O wojnie na wesoło i na poważnie
Wstęp
Pieśń to krótki utwór wokalny lub wiersz liryczny. Historia tego gatunku sięga starożytnej Grecji, wywodzi się z pieśni obrzędowych, które śpiewano przy akompaniamencie muzyki. Stopniowo stał się samodzielnym gatunkiem poezji lirycznej. Najbardziej znane to biblijna Pieśń nad Pieśniami, średniowieczna Pieśń o Rolandzie, renesansowe pieśni Jana Kochanowskiego. Najstarszą polską pieśnią patriotyczną jest Bogurodzica nazwana carmen patriumcarmen patrium – pieśnią ojczystą. Szczególnym rodzajem pieśni są piosenki żołnierskie, czyli pieśni legionowe, przyśpiewki partyzanckie, piosenki czasów I i II wojny światowej, powstania warszawskiego. Znani artyści poeci i pisarze, utrwalali w nich doświadczenia wojenne, pokazywali tragizm wojny, bohaterstwo żołnierzy, uwieczniali trudy walki i zwykłą codzienność żołnierskiego życia. Jest jednak spora grupa pieśni, których autorzy, najczęściej zwykli ludzie, często żołnierze, prostymi słowami opisują trudy wojowania. Śpiewano je w okopach lub na postojach, często zagrzewały do walki, opisywały wojenną niedolę, tęsknotę za dziewczyną czy zwątpienie. Wśród piosenek zdarzały się teksty o ogromnym ładunku emocjonalnym, jak i żartobliwym; pomagały znosić codzienne udręki, łagodziły tęsknotę za najbliższymi i po prostu rozśmieszały.
rozumieć treść piosenek żołnierskich;
gromadzić słownictwo do opisu skutków wojny;
rozumieć rolę swobodnego podejścia do tematu wojny w piosenkach żołnierskich;
rozpoznawać i określać funkcję środków stylistycznych w tekstach piosenek;
nazywać i opisywać marzenia walczących żołnierzy.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia. Uczeń:
rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;
rozwija umiejętność tworzenia wypowiedzi inspirowanych utworem poetyckim;
rozwija umiejętność wyrażania własnych opinii na temat wysłuchanych utworów;
określa charakter i cele tworzenia piosenek żołnierskich;
analizuje i omawia wydarzenia oraz postawy zaprezentowane w tekście;
nazywa własne wrażenia płynące z wysłuchania tekstu;
tworzy wypowiedzi ustne.
O WOJNIE NA WESOŁO I NA POWAŻNIE – audiobook
Rozdziały:
Po zwycięstwo z pieśnią na ustach
Piękni i dzielni żołnierze
Malowani chłopcy i zapłakany świat wojenki
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Wysłuchaj uważnie nagrań. Zastanów się, jaki obraz wojny się z nich wyłania i jak przedstawiani są żołnierze.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1HkPO8Gh
O wojnie na wesoło i na poważnie
Rozdział 1
Po zwycięstwo z pieśnią na ustach
Nagranie zawiera Warszawiankę – pieśń z czasów powstania listopadowego. Warszawianka to pieśń bojowa, zagrzewająca do walki. Powstała na wzór Marsylianki (pieśni Rewolucji Francuskiej) podczas powstania listopadowego w 1831 roku. Jej autorem jest Francuz – Casimir François Delavigne.
Oto dziś dzień krwi i chwały,
Oby dniem wskrzeszenia był.
W tęczę Frankówtęczę Franków Orzeł Biały
Patrząc, lot swój w niebo wzbił.
A nadzieją podniecany
Woła na nas z górnych stron:
Powstań Polsko, skrusz kajdany,
Dziś Twój tryumf albo zgon!
Hej, kto Polak, na bagnety!
Żyj – swobodo, Polsko – żyj!
Takim hasłem cnej podniety,
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
Grzmijcie, bębny; ryczcie, działa,
Dalej, dzieci, w gęsty szyk!
Wiedzie hufce wolność, chwała,
Tryumf błyska w ostrzu pik!
Leć, nasz Orle, w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, światu służ!
Kto przeżyje – wolnym będzie,
Kto umiera – wolny już.
