Obserwacja i badania terenowe w wybranym miejscu zamieszkanego regionu
Poznanie środowiska geograficznego regionu wymaga prowadzenia obserwacji terenowych, nie wszystkie bowiem informacje można pozyskać z książek, map, dokumentów, internetu, literatury, mediów, publikacji i innych źródeł informacji.
Dowiesz się, na czym polegają obserwacje i pomiary terenowe służące poznaniu regionu zamieszkania.
Określisz cel i zakres obserwacji terenowych i dobierzesz do nich odpowiednie metody.
Poznasz zastosowanie pomiarów i obserwacji terenowych.
Nauczysz się planować pomiary i obserwacje we własnym regionie.
Poznasz zasady prezentacji wyników i wniosków z przeprowadzonych obserwacji.
Sposoby poznawania przyrody i prowadzenia obserwacji.
Przyrządy wykorzystywane w poznawaniu przyrody.
Z jakich źródeł wiedzy, poza obserwacjami terenowymi, możesz korzystać.
Prace terenowe służące poznaniu środowiska geograficznego regionu mogą polegać na prowadzeniu obserwacji i pomiarów środowiska przyrodniczego, wywiadów i rozmów z mieszkańcami lub ankiet. Dla wielu osób, zwłaszcza geografów, jest to najbardziej oczywisty i zarazem najlepszy sposób zbierania informacji o środowisku geograficznym i zależnościach między jego elementami. W trakcie pracy zinwentaryzujesz i opiszesz obiekty stanowiące o wyjątkowości i atrakcyjności badanej przez Ciebie przestrzeni, wykonasz dokumentację fotograficzną. Możesz także wykonywać proste pomiary i obserwacje, rozpoznawać gatunki roślin, opisywać cechy gleb w odkrywce glebowej, mierzyć przepływ rzeki lub głębokość zwierciadła wód podziemnych. Możesz eksplorować kamieniołomy w poszukiwaniu skamieniałości, szukać osuwisk albo określać stan zanieczyszczenia środowiska. Ważne, abyś zawsze pamiętał o zasadach bezpieczeństwa i zachowywał wyjątkową ostrożność. Nie wykonuj pomiaru samodzielnie – rób to wyłącznie pod nadzorem i z pomocą osób dorosłych. Aby poznać opinie mieszkańców o Twoim regionie, możesz z nimi rozmawiać, zadawać im pytania albo poprosić ich o wypełnienie ankiety.
Planowanie, a następnie prowadzenie pomiarów i obserwacji terenowych służących poznaniu cech regionu nie jest przedsięwzięciem łatwym. To działanie rozłożone na etapy, dlatego bardzo ważna jest kolejność podejmowanych czynności.
Sformułowanie celu i zakresu informacji
Na początku powinieneś mieć pomysł, zastanowić się, czego musisz się dowiedzieć, żeby rozpoznać zależności między elementami środowiska geograficznego. Zagadnień, którymi możesz się zająć, jest bardzo wiele, nie sposób ich wszystkich wymienić ani objąć obserwacjami. Wszystko zależy bowiem od tego, jakie cechy ma przestrzeń, w której mieszkasz. Ważne jest więc, aby na początku wyraźnie i szczegółowo określić cel i zakres prowadzonych obserwacji. W przeciwnym razie nie będziesz wiedzieć, jakie informacje masz zgromadzić i za pomocą jakich metod możesz je pozyskać. Dlatego najpierw musisz odpowiedzieć sobie na pytania: „Jakie informacje są mi potrzebne, żeby określić zależności między elementami środowiska geograficznego?”, „Które z tych informacji mogę uzyskać poprzez pomiary i obserwacje terenowe, a które znajdę w istniejących materiałach – na mapach, w dokumentach archiwalnych, w różnych opracowaniach i rejestrach czy w internecie?”.
Zanim wyruszysz w teren, przeanalizuj mapę topograficzną. Na podstawie rysunku poziomic poznasz ogólne ukształtowanie terenu oraz przestrzenny rozkład różnych obiektów geograficznych (rzek, jezior, bagien, lasów, łąk, miejscowości, zakładów przemysłowych, dróg, linii kolejowych itp.).
