ok. 8000 p.n.e. - ok. 2500 p.n.e. – kultury epoki kamienia
ok. 3000 p.n.e. – rządy cesarza Huang Di
ok. 1600 p.n.e. - 1000 p.n.e. – panowanie dynastii Szang
ok. 1500 p.n.e. – początki występowania pięciostrunowej cytry qin
ok. 1000 p.n.e. - 256 p.n.e. – panowanie dynastii Czou
551 p.n.e. - 479 p.n.e. – daty życia Konfucjusza
206 p.n.e. - 220 n.e. – panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej
m7b8eb914878329fd_0000000000024
1
Scenariusz dla nauczyciela
R67LMAP96Itst
m7b8eb914878329fd_0000000000027
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
m7b8eb914878329fd_0000000000034
Nauczysz się
wymieniać hipotezy dotyczące początków muzyki w Chinach;
wymieniać funkcje muzyki w Starożytnych Chinach;
wymieniać zachowane zabytki starożytnej muzyki chińskiej i je scharakteryzować;
wymieniać i klasyfikować wg ówczesnych zwyczajów chińskie starożytne instrumenty muzyczne;
krótko opisywać znaczenie muzyki dla starożytnej nauki i filozofii.
m7b8eb914878329fd_0000000000040
Mityczne początki muzyki
Kultura muzyczna w Chinach sięga epoki pięciu baśniowych cesarzy, która rozpoczęła się ok. 3000 lat przed naszą erą. Podanie głosi, iż najstarszy, Żółty Cesarz – Huang –Di, wynalazł pismo i muzykę, która uporządkowana jest według liczb. Uważany jest za twórcę całego systemu muzycznego opartego na 12 lü12 lü12 lü – 12 półtonach. Oprócz tego Żółty Cesarz uznawany jest za wynalazcę kompasu, koła garncarskiego, pierwszego kalendarza, astronomii, matematyki i medycyny.
RfeDBLYMA6btt1
Muzyka była związana z systemem religijnym, filozoficznym i społecznym. Podstawowy dźwięk zwany huang czungHuang czunghuang czung – co w tłumaczeniu oznacza żółty dzwon – stanowił wzorzec do wyznaczania wszystkich miar muzycznych, ale także państwowych. Odpowiadał też długości piszczałki pierwszego fletu.
m7b8eb914878329fd_0000000000048
Pentatonika – mistyczna skala chińska
Od najdawniejszych czasów starożytnych chiński system muzyczny oparty był na pięciu dźwiękach. Pentatonika wyznaczała zarówno dozwolone postępy melodyczne, jak i harmoniczne. Uzasadnienie takiego właśnie wyboru dźwięków wywodziło się z mitologii. Pięć dźwięków dzielono na dwa szeregi, które odpowiadały dwóm szeregom piszczałek: męskim i żeńskim.
Najstarszym chińskim instrumentem, który potwierdzał stosowanie tej skali, była pięciostrunowa cytra qin. Dźwięki skali pentatonicznej wywiedzione zostały z następstwa kolejnych pięciu kwint czystych ( C‑G-D‑A-E), sprowadzonych do jednej oktawy i uporządkowanych w kierunku wstępującym.
R58ozi4J7avOb1
W związku z tym, iż muzyka chińska od niepamiętnych czasów związana była z kosmologicznym pojmowaniem świata, kolejnym dźwiękom skali pentatonicznej przypisywane są porządki odpowiadające stronom świata, porom roku, kolorom, planetom, emocjom. Zasadą jest, że dźwiękowi podstawowemu (gong) odpowiada zawsze określenie oznaczające całość zjawiska, a kolejnym – określenia odpowiadające jego elementom.
Skala podstawowa stanowi punkt wyjścia dla kolejnych 4 modi, posiadających te same dźwięki, rozpoczynających się kolejno od następnych stopni: szang, jue, zhi, yu. Każdy z uzyskanych w ten sposób pięciu szeregów dźwiękowych może być transponowany do 12 lü, półtonów wywiedzionych z następstwa kwint czystych, które są podstawą systemu muzycznego. W ten sposób można było wygenerować 60 tonacji, które miały określone znaczenie symboliczne.
m7b8eb914878329fd_0000000000061
Muzyka i jej znaczenie wychowawcze
W czasach dynastii Czou przypisywano muzyce właściwości wychowawcze – wierzono, że może oddziaływać na człowieka i wpływać na jego charakter, a pośrednio na rozwój całego społeczeństwa. Dlatego pieczę nad kształceniem muzycznym sprawowało państwo, a wszystkie przemiany w systemie politycznym miały bezpośredni wpływ na system muzyczny.
