Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R2yolNAguWkJa1
Zdjęcie przedstawia antyczną rzeźbę kobiety na tle błękitnego nieba. Kobieta ma na sobie togę, w lewej ręce, zgiętej w łokciu, trzyma lirę. Kadr ukazuje postać od bioder w górę.

Muzyka starożytnej Europy

Źródło: online-skills.

Ważne daty

X‑VIII w. p.n.e. – okres archaiczny,

VII‑VI w. p.n.e. – rozwój śpiewu przy akompaniamencie kitary i aulosu

V‑IV w. p.n.e. – okres klasyczny.

1

Scenariusz dla nauczyciela:

RVk6ccHEq46R7
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

2) rozpoznaje ze słuchu:

A) brzmienie instrumentów muzycznych,

4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):

D) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:

1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je.

Nauczysz się

charakteryzować brzmienie instrumentów starożytnych;

rozróżniać instrumenty na ilustracjach;

opisywać cechy muzyki starożytnej Grecji i Rzymu.

Pochodzenie muzyki helladzkiej

Wpływ na powstanie muzyki starożytnej Grecji miała kultura Wschodu, głównie Egiptu, Małej Azji, Syrii i Babilonii. Dlatego można powiedzieć, iż muzyka helladzka zalicza się do sztuki synkretycznejSynkretyzmsynkretycznej, czerpiącej w umiejętny sposób z wcześniejszego dorobku, łącząc muzykę z poezją i tańcem. Szczególnie ważny jest związek z literaturą: z epikiEpikaepiki czerpała między innymi z Homera, wykonując jego słynne teksty (Iliadę czy Odyseję) jako śpiewną recytację, dużą popularnością cieszyły się: poezja miłosna Safony, czy liryka chóralnaChórchóralna Stesichorosa z Chimery, śpiewano głównie odyOdaody, hymnyHymnhymny, elegieElegiaelegietrenyTrentreny.

R6NavH0iL5qqN
Ilustracja interaktywna przedstawia „Posąg Dionizosa”. Na zdjęciu widnieje wyrzeźbiona w marmurze postać młodego, nagiego mężczyzny, opierającego się o pień drzewa z winoroślą. W prawej, uniesionej ręce trzyma zwój, natomiast w lewej, opartej o pień trzyma kiść winogron. Na głowie ma wieniec. Po naciśnięciu punktu aktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Hymn do Dionizosa, słowa Homera, wykonawca: grupa muzyczna PAN oraz odtworzony utwór muzyczny. Na wstępie słyszymy jeden instrument strunowy, o brzęczącym brzmieniu, po pewnym czasie pojawia się drugi instrument strunowy o niskim brzęczącym brzmieniu, a następnie dołączają instrumenty perkusyjne grzechotki i bębny. Śpiew rozpoczyna jeden mężczyzna, powtarzając w kółko jedną, przejmującą frazę, potem dołącza do niego drugi mężczyzna, który śpiewa to samo odrobinę wyżej. Potem następuje recytatyw, parlando wykonywane przez kobietę, później tę samą frazę powtarza cały chór, muzyka narasta, jest śpiewana na więcej głosów, dużo głośniejsza. Parlando i refren śpiewany przez chór powtarzają się jeszcze kilkukrotnie. Druga część utworu rozpoczyna się wokalizą, wykonywaną a capella przez kobietę, później dołącza do niej mężczyzna, później instrumenty, które grają wyraźny rytm.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=f-wUxktO1OQ.
R6RGNGQ7P5jCP1
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment wazy greckiej z przykładem malarstwa czerwono-figurowego. Malowidło ukazuje ucztę grecką. Na pierwszym planie widoczna jest postać kobiety grającej na aulos. Na drugim planie znajdują się czterej leżący mężczyźni z wieńcami na głowach. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Aulistka (kobieta grająca na aulosie), 2. Kobiety grały na aulosie podczas sympozjów, czyli uczt towarzyszących zebraniom, mających miejsce po głównym posiłku., 3. Przykład malarstwa czerwono-figurowego na wazie greckiej z ok. 420 roku p.n.e.

