1816 – premiera Cyrulika sewilskiego G. Rossiniego
1831 – premiera Normy V. Belliniego
1842 – premiera Nabucco G. Verdiego
1851 – premiera Rigoletto G. Verdiego
1857‑1919 – lata życia Ruggiera Leoncavalla
1858‑1924 – lata życia Giacoma Pucciniego
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1JjWjejtzfxd
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
c) wirtuozeria (Niccolo Paganini);
3) wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
przedstawiać lata życia najważniejszych kompozytorów włoskich XIX wieku;
charakteryzować włoską muzykę instrumentalną XIX w. na przykładzie N. Paganiniego;
opisywać ważniejsze cechy oper kompozytorów włoskich;
wymieniać przykładowe opery Rossiniego, Belliniego, Donizettiego, Verdiego oraz omawiać wybrane;
definiować czym jest opera werystyczna;
przedstawiać kilka informacji o Teatro alla Scala;
Sztuka kompozycji w epoce romantyzmu przestawała być uznawana za jeden z licznych zawodów. Zaczęto ją traktować jako pewnego rodzaju powołanie. Powstała muzyka miała dostarczać romantycznemu odbiorcy głębokich przeżyć, kształtować jego duszę. Obcowanie z nią – dzięki budowaniu sal koncertowych i gmachów operowych – było coraz bardziej dostępne. A to z pewnością przyczyniło się do wzrostu powagi i poziomu wydarzeń artystycznych.
Włochy to ojczyzna europejskiej muzyki. To właśnie w tym kraju od kilku stuleci muzyka wokalna i instrumentalna silnie się rozwijała, a co więcej – to tutaj zrodziło się wiele nowych gatunków. W XIX w. muzyka symfoniczna i kameralna nie ewoluowała jednak znacząco – kompozytorzy koncentrowali swoją twórczą uwagę na operze.
Poznacie dziś twórczość operową czołowych włoskich kompozytorów XIX w. Będą to: G. Rossini, G. Donizetti, V. Bellini, G. Verdi. Dowiecie się także, czym są opery werystyczne. Zanim jednak do tych zagadnień przejdziemy, przybliżymy Wam dzieła najważniejszego przedstawiciela włoskiej muzyki instrumentalnej – Niccola Paganiniego.
Niccolò Paganini
RsKu0brmzrbbd1
Niccolò Paganini, który żył w latach od 1782 do 1840, był nie tylko kompozytorem, dyrygentem i gitarzystą, ale także skrzypkiem‑wirtuozem, dla którego nie istniały ograniczenia techniczne. Koncertował przede wszystkim we Włoszech.
Paganini potrafił grać całe partie jedynie na strunie G, łączyć pizzicato lewej ręki z grą smyczkiem. Oprócz tego wykorzystywał sztuczne flażolety, dzięki czemu poszerzył skalę instrumentu; wprowadził skordaturęSkordaturaskordaturę dla ułatwienia gry i trudne pasaże. Nieprawdopodobne umiejętności gry na skrzypcach wpłynęły na ostateczny kształt jego kompozycji. Przykładem mogą być 24 Kaprysy na skrzypce solo op. 1 – pierwsze etiudy koncertowe w skrzypcowej literaturze. Prezentują one bardzo trudne rozwiązania techniczne, które Paganini potraktował jako środek ekspresji. Każdy kaprys zawiera inny problem techniczny, a najtrudniejszym jest ostatni. Jego pozornie łatwy temat podlega przeobrażeniem w następujących po sobie 11 wariacjach. Wysłuchajcie fragmentu.
R95NK30RHlOYX
Paganini skomponował także sześć koncertów skrzypcowych, z których najbardziej popularnymi są: D‑dur i h‑moll. Oprócz nich tworzył utwory o charakterze ilustracyjnym. Odpowiednimi efektami dźwiękowym naśladował m.in. śpiew ptaków. Wiele z tych kompozycji nie zostało opublikowanych.
Dzieła Paganiniego przenikały do ośrodków niemieckich – tamtejsi kompozytorzy traktowali je jako inspiracje. Przykładem może być Etiuda transcendentalna nr 3 F. Liszta, której źródłem był finał II Koncert skrzypcowego h‑moll.
Gioacchino Rossini
Rj592in3q8C631
W pierwszej połowie XIX w. szczególnie rozwinęła się opera buffa, czyli opera komiczna. Przyczynił się do tego Gioacchino Rossini – wielki indywidualista włoski, propagator bel canta. Kompozytor czerpał głównie z tradycji opery włoskiej, choć nie były mu obce osiągnięcia Mozarta czy Glucka. Co istotne, jego działalność obejmowała również operę francuską – pisał je na zamówienia paryskie. Poza operami komicznymi, komponował opery seria i semiseria.