Poprzez wprowadzenie do skali pentatonicznejSkala pentatonicznaskali pentatonicznej dodatkowych dźwięków (bianzhi lub pien czy oraz biangong lub pien kung) tworzących z dźwiękami zhi (czy) oraz gong (kung) interwał półtonu, powstała nowa skala heptatonicznaSkala heptatonicznaskala heptatoniczna.
RefyNMd2TvTuB
RYwbDQ5qzS9zq
O skali siedmiostopniowej pisał już Konfucjusz – wybitny chiński filozof. Uważał ją za element obcy – piękny, ale jednocześnie niebezpieczny. Konfucjusz zajmował się także systematyczną teorią muzyki oraz wskazywał na etyczny charakter muzyki dawnej. Temu starożytnemu myślicielowi tradycyjnie przypisuje się autorstwo chińskich tekstów klasycznych – czteroksięgu i pięcioksięgu konfucjańskiego. Dla muzykologów szczególną wartość posiada pięcioksiąg składający się z Księgi Przemian (Yijing), Księgi Pieśni (Shijing), Księgi Rytuałów (Liji), Księgi Dokumentów (Shujing) oraz Kroniki Wiosen i Jesieni (Chunqiu).
R16jl7ksfXJ481
m7b8eb914878329fd_0000000000073
Zabytki muzyczne
Najstarszym zabytkiem piśmienniczym odnoszącym się do muzyki są inskrypcje wyryte na dzwonach z brązu odkrytych w 1978 r. w grobowcu markiza Zenga z Yi. Interpretacji muzykologicznych doczekała się również Księga Przemian (Yijing), która opisuje chińską kosmologię i filozofię. Kolejne zachowane zabytki muzyczne to – Księga pieśni oraz Księga obrzędów – przypisywane Konfucjuszowi. Niestety, w żadnym z tych źródeł nie pojawia się zapis melodii, nawet w Księdze pieśni brak zapisu muzycznego, który odpowidałyby zawartym w niej 311 tekstom pieśni ludowych, biesiadnych, ceremonialnych oraz religijnych. Z przekazów wiadomo, że istniała jeszcze Księga Muzyki, ale niestety, nie zachowała się do naszych czasów, gdyż społonęła podczas rewolucji kulturalnej w 213 r. p.n.e., kiedy to miało miejsce powszechne palenie ksiąg. Mimo tak drastycznych zniszczeń tysięcy manuskryptów wiele antycznych melodii przetrwało, gdyż były przekazywane ustnie. Dotyczy to w sposób szczególny muzyki obrzędowej, czyli praktycznie każdej, która była wykonywana w obecności Cesarza. Przyjmuje się, iż zapisane znacznie później Marsz na Wejście Cesarza do świątyni oraz Hymn Konfucjusza mogą pochodzić z czasów starożytnych. Na poniższym rysunku przedstawono oryginalną notację marsza oraz jego przybliżoną współczesną transkrypcję.
RsxLLtOza2ddV1
RXY4wvekrCJdx1
Przykładem muzyki ceremonialnej jest Hymn Konfucjusza. Wykonaywany jest cztery razy do roku, za każdym razem w innej tonacji – odpowiadającej porze roku. Wykonywaniu Hymnu… towarzyszyły określone rytuały. Jednym z nich był taniec. Ścisle określone gesty były wykonywane podczas wyznaczonych strof. Podczas pozostałych fragmentów utworu tancerze pozostawali nieruchomi w pozach pełnych pokory i szacunku.
RPT2FWRhybrQc1
m7b8eb914878329fd_0000000000167
Symbolika instrumentarium muzycznego
Udokumentowany rozwój instrumentarium przypada na czasy dynastii Szang. Wspominane są instrumenty, takie dzwony z brązu, litofony – kamienne gongi, flety naczyniowe, fletnie, cytry czy bębny.
Z kolei za czasów dynastii Czou, w Księdze obrzędów podana została pierwsza systematyka antycznych chińskich instrumentów podkreślająca ich związek z kosmologią. Każdy z instrumentów został przyporządkowany do jednej z ośmiu grup oznaczonej przez rodzaj materiału: kamień, metal, skóra, tykwa, bambus, drewno, jedwab i glina. Przyporządkowane im też zostały trygramyTrygramytrygramy (pa‑kua) – święte symbole, które są wyrazem wszelkich przemian zachodzących we wszechświecie. Każda grupa miała też przyporządkowaną porę roku, stronę świata, osobowość, naturę. Instrumenty wraz z całą towarzyszącą im symboliką ukazane są w poniższej tabeli.