Hej, kto Polak, na bagnety!
Żyj – swobodo, Polsko – żyj!
Takim hasłem cnej podniety,
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
O, Francuzi! Czyż bez ceny
Rany nasze dla was są?
Spod Marengo, Wagram, Jeny,
Drezna, Lipska, Waterloo.
Świat was zdradzał, my dotrwali.
Śmierć czy tryumf – my, gdzie wy!
Bracia! My wam krew dawali,
Dziś wy dla nas nic, prócz łzy?
Hej, kto Polak, na bagnety!
Żyj – swobodo, Polsko – żyj!
Takim hasłem cnej podniety,
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
Trąbo nasza, wrogom grzmij.
Rozdział 2
Piękni i dzielni żołnierze
Nagranie zawiera dwie piosenki, które śpiewane były podczas I wojny światowej. Bohaterami ich są ułani, czyli żołnierze tworzący lekką kawalerię – oddziały walczące na koniach, uzbrojone w lance, szable, pistolety (później też w karabinki). Nazwa ułan wywodzi się z języka tatarskiego. Pierwsze wojska ułańskie pojawiły się w Polsce w XVIII wieku). Król Stanisław August Poniatowski założył pułk ułanów królewskich jako część swojej gwardii przybocznej. Żołnierze tego pułku nosili charakterystyczny strój – rogatywki, kurtki z wyłogami, spodnie z lampasami. W czasach rozbiorów Polski, pułki ułańskie dzielnie walczyły w wojnie polsko‑rosyjskiej w 1792 roku oraz w insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. W czasie powstania listopadowego i styczniowego formacje ułanów były obecne w armiach oraz oddziałach powstańczych. Wywodzący się z warszawskiego ludu ułani z 4. pułku piechoty Królestwa Polskiego zwani czwartakami, w czasie powstania listopadowego odegrali kluczową rolę w walkach o Arsenał (w 1830 roku), wsławili się także obroną Olszynki Grochowskiej (w 1831 roku). Również w skład słynnej I Brygady Legionów Polskich Komendanta Józefa Piłsudskiego wchodzili ułani. Brali oni udział w walkach I wojny światowej i stali się zalążkiem Wojska Polskiego po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku.
Feliks Gwiżdż, Przybyli ułani pod okienko
Przybyli ułani pod okienko,
przybyli ułani pod okienko.
Pukają, stukają – puść, panienko!
Pukają, stukają – puść, panienko!
O, Boże – a cóż to za wojacy?
O, Boże – a cóż to za wojacy?
Otwieraj, nie bój się, to czwartacy!
otwieraj, nie bój się, to czwartacy!
Przyszliśmy tu poić nasze konie,
przyszliśmy tu poić nasze konie.
Za nami piechoty pełne błonie,
Za nami piechoty pełne błonie.
O, Jezu! A dokąd Bóg prowadzi?
O, Jezu! A dokąd Bóg prowadzi?
Warszawę odwiedzić byśmy radzi!
Warszawę odwiedzić byśmy radzi!
A stamtąd już droga nam gotowa,
a stamtąd już droga nam gotowa.
Do serca polskości – do Krakowa!
do serca polskości – do Krakowa!
Bogusław Maria Aleksander Szul‑Skjöldkrona, Hej, hej – ułani!
Ułani, ułani,
Malowane dzieci,
Niejedna panienka
Za wami poleci.
Hej, hej – ułani,
Malowane dzieci,
Niejedna panienka
Za wami poleci.
Jedzie ułan, jedzie
Szablą pobrzękuje.
Uciekaj, dziewczyno,
Bo cię pocałuje.
Hej, hej – ułani…
Bo u nas, ułanów,
To taka ochota.
Lepszy wąs ułański
Niż cała piechota.
Hej, hej – ułani…
Niejedna panienka
I niejedna wdowa –
Zobaczy ułana,
Kochać by gotowa.
Hej, hej – ułani…
Nie ma takiej wioski,
Nie ma takiej chatki,
Gdzie by nie kochały
Ułana mężatki.
Hej, hej – ułani…
Babcia umierała,
Jeszcze się pytała:
,,Czy na tamtym świecie,
Ułani, będziecie?”
