie portrety wraz z wczesnochrześcijańską stylistyką przedstawień malarstwa katakumbowego, dały początek chrześcijańskiej sztuce malarskiej Greków - ikonopisarstwa. W tle widoczne są dwa portrety fajumskie kobiety i mężczyzny. Widoczni są od ramion w górę. Kobieta ma ciemne zaczesane do tyłu włosy, ubrana jest w suknię zasłaniającą szyję. W uszach ma kolczyki. Mężczyzna z broda i wąsami krótko przeciętymi. Nakrycie głowy przypomina beret ze spływająca na twarz mężczyzny przeźroczystą tkaniną. Oczy przedstawionych osób są duże, wyraziste zaznaczone czarna kreską. Tekst lektora: Z późniejszymi ikonami portrety fajumskie łączą takie cechy, jak skupienie uwagi na twarzach i stosunkowo duże oczy podkreślające stronę psychiczną i duchową natury portretowanego. Tak zrodzić miała się tradycja malowania na drewnie-pisania ikony-obrazu przeznaczonego do kontemplacji. Cechą charakterystyczną ikon jest koncentracja na pięknie duchowym poprzez niemal zupełne pozbawienie postaci cielesności-pod szatami nie rysują ciała, postaci są smukłe, rozmodlone, nieobecne. We włoskiej Rawennie zachowały się przykłady malarstwa ściennego oparte na antycznych i wczesnochrześcijańskich tradycjach lecz wykazujące cechy nowej sztuki-wczesnobizantyjskie mozaiki w bazylice San Apollinare Nuovo znajdują się między innymi sławne mozaiki przedstawiające procesję męczennic i męczenników. Mozaiki te przedstawiać miały pierwotnie orszaki ostrogockiego króla Teodoryka oraz królowej lecz przerobiono je w szóstym wieku. Postacie są do siebie podobne, ich głowy otaczają nimby a całość przedstawienia ma podniosły charakter. W kościele San Vitale podziwiać możemy wizerunki osób świeckich, a mianowicie pary cesarskiej- Justyniania Wielkiego i jego żony Teodory. Każde z nich stoi w otoczeniu świty. Podobnie jak w przypadku procesji męczenników, postaci z mozaik są nieruchome, przedstawienia są frontalne i hieratyczne. Z wczesnej fazy rozwoju malarstwa bizantyjskiego do dziś przetrwało niewiele jego przykładów, gdyż w wieku ósmym w Cesarstwie rozpoczął się ruch zwany ikonoklazmem. Ikonoklazm, inaczej obrazoburstwo był okresem zaciekłych sporów o prawo do przedstawienia Boga na obrazie. Przeciwnicy ikon masowo usuwali je z przestrzeni publicznej i niszczyli, jako dzieła świętokradzkie. W okresie wojen o obrazy artyści bizantyjscy tworzyli poza granicami Cesarstwa-wielu z nich wyemigrowało do Itaki, koptyjskiego Egiptu, Palestyny i Syrii. Wraz z końcem ikonoklazmu, za który przyjmuje się datę 843 rok, rozpoczął się złoty okres rozwoju malarstwa bizantyjskiego. Nieliczne zachowane przykłady najstarszego malarstwa bizantyjskiego pochodzą z klasztoru świętej Katarzyny na Półwyspie Synaj. Wśród bogatych zbiorów klasztoru przetrwały malowidła z szóstego i siódmego wieku takie, jak malowidło przedstawiające Matkę Boską z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych czy też wizerunek świętego Piotra. Styl bizantyjski obrazuje charakterystyczny kanon postaci, w którym kompozycja, poza, a nawet kolory nie są nigdy przypadkowe. Ikonopisarze nad wolnością twórczą przedkładać musieli panujące w sztuce bizantyjskiej zasady. Przedstawienia świętych osób wpisane są w poszczególne typy ikonograficzne, na przykład Chrystus przedstawiony jest