RSy6VI7NyzZwd1
Na zdjęciu fragment Kremla moskiewskiego. Widać trzy budynki: Cerkiew Wasyla Błogosławionego, Dzwonnicę Iwana Wielkiego i fragment Pałacu. Przed budynkami brukowany plac. Temat lekcji: Muzyka rosyjska na przykładzie Borodina, Rimskiego-Korsakowa i Musorgskiego

Muzyka rosyjska na przykładzie Borodina, Rimskiego‑Korsakowa i Musorgskiego

Źródło: online-skills.

Ważne daty

1833‑1887 – lata życia Aleksandra Borodina

1839‑1881 – lata życia Modesta Musorgskiego

1844‑1908 – lata życia Nikołaja Rimskiego‑Korsakowa

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1Nc9TW3kvYEL
Scenariusz zajęć do pobrania

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:

1) gra na instrumentach ze słuchu lub/i przy pomocy nut (w zespole lub/i solo) na jednym lub kilku instrumentach melodycznych (do wyboru np. flet podłużny, flażolet /flecik polski/, pianino, keyboard, gitara, dzwonki, metalofon, ksylofon i inne) oraz perkusyjnych niemelodycznych:

C) proste utwory,

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

5. wyszukuje nagrania z literatury muzycznej w celu zilustrowania twórczości kompozytorów, cech epoki, charakterystyki stylów, przygotowując prezentacje lub/i, muzyczne portfolio;

Nauczysz się

opisywać twórczość Potężnej Gromadki zwracając uwagę na elementy charakterystyczne - odwoływanie się do folkloru, dźwiękonaśladownictwa.;

rozpoznawać ze słuchu utwory muzyczne;

stosować właściwą terminologię muzyczną.

Potężna Gromadka – rosyjska szkoła narodowa

W romantyzmie wykształciły się tzw. szkoły narodowe. Były to grupy kompozytorów, którzy tworzyli w okresie romantyzmu. Poszczególni kompozytorzy zachwycali się odrębnością narodową, często wykorzystywali w swoich utworach odniesienia do folkloru, mitów, wydarzeń historycznych czy legend. Kompozytorzy dążyli do stworzenia własnego języka muzycznego. Najbardziej znaną grupą kompozytorów należących do rosyjskiej szkoły narodowej jest tzw. Potężna Gromadka, w której skład wchodzą: Aleksandr Borodin, Milij Bałakiriew, Cezar Cui, Modest Musorgski, Nikołaj Rismki‑Korskaow. Ich twórczość charakteryzuje się emocjonalnością, a także wykorzystywaniem elementów folkloru.

Aleksandr Borodin – pierwszy z Potężnych

Aleksandr Borodin jest pierwszym kompozytorem wchodzącym w skład Potężnej Gromadki. Do jego najbardziej znanych dzieł należą trzy symfonieSymfoniasymfonie, dwa kwintetyKwintetkwintety smyczkowe oraz operęOperaoperę Kniaź Igor, której nie zdążył dokończyć za życia. To właśnie z niej pochodzą Tańce Połowieckie, które są najbardziej znanym utworem Borodina.