Hej, hej – ułani…
Rozdział 3
Malowani chłopcy i zapłakany świat wojenki
Nagranie zawiera trzy piosenki: Wojenko, wojenko… – powstałą w czasach I wojny światowej – Deszcz, jesienny deszcz oraz Siekiera, motyka… utwory napisane podczas II wojny światowej w różnych jednak okolicznościach. Pierwsza z nich opisuje życie żołnierskie, druga natomiast życie w okupowanej przez Niemców Warszawie.
Edward Słoński, Wojenko, wojenko…
Wojenko, wojenko,
Cóżeś ty za pani,
Że za tobą idą, że za tobą idą
Chłopcy malowani?
Chłopcy malowani,
Sami wybierani.
Wojenko, wojenko; wojenko, wojenko,
Cóżeś ty za pani?
Na wojence ładnie,
Kto Boga uprosi.
Żołnierze strzelają, żołnierze strzelają,
Pan Bóg kule nosi.
Maszeruje wiara,
Pot się krwawy leje.
Raz‑dwa stąpaj, bracie; raz‑dwa stąpaj, bracie,
Bo tak Polska grzeje.
Wojenko, wojenko,
Co za moc jest w tobie?
Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz,
W zimnym leży grobie.
Ten już w grobie leży,
Z dala od rodziny.
A za nim pozostał, a za nim pozostał
Cichy płacz dziewczyny.
Marian Matuszkiewicz, Deszcz, jesienny deszcz
Deszcz, jesienny deszcz
Smutne pieśni gra.
Mokną na nim karabiny,
Hełmy kryje rdza.
Nieś po błocie w dal,
W zapłakany świat
Przemoczone pod plecakiem
Osiemnaście lat.
Gdzieś daleko stąd
Noc zapada znów,
Ciemna główka twej dziewczyny
Chyli się do snu.
Może właśnie dziś
Patrzy w mroczną mgłę
I modlitwą prosi Boga,
By zachował cię.
Deszcz, jesienny deszcz
Bębni w hełmy stal.
Idziesz, młody żołnierzyku,
Gdzieś w nieznaną dal.
Może jednak Bóg
Da, że wrócisz znów,
będziesz tulił ciemną główkę
Miłej twej do snu.
Anna Jachnina, Siekiera, motyka…
Siekiera, motyka, styczeń, luty,
Niemiec z Włochem gubią buty.
Siekiera, motyka, linka, drut
I pan malarz jest kaputt.
Siekiera, motyka, piłka, szklanka,
W nocy nalot, w dzień łapanka.
Siekiera, motyka, piłka, gaz,
Uciekajmy, póki czas.
Siekiera, motyka, żandarmżandarm, buda,
Każdy zwiewa, gdzie się uda.
Po co siedzieć w cytadeli
Albo w jakiejś innej celi.
Siekiera, motyka, piłka, deska,
To ulica Skaryszewska.
Siekiera motyka i dwie deski,
Już jesteśmy na Skaryszewskiej.
Jak tu być i o czym śnić,
Hycle nam nie dają żyć.
Wszak kultura nie zabrania
Robić takie polowania.
Siekiera, motyka, piłka, szklanka.
W nocy nalot, w dzień łapanka.
Siekiera, motyka, piłka, gwóźdź.
Masz górala i mnie puść.
A jak nie masz tysiąc złotych,
to wyjeżdżasz na roboty.
Siekiera, motyka, piłka, linka.
Tutaj Prusy, tam TreblinkaTreblinka.
Już nie mamy gdzie się skryć,
Hycle nam nie dają żyć.
Po ulicach gonią wciąż,
Patrzą, kogo jeszcze wziąć.
Bo przecież kultura nie zabrania
Robić takie polowania.
I widocznie z nimi źle,
Kiedy za nas biorą się.
Siekiera, motyka, piłka, alasz.
Przegrał wojnę głupi malarz.
Siekiera, motyka, piłka, nóż.
Przegrał wojnę już, już, już.
Siekiera, motyka, gaz i prąd.
Kiedyż oni pójdą stąd?
Siekiera, motyka, prąd i gaz,
a żeby was piorun trzasł.