jako Pantokrator , czyli Wszechwładca-trzymający Pismo Święte i błogosławiący. Mandylion twarz Chrystusa na chuście, to według tradycji ikona nie stworzona ręka ludzką. Wizerunek ten, przesłany jest przez samego Zbawiciela a jego zadaniem było uzdrowienie chorego na trąd króla Abgara. Matka Boska przedstawiona bywa, jako orantka-unosi ręce w geście modlitwy a na jej piersi widoczny jest wizerunek Syna Bożego. Innym typem przedstawienia Matki Bożej jest Przewodniczka z greckiego Hodegetria. Madonna trzyma na ręku Dzieciątko i wskazuje na nie wolną dłonią-do tego typu przedstawień należy między innymi Matka Boska Jasnogórska, czy na przykład mozaika z katedry we włoskim Torcello nieopodal Wenecji. W przeciwieństwie do poważnej, dostojnej Hodegetrii, typ Eleusa przedstawia czułą Matkę Bożą tulącą policzek Dzieciątka do swego. Do tego typu ikonograficznego należy między innymi najważniejsza ikona ruska-Matka Boża Włodzimierska z dwunastego wieku. Fresk podobnie, jak mozaika to malowidło związane z architekturą monumentalną. Malowidła te powstały na mokrym jeszcze tynku stąd włoska nazwa techniki al fresco. Bizantyjskie freski zachowywały kanon znany z mozaik i ikon. W tle przekazywanej treści widoczny jest fresk prezentujący hołd składany świętym. Jeden święty siedzi po lewej a drugi po prawej stronie. Święci siedzą, stopy maja oparte na podnóżkach. Przed świętym z prawej strony klęczą dwaj mężczyźni, natomiast przed świętym z lewej strony dwaj mężczyźni skłonili się w geście hołdu. Pomiędzy świętymi stoi grupa żołnierzy w hełmach na głowie i zbroi. Tekst lektora: Ostatnim z nośników malarstwa bizantyjskiego był pergamin, bizantyjskie manuskrypty-księgi i zwoje. Z okresu średniobizantyjskiego zachowały się takie zabytki, jak dziesięciowieczny zwój Jozuego, czy przedstawiający sceny z życia króla Dawida Psałterz Paryski. W tle tekstu prezentowana jest miniatura z Psałterza Paryskiego, przedstawia Dawida grającego na harfie, obok niego siedzi postać kobieca ubrana w szaroniebieską szatę, włosy ma zaplecione z tyłu w warkocz, patrzy na grającego Dawida. Wokół tych postaci widoczne są różne zwierzęta zasłuchane w muzyce. Po prawej stronie widoczny jest zarys budowli oraz wychylająca się spoza niego postać mężczyzny. Wyjątkowe miejsce wśród sztuki ikonopisarskiej krajów objętych wpływem Bizancjum zajęła Ruś. Na jej terenie działali początkowo artyści greccy, później wykształciły się tam lokalne szkoły ikonopisarskie. Najwybitniejszym przedstawicielem ruskiego malarstwa średniowiecznego był mnich Andrzej Rublow. Rublow stworzył ikonę Trójcy Świętej czy kopię Matki Boskiej Włodzimierskiej. Dowodem trwałości zasad malarstwa są przykłady współczesnych ikon utrzymanych w bizantyjskim kanonie, które znajdziemy we wszystkich krajach, w których mieszkają wyznawcy prawosławia. Język ikon świąt i świętych jest więc uniwersalny. Święci posiadają oczywiście swe atrybuty: święty Piotr trzyma klucze, Archanioł Michał jest wojownikiem, a święty Jerzy zabija smoka. Ikony świąt oraz świętych znajdziemy przede wszystkim na cerkiewnym ikonostasie. Ikony świąt oraz wizerunki świętych często mają charakter narracyjny. Postaci zwłaszcza w scenach zbiorowych wydają się niemal identyczne. W rozróżnieniu ich pomagają napisy.