Namalować uczucia
Portrety dzieci oraz matki z dzieckiem należą dziś do najbardziej znanych i lubianych przez Polaków scen intymnych obrazujących silne relacje uczuciowe. Ich reprodukcje można znaleźć nie tylko w wielu domach, lecz także w instytucjach publicznych, takich jak przedszkola czy szpitale. Za co je lubimy? Dlaczego tak chętnie wieszane są na ścianach naszych mieszkań i w miejscach, gdzie bywają rodzice z dziećmi?
1) Znajdź w bibliotece album poświęcony polskiej sztuce przełomu XIX i XX wieku. Może to być na przykład książka Stefanii Krzysztofowicz‑Kozakowskiej Sztuka Młodej Polski. Obejrzyj album, a następnie zrób krótkie notatki, w których znajdą się odpowiedzi na następujące pytania:
Czy podoba ci się sztuka, która powstawała na przełomie XIX i XX wieku? Dlaczego?
Czy wielu polskich malarzy tworzyło w tym czasie?
Co artyści najchętniej uwieczniali na swoich obrazach?
Twórczość którego z nich uważasz za najciekawszą? Dlaczego?
2) Wynotuj nazwiska trzech polskich malarzy tworzących na przełomie XIX i XX wieku oraz po dwa tytuły obrazów każdego z nich.
Stanisław Wyspiański – życie i twórczość
Porozmawiajcie w klasie na temat polskiej sztuki przełomu XIX i XX wieku. Podczas dyskusji usystematyzujcie odpowiedzi na pytania:
Czy komuś z was podobały się oglądane dzieła? Dlaczego?
Czy można uznać, że tworzyło wówczas wielu artystów?
Jakie tematy najczęściej powtarzały się na oglądanych przez was obrazach?
Zróbcie w waszej klasie ranking popularności polskich artystów przełomu XIX i XX wieku i ich obrazów. Nazwisko którego malarza powtarza się najczęściej?
Stanisław Wyspiański
Był wybitnym malarzem i dramaturgiem, ale także projektantem form użytkowych (zaprojektował m.in. zestaw mebli!). Tworzył głównie w Krakowie, w okresie nazywanym Młodą PolskąMłodą Polską. Był wszechstronnie utalentowany, dzięki czemu jednocześnie studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczestnicząc w wykładach z zakresu historii sztuki, historii i literatury. Już w czasie studiów zaczął podróżować. Kilka lat spędził w Paryżu. Po powrocie do kraju w 1894 roku stworzył piękne wielobarwne polichromiepolichromie na ścianach kościoła Franciszkanów w Krakowie oraz wyjątkowy witraż z przedstawieniem Boga Ojca Stań się!, umieszczony w zachodniej ścianie kościoła.
W 1900 roku artysta poślubił chłopkę Teodorę Pytko. W następnych latach powstały wszystkie jego największe dzieła, zarówno literackie, jak i plastyczne. W tym czasie Wyspiański współpracował także z krakowskim teatrem, w którym wystawiał swoje dramaty, np. Wesele (1901). Z tego okresu pochodzą również m.in. portrety przyjaciół i najbliższej rodziny, autoportrety, cykl pejzaży z widokiem na kopiec Kościuszki. Szczególne miejsce wśród prac plastycznych Stanisława Wyspiańskiego zajmują portrety jego żony z dziećmi, będące zarówno odzwierciedleniem miłości matki do dzieci, jak i samego artysty – męża i ojca – do swojej żony i dzieci. Portrety te powstały w technice pastelu, ponieważ malarz był uczulony na farby olejne.
PastelPastel to farba uformowana w cienkie wałeczki z pigmentu z dodatkiem kredy, gipsu i niewielkiej ilości spoiwa organicznegospoiwa organicznego. Dlatego też wielu artystów woli posługiwać się określeniem „kredka”, a nie „farba”. Prace wykonywane w tej technice bywają nazywane „rysunkami”, a nie „obrazami” (choć nie przez wszystkich).
Rozróżniamy dwa podstawowe typy pasteli: suche oraz mokre (tzw. tłuste). Określenie zależy od rodzaju spoiwa w kredce. Efekt zastosowania różnych typów pasteli jest widoczny gołym okiem: rysunek stworzony tłustym pastelem wygląda tak jak praca wykonana popularną kredką świecową (woskową), a suchym pastelem – tak jak rysunek wykonany kolorowąkolorową kredą.