Jakimi cechami twoim zdaniem odznaczali się żołnierze, którzy śpiewali Warszawiankę w 1831 r.? Jak w tekście Warszawianki przedstawiana jest wojna? Jakie funkcje pełniła ta pieśń podczas powstania listopadowego?
Jaki portret ułanów wyłania się z piosenek?
Jaki obraz wojny wyłania się z piosenek? Czy twoim zdaniem o wojnie powinno się pisać na wesoło?
Podsumowanie
O wojnie na wesoło
– portrety ułanów, którzy flirtują z kobietami, rozkochują w sobie panny, mężatki i wdowy;
– zwrócenie uwagi na atrakcyjność żołnierzy: chłopcy malowani, Lepszy wąs ułański niż cała piechota;
– żartobliwie śpiewa się o łapankach, nalotach;
– słownictwo mające na celu ośmieszenie oprawców;
– czarny humor.
O wojnie na poważnie
– podkreślenie wagi wydarzeń, uwznioślenie działań wojennych: oto dziś dzień krwi i chwały;
– działania wojenne drogą do wolności;
– odwaga i poświęcenie żołnierzy walczących o Polskę, walka w szlachetnej sprawie;
– bezwzględność wojny: pot się krwawy leje; Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz/ W zimnym leży grobie;
– udział w wojnie oznacza rozłąkę, tęsknotę, cierpienie osób bliskich.
PRACA DOMOWA
Na podstawie wysłuchanych piosenek uzupełnij tabelę:
Ćwiczenia
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.
Dla każdego przykładu z tekstu określ jaki to środek stylistyczny oraz jaką pełni funkcję.
apostrofa, metafora, onomatopeja, onomatopeja, onomatopeja, onomatopeja, metafora, epitet, metafora, zagrzewanie do walki, epitet, epitet, onomatopeja, uwznioślenie walki, metafora, uwznioślenie walki, zagrzewanie do walki, uwznioślenie walki, zagrzewanie do walki, epitet, epitet, apostrofa, zagrzewanie do walki, uwznioślenie walki, epitet, onomatopeja, epitet, metafora, zagrzewanie do walki, metafora, apostrofa, metafora, apostrofa, uwznioślenie walki, onomatopeja, zagrzewanie do walki, uwznioślenie walki, epitet, zagrzewanie do walki, apostrofa, apostrofa, uwznioślenie walki, metafora, uwznioślenie walki, apostrofa, onomatopeja, apostrofa, zagrzewanie do walki
1. Powstań Polsko, skrusz kajdany Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
2. W tęczę Franków Orzeł Biały Patrząc, lot swój w niebo wzbił. Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
3. dzień krwi i chwały, dniem wskrzeszenia Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
4. Grzmijcie, bębny; ryczcie, działa Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
5. Hej, kto Polak, na bagnety! Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
6. Dalej, dzieci, w gęsty szyk! Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
7. Wiedzie hufce wolność, chwała, Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
8. Tryumf błyska w ostrzu pik Środek stylistyczny: ........................................ . Funkcja: ........................................ .
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących treści piosenek o ułanach.
| Prawda | Fałsz | |
| W obu piosenkach dominuje radosny nastrój. | □ | □ |
| Obie piosenki pomijają okrucieństwo wojny. | □ | □ |
| Bohaterowie piosenek skupieni są wyłącznie na walce. | □ | □ |
| W obu piosenkach jest taki sam układ rymów. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących treści piosenek o ułanach.
Fałsz, Prawda, Fałsz, Prawda, Fałsz, Prawda, Fałsz, Prawda
W obu piosenkach dominuje radosny nastrój.
............
Bohaterowie piosenek skupieni są wyłącznie na walce.
............
Obie piosenki pomijają okrucieństwo wojny.
............
W obu piosenkach jest taki sam układ rymów.
............
Dopasuj cytaty oraz fakty historyczne do właściwych piosenek.