Rks3lWkKj2Oh91
Ilustracja przedstawia fotografię Aleksandra Borodina, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna został ukazany od ramion w górę oraz w pozycji frontalnej. Kompozytor ubrany jest w marynarkę oraz jasną koszulę z muszką pod szyją. Na ilustracji umieszczone są punkty aktywne, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Borodin Aleksandr, ur. 12 XI 1833, Petersburg, zm. 27 II 1887, tamże, rosyjski kompozytor, z wykształcenia lekarz i chemik. 2. Przedstawiciel Potężnej Gromadki; w twórczości nawiązywał do neoromantyzmu i tradycji muzyki rosyjskiej, 2 symfonie (Es-dur 1867, h-moll, zw. Bohaterską 1876), obraz symfoniczny W stepach Azji Środkowej (1880), opera Kniaź Igor (1890, wg Słowa o wyprawie Igora, ze znanymi Tańcami połowieckimi), dokończona przez Nikołaja Rimskiego-Korsakowa i Aleksandra Głazunowa, utwory kameralne, pieśni.
Aleksandr Borodin, wikimedia, domena publiczna
Polecenie 1
Wymień skład wykonawczy Tańców połowieckich z opery Kniaź Igor.
Wymień skład wykonawczy Tańców połowieckich z opery Kniaź Igor.
R15IajV8ILvTD
Zdjęcie strony tytułowej wydania partytury i libretta opery "Kniaź Igor". Na stronie Ozdobny tytuł i wiele przedmiotów: dwie włócznie, łuk i strzały, dwa miecze, naczynia, instrumenty. W tle krajobraz. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Aleksandr Borodin, Tańce połowieckie z opery Kniaź Igor. Wykonawca Enrique Batiz, The State of Mexico Symphony Orchestra oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór a w zasadzie cykl utworów składający się z … części. Pierwsza część jest pogodna, nostalgiczna, łagodna, ma kantylenową liryczną melodię. Druga część jest taneczna, żywa, wesoła. W głośniejszych fragmentach grają instrumenty dęte blaszane i tamburyn. Trzecia część jest groźna rozpoczyna się grą kotłów i instrumentów dętych blaszanych. Później trochę spokojniejszy ale nadal nerwowy temat wykonują instrumenty smyczkowe i dęte drewniane, pod koniec części powraca temat grany przez instrumenty dęte blaszane i kotły.
Strona tytułowa publikacji „Kniaź Igor” (ilustracja) / Aleksandr Borodin, „Kniaź Igor”, „Tańce Połowieckie” (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
R166iGehI9Dez
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 2
Opisz charakter poszczególnych części Tańców Połowieckich z opery Kniaź Igor.
Opisz charakter poszczególnych części Tańców Połowieckich z opery Kniaź Igor.
RHVt6ZSlnGu14
R1DHVo5JyphVc
Zapis nutowy utworu „Tańce połowieckie” z opery „Kniaź Igor”, musescore.com, CC BY 3.0

Nikołaj Rimski‑Korsakow – mistrz orkiestracji

Nikołaj Rimski‑Korsakow był członkiem Potężnej Gromadki. Uważany był za mistrza orkiestracji - potrafił dobierać i określać styl gry instrumentów w orkiestrze. To on pomógł w napisaniu partytury Partyturapartytury Tańców Połowieckich, a także dokończył Kniazia Igora po śmierci Borodina. Rimski‑Korsakow napisał 15 oper, 3 symfonieSymfoniasymfonie, a także dzieła kameralne, kantatyKantatakantaty, miniatury orkiestrowe. Jego najbardziej znaną kompozycją jest Szeherezada, suitaSuitasuita orkiestrowa, która inspirowana była arabskimi Baśniami z tysiąca i jednej nocy – zbioru opowiadań i legend o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie. Innym znanym utworem kompozytora jest Lot trzmiela, który jest przykładem muzyki ilustracyjnej.