Stanisław Wyspiański, Żona artysty z synkiem Stasiem
Zastanów się, czy tytuł rysunku został nadany przez samego artystę, czy też przez muzealnikówmuzealników, którzy musieli stworzyć kartę katalogową dla obrazu, kiedy trafił do muzeum. Jakie informacje byłyby ci potrzebne do nadania tytułu rysunkowi, gdyby ten tytuł zależał od ciebie? Gdzie należałoby szukać tych informacji?
Podpowiedzi dla ucznia, pomocne w prawidłowym rozwiązaniu zadania: autorstwo pracy – na podstawie sygnatury; data powstania pracy – jest na rysunku; identyfikacja osób na rysunku – na podstawie informacji spoza rysunku: inne prace, zdjęcia.
Pracując w parach, dopasujcie do podanych poniżej pytań zestawy haseł, które pomogą wam później stworzyć opis obrazu Żona artysty z synkiem Stasiem. Zwróćcie uwagę na nowe sformułowania określające przedstawienie postaci.
1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., Kto został przedstawiony na portrecie?, Jak rozmieszczono postaci?, Jak została przedstawiona postać kobieca?, Jak została ukazana postać dziecka?, Jak zostało oddane tło?, Czy artysta umieścił na portrecie wiele szczegółów?, Czy praca jest bardzo kolorowa?, Które fragmenty obrazu zostały oddane najdokładniej?, Jak określiłbyś uczucia łączące sportretowane postaci?, Poprzez co najwyraźniej ujawniają się te uczucia?
| Lp. | Pytania | Hasła |
|---|---|---|
| 1. | Kto został przedstawiony na portrecie? | |
| 2. | Jak rozmieszczono postaci? | |
| 3. | Jak została przedstawiona postać kobieca? | |
| 4. | Jak została ukazana postać dziecka? | |
| 5. | Jak zostało oddane tło? | |
| 6. | Czy artysta umieścił na portrecie wiele szczegółów? | |
| 7. | Czy praca jest bardzo kolorowa? | |
| 8. | Które fragmenty obrazu zostały oddane najdokładniej? | |
| 9. | Jak określiłbyś uczucia łączące sportretowane postaci? | |
| 10. | Poprzez co najwyraźniej ujawniają się te uczucia? |
Odpowiedz na pytania 1–8 z poprzedniego ćwiczenia, rozbudowując do pełnych zdań hasła, które zostały tam umieszczone. Możesz zacząć na przykład w ten sposób: Pytanie 1: Kto został przedstawiony na portrecie? Stanisław Wyspiański sportretował swoją żonę wraz z synkiem Stasiem. Pytanie 2: Jak rozmieszczono postaci? Obie postaci znajdują się na pierwszym planie, a ich sylwetki wypełniają niemal całą powierzchnię obrazu…
znajduje się w centrum przedstawienia, lewą dłonią, w czarną prostą suknię, błękitną koszulę i szary fartuszek, z lewego profilu, jednolite, żółte, zajmuje prawą stronę obrazu, podkreśla znaczenie pierwszego planu, trzyma chłopca, szczegółów, twarze obu postaci
Kobieca postać ............................................................................... Została ukazana ............................................................................... Jest ubrana ............................................................................... Ma ciemne włosy. Na kolanach .............................................................................., którego postać ............................................................................... Dziecko jest ubrane w .............................................................................., ma jasne włosy. Matka obejmuje je .............................................................................., która znajduje się dokładnie w centrum całego przedstawienia. Ubiór obu postaci jest pozbawiony ............................................................................... Tło portretu jest ............................................................................... Mocno kontrastuje z sylwetkami obu postaci i ............................................................................... Najdokładniej zostały oddane ...............................................................................
Symboliczna wymowa przedstawienia
Jako przedostatni etap opisu może się w nim znaleźć interpretacja symbolicznej wymowy przedstawienia czy też jego ogólnego nastroju, które budowane są za pomocą wszystkich opisanych wcześniej elementów.