Rossini dysponował niekończącymi się pokładami inwencji melodycznej – wyrazistość melodyki jest jedną z ważniejszych cech jego języka muzycznego. Najbardziej znaną operą buffa jest Cyrulik sewilski. Podobno komponował ją dwa tygodnie, choć bardziej prawdopodobne jest, że zajęło mu to około miesiąca. Wykorzystał w niej fragmenty własnych dzieł oraz mistrzowsko scharakteryzował postaci motywami melodycznymi. Komizm tej opery podkreślił akompaniamentem orkiestry.
Uwertury Rossiniego najczęściej przybierały formę sonatową bez przetworzenia, poprzedzoną wstępem. Tematy powierzane były głównie instrumentom dętym. Rossini posługiwał się nagminnie crescendami osiąganymi dynamiką, fakturą lub agogiką. Z tego powodu nazywano go „panem crescendo”. Wysłuchajcie fragmentu uwertury do Cyrulika sewilskiego.
RuOtjkdiNRHTQ
Ważną rolę w rozwoju opery włoskiej spełniła dwuczęściowa aria Rossiniego. Składa się ona z części zwrotkowej (cantabile) z elementami recytatywnymi oraz z części zachowanej w wirtuozowskim tempie (cabalettaCabalettacabaletta), stanowiącej kulminację. W wyniku takiego ukształtowania, akcja dramatyczna rozgrywa się na gruncie arii.
Ostatnią operą Rossiniego, po której skomponowaniu niemal całkowicie zaniechał tworzenia, jest Wilhelm Tell (francuska opera seria). Kompozytor oparł jej treść na kanwie dramatu Fryderyka Schillera. Nadał w niej dużą rangę chórowi, wykorzystał w pełni możliwości kolorystyczne i dynamiczne orkiestry oraz wprowadził koloryt lokalny – szwajcarskie melodie ludowe. Jest to najbardziej dramatyczna opera Rossiniego, łącząca cechy opery włoskiej i francuskiej.
Warto, abyście zapamiętali także, że Rossini przecwistawił się zasadzie lieto fineLieto finelieto fine (szczęśliwe zakończenie). Przykładem może być opera Otello, w której tytułowy bohater i jego żona zostają uśmierceni. Innymi znanymi operami Rossiniego są m.in.: Włoszka w Algierze, Sroka złodziejka, Armida, Tankred. Oprócz muzyki operowej Rossini skomponował też Małą mszę uroczystą (Petite messe solennelle). Wbrew nazwie jest to msza dużych rozmiarów. Kompozytor dokonał w niej syntezy swojego stylu operowego.
Gaetano Donizetti i Vincenzo Bellini
R6mSKuzVjPtV61
Kontynuatorami osiągnięć Rossiniego byli Gaetano Donizetti i Vincenzo Bellini – mistrzowie bel canta.
Bellini skomponował 10 oper. W jego twórczości nie wyróżniamy podziału na operę buffa i seria. W swoich dwóch ostatnich operach – Norma oraz Purytanie – dokonał syntezy opery włoskiej i francuskiej.
Kompozytor przejął od Rossiniego wiele cech, m.in. nadrzędność melodii, prostą harmonikę. Większe odcinki dramaturgiczne były dla niego bardziej istotne niż pojedyncze „numery”. Tematykę, którą podejmował w swoich dziełach to: miłość, konflikty religijne (np. Purytanie), walka o wolność (np. Norma). Za chwilę wysłuchacie fragmentu słynnej kawatiny Casta diva z opery Norma w opracowaniu na fortepian i głos (w oryginale – orkiestra i głos). Zwróćcie uwagę na niezwykle kantylenową, ornamentalną melodykę, podkreśloną prostym akompaniamentem.
RjPgXAWwD5Lii1
Bellini chciał wywoływać u odbiorców uczucie nostalgii. Ówczesne primadonnyPrimadonnaprimadonny, które były mistrzyniami bel canta, potrafiły przekonująco przekazać głębię uczuć.
Twórczość Gaetana Donizettiego obejmuje zaś około 70 oper. W przeciwieństwie do Belliniego – pisał opery buffa i seria. Kompozytor często podejmował wątki propagowane przez autorów romantycznej literatury (m.in. W. Scott, W. Hugo, F. Schiller). W jego operach można zaobserwować:
dążenie do osiągnięcia równowagi między wirtuozerią a pieśniowością;
umieszczanie barkaroliBarkarolabarkaroli, walca obok arii;
prostą harmonię;
ograniczenie roli orkiestry (Richard Wagner twierdził, że orkiestra w kompozycjach Donizettiego to „gitara”).
