Przypomnijmy, że rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby. Nie odmienia się natomiast przez rodzaj. W liczbie pojedynczej i mnogiej wartość rodzaju jest zawsze taka sama. W zdaniu rzeczownik pełni różne funkcje. Może występować w roli podmiotu, dopełnienia, a także jako przydawka lub orzecznik (w orzeczeniu imiennym). Przymiotnik odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje. W zdaniu natomiast pełni głównie funkcję przydawki (jest podrzędny wobec rzeczownika), a także funkcję orzecznika.

Odmiana rzeczowników

Rzeczownik odmienia się przez przypadki i przez liczby. Nigdy nie zmienia swego rodzaju, a więc w zdaniach: „Na stole leży książka” / „Na stole leżą książki” rzeczownik „książka” występuje w tym samym przypadku (mianowniku), w dwóch liczbach (pojedynczej i mnogiej) w jednym rodzaju (żeńskim).

Wzory odmiany wybranych rzeczowników przedstawiono w poniższych tabelach.

Rzeczowniki rodzaju męskiego

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego

Rzeczowniki rodzaju nijakiego

O czym warto pamiętać?

Wśród rzeczowników mogą się pojawiać wyrazy mające wyłącznie formę liczby pojedynczej (np. złoto, srebro) lub wyłącznie formę liczby mnogiej (np. drzwi, narty).

Ponadto są wyrazy, które się nie odmieniają, bo nie zmieniają swych końcówek. Jedynie na podstawie kontekstu w zdaniu możemy wskazać ich formę.

Wyrazy typu „kakao”, „jury”, „kakadu”, „awokado” – uznajemy za nieodmienne:

• „Jury (kto?) oceniło prace uczestników konkursu.” – mianownik,

• „Przekazano prace jury.” (komu?) – celownik.
  Z kolei rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na „–um” („muzeum”, „liceum”, „akwarium”, „forum”) nie zmieniają swych form w liczbie pojedynczej, odmieniają się natomiast przez przypadki w liczbie mnogiej.

• „W mieście jest ciekawe muzeum.” (co?) – mianownik liczby pojedynczej,
  ALE:

• „W mieście są ciekawe muzea.” (co?) – mianownik liczby mnogiej.

• „Zaplanujmy wyjście do ciekawego muzeum.” (czego?) – dopełniacz liczby pojedynczej,
  ALE:

• „W naszym mieście nie ma ciekawych muzeów.” (czego?) – dopełniacz liczby mnogiej.

• „Odwiedziliśmy ciekawe muzeum.” (co?) – biernik liczby pojedynczej,
  ALE:

• „Odwiedziliśmy ciekawe muzea.” (co?) – biernik liczby mnogiej.

Ponadto rzeczowniki w niektórych przypadkach mają kilka końcówek, o których doborze decydują bardzo skomplikowane kryteria. Sprawiają one w odmianie wiele kłopotów – warto zawsze ich poprawność sprawdzać w słowniku poprawnej polszczyzny oraz w tabelach odmiany (są one zamieszczone na przykład w słownikach).

O czym warto pamiętać?

W odmianie rzeczowników pojawia się wiele osobliwości. Oto kilka najtrudniejszych przykładów:

• rzeczowniki, które nie mają formy liczby mnogiej (np. „złoto”, „srebro”, „ryzyko”) lub rzeczowniki, które nie mają formy liczby pojedynczej (np. „drzwi”, „sanie”, „skrzypce”, „narty”);

• rzeczowniki, które mają dłuższy lub krótszy temat fleksyjny: „imię” // „imienia”, „imieniu”; „ramię” // „ramienia”, „ramieniu”; „źrebię” // źrebięcia // „źrebięciu”;

• rzeczowniki, które mają całkowicie zmieniony temat fleksyjny: „człowiek” (w liczbie pojedynczej) – „ludzie” (w liczbie mnogiej), „rok” (w liczbie pojedynczej) – „lata” (w liczbie mnogiej);

• rzeczowniki, które mają niezmienne formy w liczbie pojedynczej, a odmieniają się w liczbie mnogiej – są to wyrazy typu „muzeum”, „akwarium”, „technikum”;

• rzeczowniki typu „poeta”, „wojewoda”, które odmieniają się w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki żeńskie, a w liczbie mnogiej jak męskoosobowe;

• rzeczowniki typu „sędzia”, „hrabia”, „margrabia”, które odmieniają się w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki żeńskie lub częściowo jak przymiotniki, a w liczbie mnogiej jak męskoosobowe;

• rzeczowniki „ucho”, „oko”, które inaczej odmieniają się w znaczeniu ‘narząd słuchu lub wzroku’, a inaczej w znaczeniu ‘ucho torby, oko tłuszczu w rosole’;

• nazwy miejscowości typu „Zakopane”, „Końskie”, nazwy regionów typu „Dolnośląskie”, „Wielkopolskie”, „Mazowieckie”, które odmieniają się jak przymiotniki;

• rzeczowniki „przyjaciel”, „nieprzyjaciel”, które mają wiele nietypowych form w liczbie mnogiej.

Możesz skorzystać z kilku poniższych wzorców odmiany:

Rzeczowniki typu MUZEUM, AKWARIUM, FORUM, LICEUM

Rzeczowniki typu WOJEWODA, POETA

Rzeczowniki OKO i UCHO ‘narządy zmysłów’

Rzeczowniki RĘKA

Rzeczownik SĘDZIA

Rzeczownik PRZYJACIEL

Zadaniowo (I)

Odmiana przymiotników

Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. W liczbie pojedynczej mają trzy rodzaje (męski, żeński i nijaki), a w liczbie mnogiej dwa (męskoosobowy i niemęskoosobowy). Zwykle przymiotnik pełni w zdaniu funkcję przydawki („piękna” → „książka”) lub orzecznika („książka” + „jest ciekawa”).

Wzory odmiany wybranych przymiotników przedstawiono w poniższych tabelach.

Przymiotnik „dobry”

Przymiotnik TANI

O czym warto pamiętać?

Warto pamiętać, że niektóre przymiotniki w funkcji orzecznika mogą mieć formę rzeczownikową, np. „wesoły” > „wesół”, „zdrowy” > „zdrów”.

Odmianę przymiotnikową mają także inne części mowy:

• liczebniki porządkowe (drugi);

• zaimki przymiotne, np.: ten – ta – to (liczba pojedyncza) // ci – te (liczba mnoga),
  który – która – które (liczba pojedyncza) // którzy – które (liczba mnoga),
  ów – owa – owo (liczba pojedyncza) // owi – owe (liczba mnoga),
  taki – taka – takie (liczba pojedyncza) // tacy – takie (liczba mnoga),
  nasz – nasza – nasze (liczba pojedyncza) // nasi – nasze (liczba mnoga);

• imiesłowy przymiotnikowe, np.:
  piszący, piszącego, piszącemu…
  zapisany, zapisanego, zapisanemu…