Odnieś się do pytań 9 i 10 z wcześniejszej tabeli. Czy zgadzasz się z propozycją haseł, które zostały przypisane do tych pytań? Jeżeli nie, zaproponuj inne. Jak ty interpretujesz utrwalone na rysunku relacje między matką a synkiem?
Wyraź swoją opinię na temat pastelu Stanisława Wyspiańskiego. Nie zapomnij o uzasadnieniu. W swojej wypowiedzi nawiąż też do elementów opisu, na przykład w taki sposób:
– Podoba mi się:
Pastel Stanisława Wyspiańskiego podoba mi się, ponieważ uważam, że artysta zastosował w nim interesujące kolory. Podoba mi się ich zestawienie.
– Nie podoba mi się:
Rysunek Stanisława Wyspiańskiego nie podoba mi się, ponieważ uważam, że postaci są zbyt duże, niemal w całości wypełniają jego powierzchnię. Wydaje mi się, że byłoby lepiej dla kompozycji, gdyby na drugim planie artysta wyraźnie narysował pokój, w którym znajdują się postaci.
A TERAZ TWOJA KOLEJ:
Jest wiele różnych typów opisów: katalogowy, w którym najistotniejsze są wszystkie dane na temat każdego dzieła; formalny (analiza kompozycji dzieła, podczas której określamy miejsca na płaszczyźnie, plany i kierunki kompozycji); ikonograficzny – należy tu uwzględnić całą „treść” przedstawienia, motywy, które można wskazać w dziele. Dodaliśmy jeszcze element interpretacji, odwołujący się bezpośrednio do wcześniejszych ustaleń.
Wszystkie te działania kierują nas do ostatniego etapu spotkania z dziełem: wyrażenia własnych przemyśleń, odczuć, emocji, które towarzyszyły nam podczas kontaktu z dziełem.
Jest to etap najbardziej osobistego zbliżenia się odbiorcy do dzieła sztuki.
Macierzyństwo namalowane
Macierzyństwo, piękny i nieznany pastel WyspiańskiegoObraz, ukazujący żonę artysty Teodorę gestem pełnym matczynej miłości tulącą w ramionach najmłodszego synka, Stasia, wpisuje się w rozbudowaną serię przedstawień ze scenami macierzyństwa. Motyw matki karmiącej niemowlę bądź przytulającej je do piersi pojawia się w twórczości Wyspiańskiego wraz z przyjściem na świat własnego potomstwa artysty. W dawnych katalogach obrazy o tej tematyce występują pod różnie brzmiącymi tytułami: Matka karmiąca dziecko, Dziecko przy piersi, Matka karmiąca, Matka i dziecko, Macierzyństwo. W tych intymnych scenach niemal zawsze występuje Teodora Wyspiańska karmiąca starszego synka Mietka (ur. 1899) lub najmłodszego Stasia (ur. 1901). Natomiast w rozwiązaniach kompozycyjnych Wyspiański pozwala sobie na śmiałe kadrowania, ograniczając niekiedy pole obrazowe do ujęcia samego niemowlęcia przy piersi, uniemożliwiając tym zabiegiem identyfikację matki. […]
Artystycznym wyrazem zachwytu Wyspiańskiego nad objawami bezinteresownej matczynej miłości było wiele przedstawień żony z najmłodszym synkiem, które namalował w 1902 i w 1904. Jednym z takich obrazów jest ta efektowna kompozycja, ukazująca utrudzoną kobietę usiłującą uśpić w ramionach rozkapryszone dziecko. Zmęczenie rysujące się na twarzy Teodory wydobył artysta delikatnym modelunkiemmodelunkiem i mistrzowskim rozkładem światła. Podkreślił je również zestawieniem z płomienną barwą korali i chusty, spod której opadają na czoło niesforne kosmyki włosów. Natomiast małego chłopca o wielkich błękitnych oczach i kapryśnie zaciśniętych ustach, spowitego w suto sfałdowaną koszulkę, przedstawił w desperackim zmaganiu z nadchodzącym snem. Rozwiązanie kolorystyczne całości oparł na kontraście gorącej gamy czerwieni i ugrówugrów z chłodnym błękitem i różem. W tej scenie urzeka także charakterystyka postaci oraz naturalność ich póz i gestów.