Wśród znanych oper są m.in.: Napój miłosny (buffa), Don Pasquale (buffa), Faworyta (seria), Anna Bolegna (seria).
Giuseppe Verdi
RtlOk39OkQIiJ1
Wielkim twórcą włoskich oper w XIX w. był Giuseppe Verdi. Jego dzieła były szczególnie popularne wśród Włochów, co wynikało z niezwykłej inwencji melodycznej oraz – przede wszystkim – z tematyki, jaką poruszał. Często była ona związana z risorgimentoRisorgimentorisorgimento – ruchem dążącym do wyzwolenia i zjednoczenia Włoch. Kompozycją, która oddawała ówczesne nastroje narodowe, była trzecia opera Verdiego – Nabucco (skomponowana w 1841 r.). Jej librettoLibrettolibretto napisał T. Solera. Chór Va pensiero z końca III aktu opery stał się „tajnym hymnem narodowym” – symbolem walki o wolność. Z kolei po premierze Balu maskowego (1859 r.) nazwisko kompozytora było częścią antyrządowego, zabronionego hasła – Viva V.E.R.D.I.! – oznaczającego „Niech żyje Wiktor Emanuela, król Italli!”. Dramaty historyczne to jednak nie jedyne źródła inspiracji Verdiego. Bardzo często wykorzystywał teksty W. Szekspira (opera Makbet), F. Schillera (np.: Zbójcy, Dziewica Orleańska, Don Carlos), czy W. Hugo (m.in. opery Ernani, Rigoletto).
Verdi respektował zasady bel canta w początkowych operach, jednak później – chcąc pogłębiać dramatyczny wyraz – musiał z nich rezygnować. Cechy oper Verdiego to:
dominacja melodii, duże znaczenie kantyleny;
dążenie do uzyskania dramatycznego wyrazu muzyki;
zwiększenie roli recytatywu, który staje się podstawą kształtowania sceny;
ewolucja formy od wyraźnych podziałów na „numery” do zespalania ich w jedność (na wzór R. Wagnera);
żywa, wyrazista rytmika;
kameralizacja orkiestry.
W niektórych operach Verdiego można zaobserwować francuskie wpływy (np. Nieszpory Sycylijskie, Aida, Don Carlos). Są to m.in.:
francuska tematyka (Nieszpory Sycylijskie opowiadają o powstaniu na Sycylii skierowanemu przeciwko Francji);
monumentalne sceny zbiorowe;
duża liczba aktów (4‑5);
Operami, które przyniosły największy sukces Verdiemu, były: Rigoletto, Trubadur i Traviata. Przygotowując Rigoletto kompozytor napotkał problemy natury społeczno‑politycznej. Wynikały one z antymonarchicznego przesłania dramatu Wiktora Hugo pt. Król się bawi, na którym oparte było libretto opery. Po wprowadzeniu kilku zmian i akceptacji władz, w 1851 roku, dzieło miało swoją premierę. Verdi wprowadził w uwerturze motyw klątwy, który przenika całą operę; charakteryzował postaci konkretnymi zwrotami melodycznymi. Wysłuchajcie najpopularniejszej arii pochodzącej z tej opery, śpiewanej przez tytułowego bohatera i opowiadającej o niestałości kobiet – La donna e mobile (w opracowaniu na fortepian i głos).
RBc30AWPDUgPg1
Rigoletto jest zapowiedzią nowego kierunku operowego, który zrodził się pod koniec XIX w. – weryzmuWeryzmweryzmu.
Weryzm
R1KCSD32P6RZd1
Weryzm jest kierunkiem operowym pokrewnym naturalizmowi w literaturze. Jego głównym założeniem jest ukazywanie prawdy, prostoty i naturalności ludzkich emocji. Filozofię weryzmu można zaobserwować już w dziełach Giuseppa Verdiego (Rigoletto), jednak za pierwszą operę werystyczną uznaje się Rycerskość wieśniaczą Pietra Mascagniego (1890 r.).
Opery werystyczne charakteryzują się m.in.:
dominującą rolą recytatywu,
brakiem wirtuozerii,
występowaniem pieśni w miejscu arii,
rezygnacją z wątków historycznych i mitologicznych na rzecz wątków realistycznych,
Aby widzowie utożsamiali się z przedstawianymi wydarzeniami, kompozytorzy ukazywali czasy im współczesne. Przykładem takiej opery może być Cyganeria Giacoma Pucciniego opowiadająca o życiu francuskiego środowiska artystycznego, czyli bohemy. Wysłuchajcie teraz duetu głównych bohaterów opery – Mimi i Rudolfa – O soave fanciulla.