RYb2Tytw1uudD
Ilustracja przedstawia fotografię Nikołaja Rimskiego-Korsakowa, rosyjskiego kompozytora. Starszy mężczyzna został ukazany w pozycji siedzącej. Kompozytor ma bujną brodę oraz małe, okrągłe okulary. Na ilustracji umieszczone są aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Urodził się 18 III 1844 w Tichwinie. Początkowo nie zamierzał poświęcić się zawodowo muzyce, 1856–62 kształcił się w Korpusie Morskim w Petersburgu, a po jego ukończeniu odbył 3-letni rejs dookoła świata na pokładzie klipra Ałmaz. 2. Pod wpływem Milija Bałakiriewa i innych kompozytorów (późniejszych członków Potężnej Gromadki) podjął w latach siedemdziesiątych samodzielne systematyczne studia w zakresie kontrapunktu i przeredagował wiele swych wcześniejszych utworów. W 1871 został profesorem konserwatorium w Petersburgu, od 1874 kierował, założonym przez Bałakiriewa, Bezpłatną Szkołą Muzyczną. Zdobył uznanie jako pedagog muzyczny; jego uczniami byli m.in.: Anatolij Ladow, Siergiej Taniejew, Michaił Ippolitow-Iwanow, Anton Arenski, Aleksandr Głazunow, Igor Strawinski, Siergiej Prokofjew. 3. W 1886–1900 Rimski-Korsakow dyrygował koncertami muzyki rosyjskiej organizowanymi przez W. Bielajewa; dwukrotnie zaprezentował się jako kompozytor i dyrygent w Paryżu — 1889 na Wystawie Paryskiej i 1907 podczas serii tzw. koncertów historycznych. Zmarł 21 VI 1908 w Lubieńsku.
Nikołaj Rimski-Korsakow, wikimedia, domena publiczna
Polecenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jak zmieniał się charakter i tempo utworu Szecherezada?
Odpowiedz na pytanie: Jak zmieniał się charakter i tempo utworu Szecherezada?
RMeYbijxzcaeD
Ilustracja z baśni “Księgi tysiąca i jednej nocy”. Ilustracja składa się z trzech obrazków. Na pierwszym sułtan, kobieta która szepcze mu coś na ucho i obserwująca tę scenę osoba. Na drugim obrazku dwie łodzie na akwenie wodnym. Na jednym znajdują się mężczyźni a na drugim kobiety. Na trzecim obrazku narada 6 mężczyzn. Jeden z nich jest inaczej, bardziej bogato ubrany. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Nikołaj Rimski- Korsakow, Szeherezada. Wykonawca: Hugh Maguire oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonany przez orkiestrę symfoniczną, pełen dynamicznych i nagłych zwrotów akcji. Po groźnym wstępie, solowe popisy skrzypka, później muzyka przypominająca pogoń lub szybkie przemieszczanie się . Jeszcze później muzyka przypomina walkę. Za chwilę brzmi utwór kojarzący się balem w pałacu.
Ilustracja z baśni z „Księgi tysiąca i jednej nocy” (ilustracja) / Nikołaj Rimski-Korsakow, „Szeherezada” (utwór) (fragment) / online-skills, CC BY 3.0
RizOdlws2I90t
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 4
Odpowiedz na pytanie: W jaki sposób kompozytor przedstawił za pomocą muzyki latającego owada?
Odpowiedz na pytanie: W jaki sposób kompozytor przedstawił za pomocą muzyki latającego owada?
R199HYQMCbBu8
Na zdjęciu trzmiel siedzi na różowym kwiatku. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawi się napis: Nikołaj Rimski-Korsakow ,„Lot Trzmiela” z opery „Bajka o carze Sałtanie”, wykonawca: Metropolitan Symphony Orchestra oraz pojawi się możliwość odtworzenia utworu. Utwór jest bardzo szybki i składa się z wielu bardzo szybkich przebiegów dźwięków znajdujących się w bliskiej odległości. Brzmienie utworu kojarzy się z latającym owadem.
Trzmiel (ilustracja) / Nikołaj Rimski-Korsakow, Lot trzmiela (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
RBfUACSrW1TVO
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Modest Musorgski – mistrz miniatur muzycznych

Modest Musorgski był członkiem Potężnej Gromadki. Był oficerem wojskowym, jednak zrezygnował z tej funkcji dla muzyki. Pomimo braku formalnego wykształcenia muzycznego potrafił grać na fortepianie i komponować. Jego najbardziej znanym dziełem są Obrazki z wystawy – cykl dziesięciu miniatur fortepianowych, z których każda nosi inny tytuł: Gnom, Stary zamek, Tuileries, Bydło, Taniec kurcząt w skorupkach, Samuel Goldenberg i Szmuł, Rynek w Limoges, Katakumby, Chatka na kurzej stopce, Wielka Brama w Kijowie. Kompozycja jest przykładem muzyki programowej i ilustracyjnej.