Ustalenie szczegółowości obserwacji terenowych
Ważną sprawą jest to, jak duży teren chcesz objąć obserwacjami – czy ma to być najbliższa okolica Twojego domu lub szkoły, czy też większy obszar, np. gminy. Od tego zależy bowiem rodzaj obserwacji, jakie będziesz w stanie przeprowadzić. Jeżeli interesuje Cię najbliższa okolica, możesz przeprowadzić pomiary i obserwacje terenowe, np. badania ankietowe, wywiady czy obserwacje i instrumentalne pomiary cech poszczególnych komponentów środowiska (gleb, form rzeźby, klimatu lokalnego, wód powierzchniowych itp.). Jeżeli jednak chcesz objąć badaniami większy teren, to nie dasz rady przeprowadzić obserwacji samodzielnie. Wtedy lepiej skorzystaj z istniejących danych zgromadzonych w różnych bazach, w systemach informacji przestrzennej, z map tematycznych, materiałów źródłowych i publikacji lub poproś o pomoc większe grono kolegów.
Dobór odpowiednich metod obserwacji
Metody, za pomocą których przeprowadzisz obserwacje, powinny być dobrane do celu i wielkości przestrzeni. Tylko wtedy wyniki uzyskane przy ich wykorzystaniu będą wiarygodne. Do dyspozycji masz ogromny zbiór metod bezpośrednich i pośrednich, ilościowych i jakościowych. Staraj się jednak nie pozyskiwać i nie gromadzić zbyt dużej ilości informacji. Zgromadź i wykorzystaj tylko te, które rzeczywiście są Ci potrzebne. Poza tym oceń realnie, które obserwacje możesz przeprowadzić, a które nie. Jeżeli np. zechcesz określić zanieczyszczenie powietrza w swoim regionie, prawdopodobnie nie będziesz mieć do dyspozycji aparatury pomiarowej, którą dysponują służby ochrony środowiska. Ale zamiast tego możesz przeprowadzić obserwacje bioindykacyjneobserwacje bioindykacyjne (np. zastosować skalę porostowąskalę porostową), które także dostarczą Ci potrzebnych, choć nie tak szczegółowych danych.
Opracowanie harmonogramu obserwacji
Przed rozpoczęciem obserwacji terenowych ustal ich harmonogram. To ważne, bo jeżeli zdasz się na przypadek, może okazać się, że nie uzyskasz odpowiednich wyników. O ile bowiem przez cały rok możesz rozmawiać z mieszkańcami czy rozpoznawać skały, o tyle np. obserwacje roślinności możesz wykonywać tylko w sezonie wegetacyjnym. Również obserwacji gleb czy wód nie przeprowadzisz zimą, gdy grunt jest zamarznięty, a rzeki i jeziora są zlodzone. Podobnym przykładem może być chęć zbadania metodą ankietową, jakie w opinii turystów walory turystyczne występują w danym regionie – przeprowadzenie tego badania w sezonie, kiedy ruch turystyczny okresowo zamiera (np. późną jesienią), byłoby niewskazane. Szansa, że w grupie ankietowanych znajdą się turyści, jest wtedy bardzo mała. Pamiętaj też, że niektóre obserwacje wymagają powtórzenia w różnych sezonach – takimi są np. obserwacje krajobrazu, który zmienia się w poszczególnych porach roku.
Prowadzenie obserwacji
Wiesz już, co chcesz zbadać, jakie dane należy w tym celu pozyskać, jakimi metodami i w jakim czasie. Teraz możesz przystąpić do realizacji zaplanowanych obserwacji. Pamiętaj, żeby trzymać się harmonogramu i stosować metody zgodnie z ich przeznaczeniem. Pamiętaj też, żeby notować wyniki i zachowywać dokumentację przeprowadzonych obserwacji – notatki, druki, kwestionariusze, formularze – a najlepiej na bieżąco wprowadzać dane do bazy, która może mieć postać tabeli. Ważną sprawą jest wytypowanie punktów do prowadzenia pomiarów i obserwacji. Twoim celem jest nie tylko rozpoznanie poszczególnych elementów środowiska, ale także określenie zależności między nimi. Jeżeli będziesz prowadzić obserwacje poszczególnych elementów w różnych miejscach (w jednych punktach określać ukształtowanie terenu, w innych rodzaj podłoża, a w jeszcze innych roślinność), nie uda Ci się zrealizować tego celu. Dlatego przed wyruszeniem w teren postaraj się wytypować punkty pomiarów i obserwacji w taki sposób, żeby w jednym miejscu uzyskać informacje o jak największej liczbie elementów.