RiySdZuuu5fcM1
Innymi operami werystycznymi Pucciniego są: Płaszcz, Siostra Angelica, Gianni Schicchi. Do włoskich przedstawicieli omawianego kierunku operowego należeli również: Ruggero Leoncavallo (np. Pajace), Umberto Giordano (np. Andrea Chénier).
Podsumowanie
RivxeCieIo0mV1
XIX w. to złoty wiek opery włoskiej. Ekspresja gatunku mocno się pogłębiła, co wynikało m.in. z dążenia do silniejszego udramatyzowania muzyki, urozmaicania harmoniki. Ponadto zacierały się granice pomiędzy poszczególnymi „numerami”, przy jednoczesnym zwiększaniu znaczenia recytatywu, który stawał się podstawą kształtowania sceny. W rozwoju włoskiej opery dziewiętnastego stulecia ważną rolę pełniła też dwuczęściowa aria Rossiniego, składająca się z części zwrotkowej oraz części zawierającej elementy recytatywne. W wyniku jej ukształtowania akcja dramatyczna zaczęła rozgrywać się na gruncie arii. Orkiestra – choć początkowo podlegała kameralizacji brzmienia – stopniowo stawała się równoprawnym partnerem śpiewaków. Nie bez znaczenia pozostawał także rozwój orkiestry XIX w.
Na uwagę zasługuje również opera werystyczna, która powstała we Włoszech w odpowiedzi na zbyt fantastyczną tematykę oper. Kompozytorzy zaczęli tworzyć w oparciu o materiał bliski czasom im współczesnym. Za pierwszą operą werystyczną uznaje się Rycerskość wieśniaczą Pietra Mascagniego.
Nie zapomnijcie jednak, że muzyka operowa – mimo że dominowała w ówczesnych Włoszech – nie była jedynym rodzajem tej sztuki. Na uwagę zasługuje również najwybitniejszy przedstawiciel włoskiej muzyki instrumentalnej – Niccolò Paganini.
La Scala – najsłynniejszy teatr operowy we Włoszech
RX0L2Mzz1ii6u1
RooeSzzQvDWsu1
R190A4WH4fjTE
R17vmeEyoRwzu1
RSSj5DzmgJVkU1
Zadania
RjD8msAlXIkfx
Ćwiczenie 1
RdJGtO0QRW8V1
Ćwiczenie 2
R7Q6u9peWxSBq
Ćwiczenie 3
R14Nm5KqB2juM
Ćwiczenie 4
RXcuI8dcgsIFo
Ćwiczenie 5
R1SncDOqRxqDX
Ćwiczenie 6
RMU66jR7bxzBg
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Podzielcie się na dwie grupy: zwolenników opery werystycznej oraz jej przeciwników. Każda z grup powinna przygotować argumenty przemawiające za ich postawą.
Słownik pojęć
Barkarola
Barkarola
pieśń weneckich gondolierów o lirycznym charakterze, o płynnej melodii, zachowana w umiarkowanych tempie; również utwór instrumentalny o charakterze pieśniowym w tempie umiarkowanym.
Cabaletta
Cabaletta
początkowo aria operowa o prostym, wyrazistym rytmie. W XIX w. była to na ogół druga część arii operowej zachowana w szybkim tempie.
Libretto
Libretto
tekst słowny opery.
Lieto fine
Lieto fine
z wł. – szczęśliwe zakończenie opery.
Primadonna
Primadonna
śpiewaczka operowa wykonująca główną partię.
Risorgimento
Risorgimento
ruch ideowy, narodowy, powiązany z dążeniami do wyzwolenia Włoch.
Skordatura
Skordatura
technika wykorzystywana w grze na instrumentach strunowych; polega na przestrajaniu strun, ułatwia wirtuozowską grę.
Weryzm
Weryzm
kierunek operowy pokrewny naturalizmowi w literaturze; jego głównym założeniem jest ukazywanie prawdy, prostoty i naturalności ludzkich emocji.
Źródła:
M. Gwizdalanka, Historia Muzyki 2, Kraków 2006
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
R95NK30RHlOYX
Utwór: Kaprys na skrzypce solo op. 1 nr 24, autorstwa: N. Paginini. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, tajemniczym charakterem.
RuOtjkdiNRHTQ
Utwór: Uwertura do Cyrulika Sewilskiego, autorstwa: G. Rossini. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
RBc30AWPDUgPg1
Utwór: „O soave fanciulla", autorstwa: G. Puccini, wykonanie: Akademia Muzyczna. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
RiySdZuuu5fcM1
Utwór: „O soave fanciulla", autorstwa: G. Puccini, wykonanie: Akademia Muzyczna. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
RjPgXAWwD5Lii1
Utwór: Casta diva, autorstwa: V. Bellini, wykonanie: Akademia Muzyczna. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.