Formy muzyczne w Starożytnej Grecji

Najbardziej charakterystycznymi formami w Grecji były hymny tworzone na cześć boga Apollina i dytyrambyDytyrambdytyramby na cześć Dionizosa, śpiewane przy wtórze fletni Pana. Dytyramby wpłynęły na rozwój dramatu greckiego. Greckie tragedie powiązane były z kultem bogów. Oprócz nich rozwinęły się także pieśń ludowa i pieśń bohaterska, które nie były związane z kultem. Grecy ogromną wagę przywiązywali do skalSkalaskal dźwiękowych, którym nadali wartości etyczne. Z języka greckiego pochodzą pojęcia, które na stałe wpisały się jako muzyczne, między innymi: melodiaMelodiamelodia, rytmRytmrytm, harmoniaHarmoniaharmonia, gamaGamagama, homofoniaHomofoniahomofonia, kanonKanonkanon czy chór.

Najpopularniejsze instrumenty starożytnej Grecji

RieoplS2qxBfs
Ilustracja interaktywna przedstawia zrekonstruowaną kitharę. Na zdjęciu widnieje instrument strunowy. Jego korpus wykonany jest z drewna. Do korpusu przymocowane jest siedem strun. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Petros Tabouris Ensemble oraz odtworzony utwór, prezentujący dźwięk kithary w towarzystwie aulosu i triangla (trójkąta), Kithara brzmi dość ostro, szarpnięte struny dość szybko milkną. Aulos to instrument dęty o dość miłym brzmieniu. Trójkąt ma jasne i metaliczne brzmienie.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=8t1itGJ8Zpc.
R14OlDU99IqAh
Ilustracja interaktywna przedstawia zrekonstruowany aulos. Na zdjęciu widnieje drewniany instrument w postaci dwóch, połączonych ze sobą, prostych fletów. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Francesco Landucci oraz odtworzony utwór, prezentujący dźwięk aulosu. Aulos ma przenikliwy, szybko drgający dźwięk.
Rekonstrukcja aulosu, ancient.eu, CC BY 3.0 (ilustracja) Aulos, online‑skills, CC BY 3.0
RZCTMSO9259eM
Ilustracja interaktywna przedstawia Fletnię Pana. Na zdjęciu widnieje drewniany instrument, składający się z szeregu, połączonych ze sobą rurek o różnej długości, powiązanych trzciną. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlony napis: fletnia pana oraz odtworzony utwór prezentujący dźwięk instrumentu. Instrument ma miłe, choć trochę piskliwe brzmienie, słychać powietrze, które nie całe zamienia się w dźwięk.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=_SS8RvFCvcQ&fbclid=IwAR3Rlj-jUG_qWgSrNKy3iVD5LPKL-Gf67CBRqJ0sERmXi02oJP2GZhI8p3g.

Muzyka Starożytnego Rzymu

Rzymianie przejęli z Grecji zaledwie kilka instrumentów i teorię. Ze względu na warunki historyczne i pod wpływem tradycji rozwinęła się muzyka wojskowa. Pielęgnowano także muzykę obrzędową i związaną z widowiskami. To właśnie w Rzymie muzyka oddzieliła się od poezji, stając się samodzielną formą. W wyniku rozwoju chrześcijaństwa po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna Wielkiego z 313 roku, pod wpływem Wschodu upowszechniły się psalmodiePsalmodiapsalmodie i starożydowskie śpiewy kultowe. Rozwinął się śpiew dialogowany, w którym solista przeciwstawiany był chórowi. Muzyka stała się wyłącznie sztuką wokalną, pozbawioną instrumentów i tańca.

R6cZcJBF7QRVh1
Ilustracja interaktywna przedstawia mozaikę, ukazującą trio muzyków rzymskich. Na wielobarwnym obrazie widnieje dwóch mężczyzn oraz kobieta, grających na instrumentach. Obok grupy stoi dziecko. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkt pierwszy znajduje się przy instrumencie, składającym się z dwóch drewnianych rurek z otworami. Po naciśnięciu punktu, wyświetla się napis: aulos, Punkt drugi umieszczony jest przy dwóch metalowych, maleńkich talerzykach, wyświetla się napis: Talerzyki. Punkt trzeci znajduje się przy dość dużym bębenku o średnicy ok. 60 cm. Po naciśnięciu punktu, wyświetla się napis: Tympanon.