Opracowanie wyników
Ostatnim etapem jest dokonanie opisu przeprowadzonych obserwacji i ich wyników. Opis jest sprawozdaniem, podsumowaniem przeprowadzonych obserwacji. Oprócz sporządzenia opisu wyniki przeprowadzonych obserwacji można, a nawet należy, przedstawić w formie graficznej (szkice, wykresy, mapy, tabele). Na podstawie tych wszystkich materiałów sporządzisz charakterystykę środowiska przyrodniczego swojego regionu. Opracowując wyniki, zestaw informacje o elementach środowiska w poszczególnych punktach obserwacyjnych. Pozwoli to na stwierdzenie współwystępowania ich różnych cech, a tym samym umożliwi określenie zależności między elementami środowiska geograficznego. W ten sposób zrealizujesz cel swoich badań.
Nr | Ukształtowanie terenu | Skała | Gleba | Pokrycie terenu | Wody powierzchniowe | Wody podziemne |
|---|---|---|---|---|---|---|
1 | równina falista | glina | żyzna | pole uprawne | staw | 2,5 m p.p.t. |
2 | wzgórze | glina | żyzna | las liściasty | brak | 7 m p.p.t. |
3 | pagórek | piasek | mało żyzna | las sosnowy | brak | 5 m p.p.t. |
4 | dno doliny | piasek | średnio żyzna | łąki | ciek (prędkość wody 5 m/s) mokradła | 0,5 m p.p.t. |
Warto też porównać wyniki swoich obserwacji z informacjami zawartymi w innych źródłach. Dzięki temu można zweryfikować ich poprawność. Na przykład wyniki obserwacji bioindykacyjnych możesz skonfrontować z wynikami pomiarów zanieczyszczeń powietrza prowadzonych przez służby ochrony środowiska.
Poznając środowisko przyrodnicze swojego regionu, prawdopodobnie nie będziesz dysponować specjalistycznym sprzętem pomiarowym. Nie znaczy to jednak, że nie będziesz w stanie przeprowadzić żadnych obserwacji. Poznaj kilka prostych metod, którymi możesz się posłużyć. Pomoże Ci w tym prezentacja multimedialna.
Uwaga! Niektóre z pomiarów i obserwacji stwarzają zagrożenie. Tak jest m.in. w przypadku rozpoznawania skał i gleb w odsłonięciach i odkrywkach albo pomiarów w studniach i ciekach. W tych przypadkach zawsze musisz korzystać z pomocy osób dorosłych i prowadzić badania pod ich nadzorem.
Instrukcja do obserwacji i badań terenowych
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Obserwacje i pomiary terenowe są źródłem informacji o rzeczywistym stanie środowiska geograficznego.
Dokumentacja pomiarów i obserwacji
Dokumentacja jest nieodłączną cześcią prowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Niezbędne wyposażenie do pomiarów i obserwacji terenowych
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Niezbędne wyposażenie do obserwacji i pomiarów środowiska przyrodniczego:
mapa topograficzna,
saperka,
taśma miernicza z ciężarkiem,
miarka lub linka,
stoper,
kwasomierz glebowy,
kwas solny lub ocet 10%,
klucz do rozpoznawania roślin,
notatnik lub specjalnie przygotowane kwestionariusze,
aparat fotograficzny,
lornetka.
Obserwacje ukształtowania terenu
Formy ukształtowania terenu, które możesz rozpoznać: równina, równina falista, wzgórza, pagórki, stoki, doliny, obniżenia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Równiny
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Równina – płaski teren pozbawiony wzniesień i obniżeń; różnica wysokości 0–2 m.
Równina falista – płaski teren, w którym pojawiają się rozległe obniżenia o płaskim dnie; różnica wysokości 2–5 m.
Wklęsłe i wypukłe formy terenu
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Pagórek – niewielka, wypukła forma terenu o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów.
Wzgórze – rozległa, wypukła forma, na ogół o wydłużonym kształcie, o wysokości dochodzącej nawet do 300 m.