RD2cLUlmw6Qvj
Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Kompozytor ma bujne włosy oraz zapuszczoną brodę. Na ilustracji umieszczone są aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Urodził się 21 III 1839 w Kariewie (gubernia pskowska). 2. Był członkiem Potężnej Gromadki. W Petersburgu kształcił się w szkole wojskowej i uczył się gry fortepianowej u Gerkego; w dziedzinie kompozycji był samoukiem (już 1852 wydał swój młodzieńczy utwór, fortepianową Polkę podchorążacką). W 1856–58 służył jako oficer w Pułku Preobrażeńskim. 3. Zetknąwszy się z kompozytorami: Aleksandrem Dargomyżskim, Milijem Bałakiriewem, Aleksandrem Borodinem, Cezarem Cui, Nikołajem Rimskim-Korsakowem porzucił służbę wojskową i poświęcił się komponowaniu. 4. Pod kierunkiem Bałakiriewa pisał sonaty, pieśni, rozpoczął symfonię. Zarobkował m.in. jako pianista: solista (podziwiany improwizator) i akompaniator (m.in. występy ze śpiewaczką D. Leonową).
Modest Musorgski, wikipedia, domena publiczna
Polecenie 5
Przypomnij sobie co oznaczają skróty ff, sf i p.
Przypomnij sobie co oznaczają skróty ff, sf i p.
RBjvsQ77OuTAW
Zapis nutowy początku utworu Gnom z Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego. Partie obu rąk zapisano w kluczu basowym. Po kluczach basowych sześć bemoli i określenie tempa sempre vivo . W zapisie często zmienia się dynamika . Pierwszy takt ma być zagrany fortissimo, w drugim kompozytor nakazał grać sforzando, w trzecim piano, w piątym znów fortissimo. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawi się napis: Modest Musorgski, Obrazki z wystawy Gnom. Wykonawca Byron Janis oraz odtworzy się muzyka. Groźny, dynamiczny, tajemniczy utwór wykonany jest na fortepianie. Bardzo często zmienia się dynamika i tempo.
Zapis nutowy (ilustracja) / Modest Musorgski, „Obrazki z wystawy”, „Gnom„ (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 6
Wyszukaj w Internecie informacje na temat folkloru rosyjskiego oraz okresu romantyzmu. Zaprezentuj te informacje klasie w dowolnej formie.
Wyszukaj w Internecie informacje na temat folkloru rosyjskiego oraz okresu romantyzmu. Zaprezentuj te informacje klasie w dowolnej formie.
R1KY0gsbqVjpB
Ćwiczenie 1
Dopasuj imię do nazwiska kompozytora. 1. Musorgski Możliwe odpowiedzi: Aleksandr, Nikołaj, Modest. 2. Borodin Możliwe odpowiedzi: Aleksandr, Nikołaj, Modest. 3. Rimski-Korsakow Możliwe odpowiedzi: Aleksandr, Nikołaj, Modest.
RVLHw1qzcPgn3
Ćwiczenie 2
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Potężna Gromadka była grupą kompozytorów rosyjskich. 2. Pierwszym przedstawicielem Potężnej Gromadki był Modest Musorgski. 3. Muzyka rosyjska wykorzystywała elementy folkloru. 4. Szeherezada jest kompozycją opowiadającą o jednym z carów Rosji.
R1ApkItBGIeG1
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Kto skomponował operę Kniaź Igor? Możliwe odpowiedzi: 1. Aleksandr Borodin, 2. Modest Musorgski, 3. Nikołaj Rimski-Korsakow
R16VpNPhGdHnm
Ćwiczenie 4
Wskaż imiona i nazwiska kompozytorów wchodzących w skład Potężnej Gromadki. Możliwe odpowiedzi: 1. Aleksandr Borodin, 2. Piotr Czajkowski, 3. Aleksnadr Skriabin, 4. Modest Musorgski, 5. Nikołaj Rimski-Korsakow
RiqRkVgB0ULXW
Ćwiczenie 5
Wskaż tytuły dzieł wchodzące w skład Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Lot trzmiela, 2. Gnom, 3. Stary Zamek, 4. Szeherezada, 5. Bydło
RBtHKpTxH4RKn
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie: Kto skomponował Lot trzmiela?
R1MAnnOmUFgMz
Ćwiczenie 7
Uporządkuj chronologicznie kompozytorów Potężnej Gromadki. Elementy do uszeregowania: 1. Modest Musorgski, 2. Nikołaj Rimski-Korsakow, 3. Aleksandr Borodin

Słownik pojęć

Kantata
Kantata

utwór wokalno‑instrumentalny w nastroju uroczystym, złożony m.in. z arii, duetów i chórów.

Kwintet
Kwintet

utwór muzyczny skomponowany na pięć instrumentów lub na pięć głosów.

Opera
Opera

sceniczny dramat muzyczny.

Partytura
Partytura

zapis nutowy utworu muzycznego, podzielony na partie wokalne i instrumentalne.

Suita
Suita

muzyczna cykliczna forma instrumentalna, tzn. zbudowana z kilku lub kilkunastu części, głównie o  charakterze tanecznym, utrzymanych na ogół w tej samej lub pokrewnej tonacji; rozkwit suity nastąpił w późnym baroku; suita barokowa składała się z allemande, courante, sarabandy i gigue oraz z intermezzów tanecznych (menuet, gawot) i nietanecznych (preludium, aria);

Symfonia
Symfonia

jedna z głównych wielkich form orkiestrowych, wykształcona pod koniec XVIII w. m.in przez szkołę mannheimską oraz przez tzw. wielkich klasyków wiedeńskich (J. Haydn, W. A. Mozart, L.  van Beethoven); budowa symfonii oparta jest na zasadzie cyklu sonatowego.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.