<i>Jak tu być i o czym śnić,Hycle nam nie dają żyć</i>, II wojna światowa – życie w okupowanej przez Niemców Warszawie, 1942 rok, II wojna światowa – walki w 1943 roku, <i>Maszeruje wiara,pot się krwawy leje,Raz-dwa stąpaj, bracie, raz-dwa stąpaj,bracie,Bo tak Polska grzeje.</i>, <i>Nieś po błocie w dal,W zapłakany światPrzemoczone pod plecakiem Osiemnaście lat.</i>, I wojna światowa – 1914 rok
| Wojenko, wojenko… | |
|---|---|
| „Deszcz, jesienny deszcz” | |
| Siekiera, motyka… |
Dopasuj cytaty oraz fakty historyczne do właściwych piosenek.
„Deszcz, jesienny deszcz”, „Wojenko, wojenko…”, „Deszcz, jesienny deszcz”, „Wojenko, wojenko…”, „Siekiera, motyka…”, „Siekiera, motyka…”, „Wojenko, wojenko…”, „Wojenko, wojenko…”, „Deszcz, jesienny deszcz”, „Wojenko, wojenko…”, „Deszcz, jesienny deszcz”, „Wojenko, wojenko…”, „Siekiera, motyka…”, „Siekiera, motyka…”, „Siekiera, motyka…”, „Deszcz, jesienny deszcz”, „Siekiera, motyka…”, „Deszcz, jesienny deszcz”
II wojna światowa – walki w 1943 roku
..........................................................
I wojna światowa – 1914 rok
..........................................................
II wojna światowa – życie w okupowanej przez Niemców Warszawie, 1942 rok
..........................................................
„Maszeruje wiara,
pot się krwawy leje,
Raz-dwa stąpaj, bracie, raz-dwa stąpaj,
bracie,
Bo tak Polska grzeje.”
..........................................................
„Nieś po błocie w dal,
W zapłakany świat
Przemoczone pod plecakiem
Osiemnaście lat.”
..........................................................
„Jak tu być i o czym śnić,
Hycle nam nie dają żyć”
..........................................................
Słowniczek
(fr. baionette – od nazwy miasta Bayonne [czyt. bajon], w którym wyprodukowano tę broń po raz pierwszy w XVII w.) rodzaj sztyletu nasadzanego na lufę karabinu do walki wręcz
(starop. płaszczyzna, łąka) duża przestrzeń pokryta trawą, duże pastwisko, łąka
(wł. cittadella – od citta – miasto) samodzielna obronna twierdza służąca głównie do obrony miasta
(niem. huf) zwarty oddział składający się z kilku chorągwi, stanowiący zarazem część szyku bojowego
(niem. Hitzel – oprawca) osoba łapiąca bezpańskie psy; tu: żandarm niemiecki
nawiązanie do klęski Hitlera; Adolf Hitler malował obrazy i miał zamiar zostać artystą, ale jego prace nie zostały docenione przez profesorów historii sztuki
(niem. pot. – zepsuty) wyraz oznaczający koniec, klęskę lub zły stan czegoś
nazwy miejsc, w których toczyły się wielkie bitwy kampanii napoleońskiej: Marengo (1800), Wagram (1809), Drezno (1813), Lipsk (1813), Waterloo (1815)
(prasł. mot – nawijać) – ręczne narzędzie rolnicze lub ogrodnicze w postaci kawałka metalowej płytki osadzonej na długiej rączce, służące do spulchniania ziemi, obsypywania roślin, usuwania chwastów itp
nawiązanie do klęsk wojsk faszystowskich
(łac. pes-, pedis- noga; słowiańskie pieszy) oddział wojskowy składający się z piechurów, których zadaniem jest podjęcie walki w najbliższej styczności z wrogiem
(fr. pique – ukłucie) broń składająca się z długiego drzewca i ostrego grotu, używana w Europie przez piechotę od XV do początku XVIII w
symbol trójkolorowej francuskiej flagi rewolucyjnej
obóz zagłady w czasie II wojny światowej, miejsce w którym mordowano ludność żydowską
(fr. gendarme [czyt. żądarm] od gens d’armes [czyt. żą darm]– ludzie zbrojni) funkcjonariusz policji wojskowej
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „Piąta strona świata”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/222087/v/latest/t/student-canon
98. Klawe urwisy, morowe panny
https://www.epodreczniki.pl/reader/c/222087/v/21/t/student-canon/m/j0000008QNB6v21