Dolina – wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie i zwykle płaskim dnie, otoczonym z dwóch stron zboczami.
Zagłębienie – wklęsła forma terenu o okrągłym lub owalnym kształcie, ze wszystkich stron otoczona wzniesieniami.
Geozagrożenia
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Osuwisko – forma terenu powstała wskutek zsuwania się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości.
Wąwóz – głęboka, sucha dolina o małym spadku, stromych zboczach oraz wąskim i płaskim dnie.
Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr i inne czynniki środowiskowe.
Obserwacje skał
Obserwacje skał prowadzone są w kamieniołomach, odsłonięciach w skarpach, na zboczach dolin czy wąwozów itp.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Skały okruchowe
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Piasek – bardzo szorstki; widoczne pojedyncze ziarna; brak gruzełków lub małe i bardzo nietrwałe; nie daje się formować w kulki i wałeczki; nie brudzi palców.
Pył – przypomina mąkę; przylega do dłoni, tworząc cienką warstwę; brudzi ręce; nie daje się formować w kulki i wałeczki; skleja się w drobne gruzełki; nie widać pojedynczych ziaren.
Ił – gładki w dotyku; przypomina plastelinę; bardzo plastyczny i lepki; można z niego formować trwałe kulki i wałeczki; bardzo brudzi ręce.
Glina – przypomina szorstką plastelinę; można z niej formować wałeczki i kulki rozpadające się przy naciśnięciu; skleja się w gruzełki różnej wielkości; bardzo brudzi ręce.
Skały zwięzłe
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Granit – twarda skała; kolory mieszane szare, jasnoszare, ciemnoszare, białoróżowe, zielone, czerwone i in.; widoczne kryształy; nie reaguje z kwasem.
Bazalt – twarda skała o barwie czarnej lub ciemnoszarej; kryształy niewidoczne; nie reaguje z kwasem.
Marmur – twarda skała o barwie białej, jasnoszarej, szarej, różowej; nie reaguje z kwasem.
Wapień – miękka skała o barwie białej, jasnoszarej, żółtawej, intensywnie reagująca z kwasem.
Piaskowiec – twarda, szorstka skała o barwie białej, szarej, żółtej, jasnobrązowej, zielonkawej, czerwonej, brunatnej; nie reaguje z kwasem.
Obserwacje i pomiary gleb
Obserwacje gleb są połączone z rozpoznawaniem skał; gleby bada się w odkrywkach glebowych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Budowa gleby
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Barwa:
próchnica – kolor ciemnobrunatny, szary do czarnego (górna warstwa gleby);
związki żelaza – żółto‑czerwone,
związki wapnia – białe.
Struktura:
gleba sypka – niescementowane ziarna, nie stawia oporu narzędziom (łopatka łatwo daje się wbić w glebę),
gleba pulchna – ziarna sklejone w gruzełki, nie stawia oporu narzędziom (łopatka łatwo daje się wbić w glebę),
gleba zwięzła – ziarna sklejone w duże gruzełki, stawia umiarkowany i duży opór narzędziom (łopatka wchodzi w glebę z dużym oporem),
gleba zbita – ziarna tworzące jednolitą masę stawiają bardzo silny opór narzędziom (w stanie suchym nie można wbić łopatki w glebę).
Cechy fizyczne i chemiczne gleby
Wilgotność gleby
sucha – rozpyla się przy rozcieraniu, ciemnieje przy zamoczeniu,
słabo wilgotna – nie rozpyla się, nie ciemnieje przy zamoczeniu, w kontakcie z dłonią daje wrażenie chłodu,
wilgotna – w dotyku wyraźnie wilgotna, przyłożona do gleby bibuła wchłania wodę,
mokra – przy ściskaniu można wycisnąć wodę.
