Nie każda skała jest twarda
Mówiąc o kimś, że jest twardy jak skała, mamy na myśli, że jest silny, nieugięty, niezłomny. W rzeczywistości oprócz przysłowiowych twardych skał są także inne – miękkie, a nawet sypkie. Skała to nie tylko twardy marmur, ale też miękka glina i sypki piasek.
że w twoim otoczeniu występują kamienie o rozmaitym wyglądzie.
nazywać i rozpoznawać niektóre skały;
określać właściwości wybranych skał;
wymieniać skały występujące w Polsce.
1. Minerały i skały
Kiedy rozejrzysz się dookoła, możesz zobaczyć różne kamienie – to nic innego jak fragmenty skał. SkałySkały to skupisko jednego lub kilku minerałówminerałów, czyli substancji o charakterystycznych właściwościach i określonym składzie. Niektóre ze skał tworzą się na skutek stygnięcia gorącej, płynnej substancji z głębin Ziemi. Są to skały magmoweskały magmowe. Skały osadoweSkały osadowe powstają w wyniku nagromadzenia się okruchów innych skał, a także szczątków organizmów żywych. Natomiast skały przeobrażoneskały przeobrażone powstają ze skał już istniejących, które w wyniku rozmaitych procesów zachodzących we wnętrzu Ziemi (np. pod wpływem temperatury i wysokiego ciśnienia) zmieniają swoje właściwości.
Skały można podzielić także ze względu na to, jak ściśle przylegają do siebie ziarna minerałów. Jeśli ziarna minerałów są luźne (jak w przypadku piasku czy żwiru), to mamy do czynienia ze skałami luźnymi. Skały lite natomiast to takie, które można pokruszyć wyłącznie za pomocą narzędzi. Ziarna minerałów są w nich silnie spojone, czyli silnie do siebie przylegają.
W życiu codziennym często mamy kontakt z materiałami sztucznie wytworzonymi przez człowieka, w związku z czym nie są one naturalnymi skupiskami minerałów i nie mogą być nazywane skałami. Należą do nich beton, cegły lub kreda szkolna.
Sól kuchenna także jest skałą. Często wydobywa się ją w kopalniach, podobnie jak węgiel. Złoża soli powstały na skutek szybkiego odparowania wody z niewielkiego, mocno zasolonego zbiornika wodnego, np. zatoki morskiej.
2. Skały w Polsce
W poszczególnych rejonach naszego kraju na powierzchni ziemi napotykamy różne skały. Na północy i w środkowej części Polski występują głównie skały luźne. Przeważnie zalegają tutaj piasek i glina. Na wyżynach często spotykane są wapienie. Są to skały łatwo ulegające niszczeniu na skutek działania wody i wiatru. Dlatego krajobraz miejsc obfitujących w wapienie jest bardzo urozmaicony: możemy tam zaobserwować na przykład grzyby skalne oraz jaskinie. Na wyżynach spotykane są też łupki i piaskowce. Góry utworzone są z odpornych, twardych skał, takich jak granit, marmur, gnejs i bazalt.
3. Skały bogactwem Polski
Skały wykorzystujemy na rozmaite sposoby. W Polsce występują na przykład bogate złoża węgla kamiennego i brunatnego. Spalanie ich dostarcza ciepła oraz służy do wytwarzania energii elektrycznej. Węgiel stosuje się także w produkcji lekarstw i substancji używanych w przemyśle chemicznym. Bogate są również polskie złoża soli kamiennej, głównie w środkowej i północno‑zachodniej części kraju. Ponadto Polska ma ogromne zasoby granitów, wapieni i piasku używanych w budownictwie.
W Polsce występują też niewielkie ilości minerałów cennych i poszukiwanych. Na terenie naszego kraju wydobywa się na przykład krzemień pasiasty – skałę występującą wyłącznie w Polsce. Już niemal 6000 lat temu w tym miejscu wydobywano krzemień służący wówczas do wyrobu narzędzi. Warto wiedzieć, że w Krzemionkach Opatowskich, gdzie wydobywano tę skałę, znajduje się jedna z najstarszych kopalni na świecie – obecnie jest ona otwarta dla turystów.
Na wybrzeżach Bałtyku w obwodzie kaliningradzkim występują najbogatsze na świecie złoża bursztynu. Wygląda on na skałę, jednak w rzeczywistości jest to skamieniała żywica drzew iglastych. Bursztyny są cenione na całym świecie ze względu na swoje piękno i widoczne w niektórych kamieniach okazy małych zwierząt lub fragmentów roślin.
Podsumowanie
Minerały są podstawowymi składnikami skał.
Skały są naturalnym skupiskiem minerałów.
Skały ze względu na sposób powstawania dzielimy na magmowe (np. granit), osadowe (np. wapień) i przeobrażone (np. marmur).
Najczęściej spotykane skały w Polsce to piasek, glina, wapień, piaskowce, łupki, granit.
Dokładnie przyjrzyj się swojemu otoczeniu. Nazwij skały, jakie możesz napotkać niedaleko swojego miejsca zamieszkania. Uwzględnij skały na powierzchni ziemi, materiały budowlane, przedmioty ozdobne, bruki i krawężniki, ściany budynków, pomniki, a także biżuterię.
Zobacz także
Rzeźbiarze krajobrazuRzeźbiarze krajobrazu
Słowniczek
substancja o określonym składzie chemicznym budująca skały
naturalne skupisko jednego lub wielu minerałów
skały powstające w wyniku krzepnięcia płynnej substancji z wnętrza Ziemi, np. granit
skały zbudowane z okruchów innych skał, ze szczątków obumarłych roślin i zwierząt lub w wyniku wytrącenia związków z roztworu wodnego
skały powstające we wnętrzu Ziemi i podlegające przemianie pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia
Zadania
Wybierz dwie spotykane w Polsce skały, które powstały z krzepnięcia roztopionej materii z wnętrza Ziemi.
- granit
- bazalt
- piasek
- piaskowiec
- glina
- bursztyn
- wapień
- sól kamienna
Uzupełnij zdania, wybierając odpowiednie elementy.
sypkich, przeobrażonych, skamieniałościami, pozostałościami, osadowych, płynnych, dolin rzecznych, wyżyn, litych, kamieniami, zbitych, nizin, resztkami, magmowych, pojezierzy
Wapienie w Polsce występują najczęściej na obszarze .......................................
Pod względem pochodzenia wapienie zaliczamy do skał ......................................, zaś pod względem spoistości – do skał .......................................
Często można w nich znaleźć ślady dawniej żyjących organizmów zwane .......................................
Uzupełnij tekst.
Naturalne skupiska .............. lub kilku ...................... tworzą skały. Skałami są także nagromadzenia .................. innych skał lub szczątków pochodzenia .........................
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących rozmieszczenia skał w Polsce.
| Prawda | Fałsz | |
| Wszystkie rodzaje skał rozmieszczone są równomiernie na obszarze całej Polski. | □ | □ |
| Na obszarze Polski, pod powierzchnią ziemi występują skały. | □ | □ |
| Piasek nie jest skałą. | □ | □ |
| Piasek jest skałą spotykaną na większości obszaru Polski. | □ | □ |
| W Polsce sól kamienna nie występuje nigdzie pod postacią skały. | □ | □ |