Rodzaj materiału
Instrumenty
卦名 Trygram
卦名 Nazwa
自然 Natura
性情 Osobowość
家族 Rodzina
方位 Kierunek
意義 Znaczenie
Kamień
Litofony, kamienne płyty uderzane pałkami, np. qing (bianqing)
Rl4i43CZ9jUB6
乾 Qian
天 Niebo
健
父 Ojciec
西北 NW
Aktywna energia, niebo
Metal
Dzwony – pojedyncze, niewielkich rozmiarów, lub zestawy dzwonów umieszczone na drewnianych ramach, np. bianzhong.
Rh6qLlhgwbUki
兌 Dui
泽 Bagno
悦
少女 Najmłodsza córka
西 W
Radość, zadowolenie, stagnacja
Jedwab
Instrumenty z jedwabnymi strunami, np. guqin.
R1YrhxeBZyTRF
離 Li
火 Ogień
麗
中女 Średnia córka
南 S
Szybki ruch, blask, słońce
Bambus
Instrumenty dęte, takie jak fletnia Pana (p’ai‑siao) lub flety podłużne i poprzeczne
R1eQG457qAZPv
震 Zhen
雷 Grom
動
長男 Najstarszy syn
東 E
Żar, rewolucja, podział
Drewno
Drewniany bęben (czu) lub drewniane tarło, np. w kształcie tygrysa (jü)
Przyporządkuj instrumenty do ich starożytnej systematyki.
xun, bianqing, quin, sheng, p’ai-siao
Glina
Bambus
Kamień
Tykwa
Jedwab
Rh2SfH3MYgwfx
Ćwiczenie 4
RHCA3uwDIz0sp
Ćwiczenie 5
Przyporządkuj daty do określonych zdarzeń w historii starożytnych Chin. Ok. 3000 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej Ok. 1500 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej 551 – 479 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej 206 r. p.n.e.–220 r. n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej
Przyporządkuj daty do określonych zdarzeń w historii starożytnych Chin. Ok. 3000 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej Ok. 1500 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej 551 – 479 r. p.n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej 206 r. p.n.e.–220 r. n.e. Możliwe odpowiedzi: 1. daty życia Konfucjusza, 2. rządy cesarza Huang-Ti, 3. początki występowania pięciostrunowej cytry qin, 4. panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej
Przyporządkuj daty do określonych zdarzeń w historii starożytnych Chin.
rządy cesarza Huang Di, początki występowania pięciostrunowej cytry qin, daty życia Konfucjusza, panowanie dynastii Han – wpływy kultury zachodniej
Ok. 3000 r. p.n.e.
Ok. 1500 r. p.n.e.
551 – 479 r. p.n.e.
206 r. p.n.e.–220 r. n.e.
RpvfnBxo2xAQE
Ćwiczenie 6
R7meRzDPhqL2q
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj instrumentom skojarzone z nimi pojęcia wg starożytnej klasyfikacji z Księgi Obrzędów. bambus Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato glina Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato jedwab Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato błona Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato
Przyporządkuj instrumentom skojarzone z nimi pojęcia wg starożytnej klasyfikacji z Księgi Obrzędów. bambus Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato glina Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato jedwab Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato błona Możliwe odpowiedzi: 1. zima, 2. lato, 3. wiosna, 4. późne lato
Przyporządkuj instrumentom skojarzone z nimi pojęcia wg starożytnej klasyfikacji z Księgi Obrzędów.
późne lato, lato, wiosna, zima
bambus
glina
jedwab
błona
Polecenie 1
Na polecenie nauczyciela wskazana osoba (lub para) śpiewa lub wykonuje na instrumencie skalę pentatoniczną: (dźwięki cdega), a następnie jej cztery warianty (degac) (egacd) (gdcde) (acdeg).
RsxLLtOza2ddV1
Polecenie 2
Przyjrzyjcie się jeszcze raz zapisowi Marsza na Wejście Cesarza…. W jakiej skali jest zapisany? Czy potraficie nazwać jego wszystkie dźwięki za pomocą starożytnej terminologii? Spróbujcie stworzyć własny, krótki utwór opery na tej skali.
R16ZZdyttgxxi
m7b8eb914878329fd_0000000000312
Słownik pojęć
12 lü
12 lü
podstawowy system muzyczny Chin wyznaczający 12 półtonów za pomocą kwint czystych.
Huang czung
Huang czung
z chińskiego: „żółty dzwon”, dźwięk podstawowy, odpowiadający brzmieniu piszczałki fletu.
Skala heptatoniczna
Skala heptatoniczna
skala siedmiodźwiękowa.
Skala pentatoniczna
Skala pentatoniczna
skala pięciodźwiękowa.
Trygramy
Trygramy
święte chińskie symbole, które są wyrazem wszelkich przemian zachodzących we wszechświecie.
m7b8eb914878329fd_0000000000315
Źródło:
Wojciech Marchwica (red.) Słownik muzyki, Zielona Sowa, Kraków 2006