Kwasowość
Do pomiaru kwasowości gleby służy kwasomierz polowy. Pomiar polega na przeniesieniu gleby na płytkę, zalaniu odczynnikiem i porównaniu barwy roztworu ze skalą. Wyniki pomiaru interpretuje się następująco:
gleba silnie kwaśna – pH pon. 4
gleba kwaśna – pH 4–5
gleba lekko kwaśna – pH 5–6
gleba obojętna – pH 6–7
gleba zasadowa – pH pow. 7
Zawartość związków wapnia
Obecność związków wapnia można stwierdzić, polewając grudkę ziemi kilkoma kroplami rozwodnionego kwasu solnego (10%) lub octu. Jeżeli pojawia się burzenie (powstają pęcherzyki gazu), oznacza to, że gleba zawiera węglan wapnia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Żyzność gleby
Żyzność gleby to jej możliwość do zaspokajania żywieniowych potrzeb roślin.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Obserwacje i pomiary wód powierzchniowych i podziemnych
Obserwacje i pomiary wód powierzchniowych i podziemnych polegają na identyfikacji cieków i zbiorników oraz na pomiarze prędkości przepływu rzeki.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Pomiar prędkości przepływu w cieku
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Przebieg pomiaru:
wyznacz w miarę możliwości prosty odcinek cieku; jego długość powinna być 4–5 razy większa od szerokości cieku, np. w cieku o szerokości 2 m długość odcinka pomiarowego powinna wynosić 10 m;
początkowe i końcowe miejsca oznacz linką przeciągniętą w poprzek cieku lub, jeśli jest on szeroki, przedmiotami położonymi na brzegu;
zmierz kilkakrotnie stoperem czas płynięcia pływaka na wybranym odcinku, jako pływaka możesz użyć np. drewienka albo innego przedmiotu unoszącego się na wodzie (np. piłeczki pingpongowej);
oblicz średni czas przepływu pływaka (dodaj wyniki poszczególnych pomiarów i sumę podziel przez ich liczbę);
oblicz przepływ w m/s.
Przykład:
Długość odcinka pomiarowego: 10 m
Wyniki pomiarów czasu, w którym pływak pokonuje 10 m:
2,5 s
3,0 s
2,0 s
Obliczenia:
Średni czas, w jakim pływak pokonuje odcinek 10 m:
2,5 s + 3,0 s + 2,0 s = 7,5 s
7,5 s ⁄ 3 = 2,5 s
Prędkość płynięcia wody:
10 m ⁄ 2,5 s = 4 m/s
Pomiar głębokości wód podziemnych
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie
Przebieg pomiaru:
wpuść taśmę z ciężarkiem do studni i powoli ją rozwijaj – kiedy poczujesz opór, oznacza to, że ciężarek zetknął się z poziomem wody;
na taśmie odczytaj głębokość, ale pamiętaj, żeby od odczytanej wartości odjąć wysokość cembrowiny, czyli obmurowania studni nad poziomem terenu;
powtórz pomiar kilkakrotnie;
oblicz głębokość zwierciadła wody podziemnej (dodaj wyniki poszczególnych pomiarów i sumę podziel przez ich liczbę);
od uzyskanego wyniku odejmij wysokość cembrowiny, czyli obmurowania studni nad poziomem terenu i długość ciężarka;
końcowy wynik podaj w metrach.
Przykład:
Wysokość cembrowiny: 80 cm
Długość ciężarka: 20 cm
Wyniki pomiarów:
256 cm
255 cm
257 cm
Obliczenia:
Średnia głębokość:
256 cm + 255 cm + 257 cm = 768 cm
768 cm ⁄ 3 = 256 cm
Głębokość zwierciadła wody podziemnej:
256 − (80 + 20) = 156 cm = 1,56 m
Obserwacje roślinności
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie.
Rozpoznanie gatunków roślin ułatwią Ci książki zawierające rysunki roślin (tzw. klucze botaniczne do oznaczania gatunków roślin) lub aplikacje na smartfony (np. PlantSnap, PlantNet Plant Identification).
Obserwacje i pomiary zanieczyszczenia powietrza
Przebieg pomiaru:
sprawdź, czy na korze drzew występują gatunki porostów znajdujące się w skali porostowej (więcej informacji o skali porostowej znajdziesz w materiale Porosty jako organizmy wskaźnikowe);
określ poziom zanieczyszczenia powietrza, kierując się informacjami zawartymi w skali porostowej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie.
Obserwacje zagrożeń środowiska
Zagrożenia środowiska to np. zanieczyszczenie go przez zakłady produkcyjne, gospodarstwa domowe itp.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie.
Lokalne źródła zanieczyszczeń:
Obserwacje krajobrazu
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie.