Na podstawie przeczytanego tekstu określ prawdziwość następujących stwierdzeń.
- Wyspiański zaczął malować portrety matki z dzieckiem, kiedy został ojcem.
- Malarz często portretował swoją żonę z córeczkami.
- Wiele przedstawień żony z najstarszym synkiem powstało w 1902 i 1904 roku.
- Artysta potrafił oddać na obrazie zmęczenie matki usypiającej dziecko.
- Kolorystyka obrazu została oparta na harmonijnym zestawieniu barw.
- Postaci na obrazie zostały ujęte w sztywnych pozach.
W jakich sytuacjach Wyspiański uwieczniał na obrazach żonę z dziećmi?
Za pomocą jakich efektów malarskich artysta podkreślił na obrazie zmęczenie żony? Przyjrzyj się obrazowi i wskaż te efekty.
Uczucie wyrażone gestem
Zwróciliście uwagę, w jaki sposób matka trzyma swojego małego synka na obrazach Wyspiańskiego? Gest obejmujących dziecko ramion mówi o matczynej miłości i chęci zapewnienia mu bezpieczeństwa. Co – bez słów – przekazujemy innym ludziom za pomocą gestów naszych rąk?
Co mówią gesty rąk?– Mocny i energiczny uścisk dłoni sprawia wrażenie osoby silnej i statecznej – jest to człowiek ze zrównoważonym charakterem, szczery i bez kompleksów. – Lekki uścisk dłoni oznacza, że rozmówca nie jest pewny siebie i brakuje mu odwagi w podejmowaniu decyzji. Lekki uścisk cechuje też ludzi podejrzliwych, jednak gdy uda nam się zjednać ich zaufanie, to mamy w nich bardzo oddanych przyjaciół czy pracowników. […] – Skrzyżowanie rąk na piersiach to wyraz postawy negatywnej lub obronnej, osoba taka nie czuje się pewnie i bezpiecznie lub też nie zgadza się z tym, co mówi rozmówca. Im wyżej są trzymane ręce, tym gorszy jest humor tej osoby.
– Trzymanie rąk za plecami, podniesiona głowa i wypięta pierś – ten gest świadczy o dużej pewności siebie i poczuciu bezpieczeństwa. […] – Siedzenie z rękoma założonymi za głową i skrzyżowanymi nogami oznacza dużą pewność siebie, komfort psychiczny i przewagę nad rozmówcą, poczucie dominacji.
– Stukanie palcami w stół oznacza zniecierpliwienie; osoba ta może być sfrustrowana, zdenerwowana lub znudzona przeciągającym się tematem rozmowy i czeka na jej zakończenie. […]
– Ręce w kieszeniach, a kciuk na zewnątrz jest prezentowaniem siły psychicznej i pewności siebie. Osoba taka jest gotowa na niespodziewane wyzwania i nie obawia się trudności.
– Ręce wsunięte do tylnych kieszeni – taką pozycję przyjmuje osoba ambitna, ale przez swoją skromność pozbawiona siły przebicia.
– Zacieranie rąk to oczekiwanie na pomyślne wiadomości.
– Poprawianie, układanie włosów – brak pewności siebie, brak poczucia bezpieczeństwa.
– Stukanie się w brodę – próba podjęcia decyzji, szukanie wyjścia z trudnej sytuacji.
– Obgryzanie paznokci – brak poczucia bezpieczeństwa, zdenerwowanie, niepewność.
Omów wymienione w zestawieniu gesty rąk. Odpowiedz na pytania:
Czy zgadzasz się z ich interpretacją?
Czy znasz też inne gesty, które komunikują inne treści?
Jak sądzicie, czy we wszystkich krajach wymienione gesty oznaczają to samo?
Zadaniowo
Stanisław Wyspiański stworzył wiele pasteli, na których uwiecznił swoją żonę wraz z dziećmi – Stasiem, Mietkiem, Helenką. Wybierz dwa z nich i zastanów się, co je łączy. Swoją odpowiedź uzasadnijuzasadnij.
Uczucie macierzyńskiej miłości do dziecka może być wyrażane w sztuce i literaturze na różne sposoby. Nie zawsze musi to być namalowany portret czy jego opis. Jak inaczej można wyrazić to uczucie?