Zadania

R1OSWG3FkISZI
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj rzymskie instrumenty: talerzyki, aulos, tympanon do opisów. Opis pierwszy: instrument dęty złożony z dwóch rurek z otworami. Opis drugi: maleńkie, metalowe talerzyki. Opis trzeci: dość duży bębenek ręczny.
R17Wrfp5MSbOl
Na nagraniu utwór rozpoczynający się fragmentem instrumentalnym, wykonanym na kitarze i instrumentach perkusyjnych. Później chór śpiewa jedną, powtarzającą się frazę. Muzyka narasta i cichnie. Jako zwrotki występuje recytatyw.
Rs44eYahkJVvj
Ćwiczenie 2
Przypisz instrumenty do kraju pochodzenia. Instrumenty: 1. kithara 2. tympanon 3. aulos. Kraje A: Grecja B: Rzym
RMphHc5qxISym
Brzmienie instrumentu strunowego. Instrument brzmi dość ostro, szarpnięte struny dość szybko milkną.
RXyVAhZDHi0uC
Brzmienie instrumentu dętego. Instrument ma przenikliwy, szybko drgający dźwięk.
R1HkvQLLLDU1t
Nagrane brzmienie instrumentu dętego. Instrument ma miłe, choć trochę piskliwe brzmienie, słychać powietrze, które nie całe zamienia się w dźwięk.
RtDsYr47e2zGO
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jakie instrumenty są charakterystyczne dla muzyki starożytnej Grecji? Możliwe odpowiedzi: 1. kithara, 2. fletnia pana, 3. trąbka, 4. skrzypce.
RLo7xWRm5Nkb8
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytanie: Kto ogłosił edykt mediolański? Możliwe odpowiedzi: 1. Konstantyn Wielki, 2. Oktawian August, 3. Marek Aureliusz, 4. Neron.
ReL4OSWPrHnZf
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie: Dla kogo Starożytni Grecy tworzyli hymny i dytyramby?
RxbPCFmwfel5n
Ćwiczenie 6
Dopasuj opis formy do jego nazwy. Formy: 1. Oda, 2. Tren. Opisy: A. uroczysty utwór poetycki opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie B. utwór liryczny o charakterze elegijnym, opłakujący zmarłego oraz sławiący jego zalety i zasługi.
RefmI3tOxNgz5
Ćwiczenie 7
Polecenie do zadania brzmi: Dokończ zdanie. Dytyramb to: 1. uroczysta pieśń pochwalna ku czci Dionizosa., 2. utwór liryczny o tematyce żałobnej, pożegnalnej., 3. zbiór utworów religijno‑dydaktycznych, wzorowanych na psalmach biblijnych., 4. uroczysty utwór poetycki, opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie itp.

Słownik pojęć

Chór
Chór

śpiew zbiorowy; też: utwór śpiewany przez zespół.

Dytyramb
Dytyramb

w starożytnej Grecji: uroczysta pieśń pochwalna ku czci Dionizosa.

Elegia
Elegia

utwór liryczny o tematyce żałobnej, pożegnalnej.

Epika
Epika

jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory, których podstawową formę wypowiedzi stanowi narracja.

Gama
Gama

następstwo dźwięków, uporządkowanych według stosunków interwałowych określonej skali w systemie tonalnym.

Harmonia
Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym.

Homofonia
Homofonia

typ budowy wielogłosowych utworów muzycznych, w których tylko jeden głos prowadzi melodię.

Hymn
Hymn

uroczysty i podniosły utwór poetycki lub oparty na nim wokalny utwór muzyczny, sławiący Boga, bohaterów, wielkie idee itp.

Kanon
Kanon

utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy.

Melodia
Melodia

ciąg następujących po sobie dźwięków, uporządkowanych według zasad tonalnych, rytmicznych i formalnych, tworzących pewną całość.

Oda
Oda

uroczysty utwór poetycki, opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie itp.

Psalmodia
Psalmodia

zbiór utworów religijno‑dydaktycznych wzorowanych na psalmach biblijnych.

Rytm
Rytm

czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie.