Zakres opisu krajobrazu:
typ krajobrazu: rolniczy, leśny, łąkowy, zurbanizowany, przemysłowy itp.;
elementy naturalne (przyrodnicze): wzgórze, pagórek, pole, łąka, kępa drzew, las, rzeka, staw;
elementy sztuczne: zabudowa, drogi, mosty itp., wyjątkowe (atrakcyjne) elementy krajobrazu;
pozytywne i negatywne cechy krajobrazu, obiekty dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego (obszary ochrony przyrody, zabytki);
zmiany w krajobrazie wprowadzone przez człowieka;
piękno krajobrazu;
zagrożenia krajobrazu.
Badania ankietowe i wywiad
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1yA1ONGk
Nagranie.
Wywiad polega na zadawaniu spotkanym ludziom różnych pytań dotyczących badanego problemu. Natomiast badanie ankietowe to samodzielna odpowiedź na pytania zawarte w kwestionariuszu.
Dobrze skonstruowana ankieta powinna m.in.: mieć jasno określony cel badania, pytania dostosowane do problematyki badawczej, być możliwie jak najkrótsza, wykorzystywać jak najwięcej pytań z proponowanym zestawem odpowiedzi, zawierać pytania podzielone na grupy tematyczne, zapewniać jak najszerszy zakres odpowiedzi, nie sugerować odpowiedzi.
Opisz na podstawie prezentacji, jak wykonuje się obserwacje ukształtowania terenu.
Opisz na podstawie prezentacji, jak podczas obserwacji odróżnić pagórek od wzgórza.
Wymień na podstawie prezentacji, jak można podczas obserwacji badać obiekty sieci hydrologicznej.
Przygotuj plan wycieczki po swoim regionie. Uwzględnij atrakcje turystyczne albo miejsca, które są według Ciebie szczególnie warte odwiedzenia.
Słownik
metoda oceny stanu środowiska, np. poziomu zanieczyszczeń, na podstawie badania reakcji na zmiany żywych organizmów
odpowiednio przygotowany formularz przeznaczony do bieżącego ewidencjonowania wyników prowadzonych w terenie pomiarów i obserwacji
skala, za pomocą której – poprzez obserwacje gatunków porostów występujących w danym miejscu – można ocenić stężenie zanieczyszczeń gazowych (głównie dwutlenku siarki) w powietrzu; wyróżnia siedem stref zasiedlanych przez porosty o różnej wrażliwości na zanieczyszczenia
Ćwiczenia
Uszereguj działania służące poznawaniu swojego regionu w kolejności ich wykonywania.
Jesteś w terenie i widzisz takie jego ukształtowanie, jak pokazane na zdjęciu poniżej. Wśród podanych zaznacz 3 widoczne na zdjęciu formy rzeźby.
Wymień występujące w Twojej okolicy formy ukształtowania terenu.
Rozpoznaj w terenie próbkę skały osadowej. Następnie wskaż, jaka jest to skała, jeśli po roztarciu jej w palcach czujesz, że jest szorstka, nie jest plastyczna i nie brudzi palców.
Twoim zadaniem jest sporządzenie charakterystyki Twojego regionu. Zaznacz wśród podanych 4 informacje, które możesz samodzielnie pozyskać w terenie na podstawie pomiarów i obserwacji.
Wskaż, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.
Uzupełnij tekst wyrażeniami podanymi poniżej.
Wygląd krajobrazu jest kształtowany przez procesy przyrodnicze i działalność człowieka. Na podstawie widoku można w sposób ogólny rozpoznać te procesy, nie prowadząc szczegółowych badań. Fotografie przedstawiają dwa różne krajobrazy charakterystyczne dla Podlasia. Opisz te krajobrazy i określ, jak powstały.
Fotografia przedstawia krajobraz z charakterystycznymi formami skalnymi. Podaj obserwacje i pomiary, jakie przeprowadzisz, żeby określić rodzaj skał budujących ten teren.
Napisz poniżej, dla jakich skał jest charakterystyczny proces „burzenia”, gdzie na terenie Polski takie skały występują oraz jak wygląda tego rodzaju krajobraz.
Bibliografia
Rzętała M., Solarski M., (2011), Codzienne obserwacje terenowe źródłem identyfikacji nowych form i procesów zlodzenia zbiornika wodnego, „Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko”, t. 12, s. 155–161.