Biblioteka muzyczna

R15IajV8ILvTD
Zdjęcie strony tytułowej wydania partytury i libretta opery "Kniaź Igor". Na stronie Ozdobny tytuł i wiele przedmiotów: dwie włócznie, łuk i strzały, dwa miecze, naczynia, instrumenty. W tle krajobraz. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Aleksandr Borodin, Tańce połowieckie z opery Kniaź Igor. Wykonawca Enrique Batiz, The State of Mexico Symphony Orchestra oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór a w zasadzie cykl utworów składający się z … części. Pierwsza część jest pogodna, nostalgiczna, łagodna, ma kantylenową liryczną melodię. Druga część jest taneczna, żywa, wesoła. W głośniejszych fragmentach grają instrumenty dęte blaszane i tamburyn. Trzecia część jest groźna rozpoczyna się grą kotłów i instrumentów dętych blaszanych. Później trochę spokojniejszy ale nadal nerwowy temat wykonują instrumenty smyczkowe i dęte drewniane, pod koniec części powraca temat grany przez instrumenty dęte blaszane i kotły.
Strona tytułowa publikacji „Kniaź Igor” (ilustracja) / Aleksandr Borodin, „Kniaź Igor”, „Tańce Połowieckie” (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
RMeYbijxzcaeD
Ilustracja z baśni “Księgi tysiąca i jednej nocy”. Ilustracja składa się z trzech obrazków. Na pierwszym sułtan, kobieta która szepcze mu coś na ucho i obserwująca tę scenę osoba. Na drugim obrazku dwie łodzie na akwenie wodnym. Na jednym znajdują się mężczyźni a na drugim kobiety. Na trzecim obrazku narada 6 mężczyzn. Jeden z nich jest inaczej, bardziej bogato ubrany. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Nikołaj Rimski- Korsakow, Szeherezada. Wykonawca: Hugh Maguire oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonany przez orkiestrę symfoniczną, pełen dynamicznych i nagłych zwrotów akcji. Po groźnym wstępie, solowe popisy skrzypka, później muzyka przypominająca pogoń lub szybkie przemieszczanie się . Jeszcze później muzyka przypomina walkę. Za chwilę brzmi utwór kojarzący się balem w pałacu.
Ilustracja z baśni z „Księgi tysiąca i jednej nocy” (ilustracja) / Nikołaj Rimski-Korsakow, „Szeherezada” (utwór) (fragment) / online-skills, CC BY 3.0
R199HYQMCbBu8
Na zdjęciu trzmiel siedzi na różowym kwiatku. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawi się napis: Nikołaj Rimski-Korsakow ,„Lot Trzmiela” z opery „Bajka o carze Sałtanie”, wykonawca: Metropolitan Symphony Orchestra oraz pojawi się możliwość odtworzenia utworu. Utwór jest bardzo szybki i składa się z wielu bardzo szybkich przebiegów dźwięków znajdujących się w bliskiej odległości. Brzmienie utworu kojarzy się z latającym owadem.
Trzmiel (ilustracja) / Nikołaj Rimski-Korsakow, Lot trzmiela (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
RBjvsQ77OuTAW
Zapis nutowy początku utworu Gnom z Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego. Partie obu rąk zapisano w kluczu basowym. Po kluczach basowych sześć bemoli i określenie tempa sempre vivo . W zapisie często zmienia się dynamika . Pierwszy takt ma być zagrany fortissimo, w drugim kompozytor nakazał grać sforzando, w trzecim piano, w piątym znów fortissimo. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawi się napis: Modest Musorgski, Obrazki z wystawy Gnom. Wykonawca Byron Janis oraz odtworzy się muzyka. Groźny, dynamiczny, tajemniczy utwór wykonany jest na fortepianie. Bardzo często zmienia się dynamika i tempo.
Zapis nutowy (ilustracja) / Modest Musorgski, „Obrazki z wystawy”, „Gnom„ (utwór) / online-skills, CC BY 3.0

Bibliografia

Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM, Warszawa 1989.