Skala
Skala

układ dźwięków uszeregowanych według wysokości, o ustalonych odległościach między poszczególnymi stopniami, właściwy muzyce jakiejś epoki lub kultury.

Synkretyzm
Synkretyzm

muz. zjawisko nierozłącznego współwystępowania elementów tańca, słowa i muzyki w sztuce społeczeństw pierwotnych i w kulturze antyku (np. gr. choreia — połączenie tańca ze śpiewem pieśni).

Tren
Tren

utwór liryczny o charakterze elegijnym, opłakujący zmarłego oraz sławiący jego zalety i zasługi.

Źródło:

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

R6NavH0iL5qqN
Ilustracja interaktywna przedstawia „Posąg Dionizosa”. Na zdjęciu widnieje wyrzeźbiona w marmurze postać młodego, nagiego mężczyzny, opierającego się o pień drzewa z winoroślą. W prawej, uniesionej ręce trzyma zwój, natomiast w lewej, opartej o pień trzyma kiść winogron. Na głowie ma wieniec. Po naciśnięciu punktu aktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Hymn do Dionizosa, słowa Homera, wykonawca: grupa muzyczna PAN oraz odtworzony utwór muzyczny. Na wstępie słyszymy jeden instrument strunowy, o brzęczącym brzmieniu, po pewnym czasie pojawia się drugi instrument strunowy o niskim brzęczącym brzmieniu, a następnie dołączają instrumenty perkusyjne grzechotki i bębny. Śpiew rozpoczyna jeden mężczyzna, powtarzając w kółko jedną, przejmującą frazę, potem dołącza do niego drugi mężczyzna, który śpiewa to samo odrobinę wyżej. Potem następuje recytatyw, parlando wykonywane przez kobietę, później tę samą frazę powtarza cały chór, muzyka narasta, jest śpiewana na więcej głosów, dużo głośniejsza. Parlando i refren śpiewany przez chór powtarzają się jeszcze kilkukrotnie. Druga część utworu rozpoczyna się wokalizą, wykonywaną a capella przez kobietę, później dołącza do niej mężczyzna, później instrumenty, które grają wyraźny rytm.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=f-wUxktO1OQ.
RieoplS2qxBfs
Ilustracja interaktywna przedstawia zrekonstruowaną kitharę. Na zdjęciu widnieje instrument strunowy. Jego korpus wykonany jest z drewna. Do korpusu przymocowane jest siedem strun. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Petros Tabouris Ensemble oraz odtworzony utwór, prezentujący dźwięk kithary w towarzystwie aulosu i triangla (trójkąta), Kithara brzmi dość ostro, szarpnięte struny dość szybko milkną. Aulos to instrument dęty o dość miłym brzmieniu. Trójkąt ma jasne i metaliczne brzmienie.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=8t1itGJ8Zpc.
R14OlDU99IqAh
Ilustracja interaktywna przedstawia zrekonstruowany aulos. Na zdjęciu widnieje drewniany instrument w postaci dwóch, połączonych ze sobą, prostych fletów. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Francesco Landucci oraz odtworzony utwór, prezentujący dźwięk aulosu. Aulos ma przenikliwy, szybko drgający dźwięk.
Rekonstrukcja aulosu, ancient.eu, CC BY 3.0 (ilustracja) Aulos, online‑skills, CC BY 3.0
RZCTMSO9259eM
Ilustracja interaktywna przedstawia Fletnię Pana. Na zdjęciu widnieje drewniany instrument, składający się z szeregu, połączonych ze sobą rurek o różnej długości, powiązanych trzciną. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, zostanie wyświetlony napis: fletnia pana oraz odtworzony utwór prezentujący dźwięk instrumentu. Instrument ma miłe, choć trochę piskliwe brzmienie, słychać powietrze, które nie całe zamienia się w dźwięk.
Źródło: online-skills, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=_SS8RvFCvcQ&fbclid=IwAR3Rlj-jUG_qWgSrNKy3iVD5LPKL-Gf67CBRqJ0sERmXi02oJP2GZhI8p3g.

Bibliografia

B. Schaeffer, Dzieje kultury muzycznej, WSiP Warszawa, 1998