Rzeźbiarze krajobrazu
Jedno ziarenko piasku zabrane z brzegu przez fale, drugie przeniesione wodami rzeki i trzecie porwane przez wiatr prawie nic nie zmienią w otoczeniu. Jednak jeśli tych ziarenek będą miliony, to po upływie tysięcy lat mogą całkowicie przekształcić otaczający nas krajobraz.
jak woda krąży w przyrodzie;
jak nazywają się różne wypukle i wklęsłe formy terenu.
wymieniać i opisywać czynniki wpływające na krajobraz;
wskazywać przykłady erozji występujące w najbliższym otoczeniu.
1. Jak wiatr i woda wpływają na krajobraz?
Wiemy już, że pogoda ma duży wpływ na otoczenie. Warto się zastanowić, czy otaczający nas krajobraz zawsze był i będzie taki sam jak teraz. A jeśli się zmienia, to jakie są przyczyny tych zmian. Otóż krajobraz zmieniany jest m.in. przez czynniki nieożywione kształtujące powierzchnię Ziemi: Słońce, wodę i wiatr. Ich niszczące działanie na powierzchnię Ziemi nazywamy erozjąerozją.
W Polsce największe znaczenie ma erozja powodowana przez wody rzek, wodę morską i deszcz. Rzeki pogłębiają i poszerzają swoje doliny. Okruchy skalne są przenoszone do ich dalszych odcinków. Fale mają duży wpływ na wybrzeża morskie. Stopniowo niszczą ląd i przenoszą rozdrobnione skały nieraz na znaczne odległości. Woda deszczowa przyczynia się do erozji zaoranych pól, wąwozów i stromych nasypów. Skutkiem działania erozji jest na przykład powstawanie skał o niezwykłych kształtach. Zdarza się też, że nasiąknięta wodą ziemia osuwa się, tworząc osuwiska. Poza tym zmiany temperatur powodowane przez Słońce i mróz mogą prowadzić do przedostawania się wody do szczelin skalnych i jej zamarzania, a w konsekwencji do kruszenia skał.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, dowiedz się, dlaczego brzegi morskie obsadza się roślinami.
Lasy mają spory wpływ na tempo erozji. Nawet pojedynczy rząd drzew ogranicza wpływ wiatru na erozję. Dlatego nie powinno się wycinać drzew rosnących wzdłuż miedz rozdzielających pola. Bez nich wiatr i deszcze wywiewają i wymywają ziemię oraz potrzebne roślinom składniki odżywcze.
2. Akumulacja
Skoro woda i wiatr niszczą skały i unoszą ich drobiny, to co się potem z nimi dzieje? Ich cząstki są odkładane w innych miejscach. Proces ten nazywamy akumulacją. On również ma wpływ na rzeźbę terenu. Przekonajmy się o tym, przeprowadzając obserwację.
Sprawdzenie, co dzieje się z cząstkami ziemi przenoszonymi przez wodę.
woda,
piasek,
konewka.
Wykonaj z piasku kopiec wysoki na kilkanaście centymetrów. Ugnieć go, by się nie obsypywał.
Polej kopiec wodą z konewki. Przyjrzyj się, co dzieje się z piaskiem.
Niewielka ilość wody zmieniła wygląd piaskowego kopca. Podobnie na skały wpływają deszcz i wiatr.
3. Jak organizmy wpływają na krajobraz?
Wpływ na krajobraz mają także rośliny i zwierzęta. Na przykład w krajobrazie lasu dominują drzewa, a inne rośliny żyją w związkach i zależnościach z drzewami. Na łące natomiast najwięcej jest traw oraz innych roślin zielnych i to one współtworzą krajobraz. Roślinność ogranicza wpływ wiatru na krajobraz i odwrotnie. Na przykład na pustyniach, gdzie nie ma roślin, wiatr ma ogromne znaczenie w kształtowaniu krajobrazu, za to prawie nie ma go w lesie.
Wpływ zwierząt na krajobraz jest rzadziej dostrzegany. Potrafią one jednak budować obiekty znacząco zmieniające wygląd otoczenia. Bobry, budując tamy na małych rzekach, tworzą obszerne rozlewiska. Mrówki wznoszą mrowiska o wysokości przekraczającej metr powyżej poziomu gruntu (i znacznie więcej w głąb ziemi). W cieplejszym klimacie żyją termity budujące termitiery o wysokości nawet kilku metrów. Gniazda bocianów są przykładem wpływu ptaków na krajobraz, są jednak gatunki, które budują o wiele większe gniazda. Duże stada zwierząt mogą wydeptywać ścieżki i niszczyć roślinność, wyjadając ją oraz tratując.
Spróbuj odnaleźć w swoim otoczeniu elementy krajobrazu ukształtowane przez wodę, wiatr, rośliny i zwierzęta.
Rosnące korzenie drzew mogą rozsadzać skały, beton, asfalt, a nawet fundamenty domów.
Podsumowanie
Jednym z elementów wpływających na wygląd krajobrazu jest erozja, czyli niszczenie powierzchni ziemi przez czynniki nieożywione.
Rośliny i zwierzęta są elementami krajobrazu, ale potrafią go też zmieniać.
Wyjaśnij, jaki wpływ na krajobraz i otoczenie mają tamy budowane przez bobry: pozytywny czy negatywny? Uzasadnij swoje zdanie.
Zobacz także
Jak ludzie zmieniają krajobraz?Jak ludzie zmieniają krajobraz?
Nie każda skała jest twardaNie każda skała jest twarda
Słowniczek
proces niszczenia powierzchni ziemi przez czynniki abiotyczne, czyli promieniowanie słoneczne, wodę i wiatr
Zadania
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących erozji.
| Prawda | Fałsz | |
| Erozja nigdy nie może być powodowana przez wody rzeczne. | □ | □ |
| Erozja jest procesem wywoływanym wyłącznie przez wody rzeczne. | □ | □ |
| Erozja to niszczenie powierzchni ziemi na przykład przez płynącą wodę. | □ | □ |
| Wiatr może powodować erozję. | □ | □ |
| Siła ciężkości może powodować erozję. | □ | □ |
Zaznacz, gdzie zwykle powstają piargi.
- w górach
- w dolinach
- na polach
- w lasach
- na równinach
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących wpływu organizmów na krajobraz.
| Prawda | Fałsz | |
| Drzewa nie mają wpływu na krajobraz. | □ | □ |
| Rośliny są elementem krajobrazu i potrafią go kształtować. | □ | □ |
| Zwierzęta potrafią kształtować krajobraz. | □ | □ |
| Tamy zmieniają krajobraz. | □ | □ |
| Budowa miast nie ma wpływu na krajobraz. | □ | □ |