Nowa próba zjednoczenia Europy?
Antyczne Cesarstwo Rzymskie dla ludzi średniowiecza było wcieleniem idei władzy i państwa. To skojarzenie przekładano, we wcześniejszym średniowieczu, na pojęcie cesarstwa w znaczeniu ogólnym. Nie było ono zwykłym, lecz tylko nieco większym i potężniejszym państwem, takim jak królestwo czy księstwo. Dla ludzi Zachodu cesarz nadal był władcą ponad innymi władcami, jednoczącym ich i będącym ich przywódcą. W 2. połowie X wieku nie było jeszcze wiadomo, jaką rolę będzie odgrywał cesarz wobec spadkobierców Karolingów. W czyim imieniu będzie występował wobec niechrześcijan zamieszkujących kraje na wschód i południe od chrześcijańskiej części Europy? Czy nowi cesarze podążą śladami Karola Wielkiego i zjednoczą wokół siebie nie tylko cały chrześcijański Zachód, ale też wszystkich nowych chrześcijan w sercu Europy? Odpowiedź na te pytania nie była prosta.
Odbudowa cesarstwa
Rozpad Cesarstwa Karolingów umożliwił powstanie dwóch silnych królestw na wschód i zachód od rzeki Ren. Również Italia, mimo nieustających walk wewnętrznych, była rządzona przez swojego króla. W początkach X wieku wydawało się, że Zachód porzucił ideę zwierzchnictwa jednego władcy nad wieloma królestwami. Powracali do niej papieże, którzy chcieli uzyskać świeckiego obrońcę. Obowiązkiem cesarza koronowanego przez papieża miała być opieka nad Kościołem, w tym zwłaszcza Stolicą Apostolską. Jednak słaby władca, jak król Italii Berengar IBerengar I, nawet nosząc tytuł cesarza, nie mógł wypełnić tego obowiązku.
Ostatni cesarze Zachodu... przed Ottonami
lub alternatywne ćwiczenie
Korzystając z informacji z poprzedniej lekcji oraz innych źródeł, wskaż dwóch cesarzy rzymskich władających w 1. połowie X wieku.
Boson, Ludwik Niemiecki, Lotar I, cesarz, król, cesarz, Prowansja, Prowansja
Imię | Godność | Miejsce panowania |
---|---|---|
Boson | Prowansja | |
cesarz | ||
Prowansja | ||
Ludwik Niemiecki | król | |
Lotar I | cesarz |
Dla zainteresowanych
Ludwik III Ślepy (880–928 r.), syn Bosona, króla Prowansji i Ermengardy, córki cesarza Ludwika II, wnuczki cesarza Lotara I. Po śmierci ojca uznany za króla Prowansji (887 r.). W 900 roku – zaproszony przez możnych włoskich – wkroczył do Italii, gdzie w krótkim czasie ogłoszono go królem. Doprowadziło to do konfliktu z ówczesnym władcą Italii, Berengarem. W 901 roku został koronowany przez papieża na cesarza rzymskiego. Wkrótce potem, pokonany przez Berengara, uciekł do Prowansji. W 905 roku, podczas kolejnej wyprawy do Italii, Berengar pokonał go, oślepił i zmusił do wyrzeczenia się godności cesarza. Mimo to do śmierci uważał się za spadkobiercę godności Karola Wielkiego.
W 2. połowie X wieku w Europie zachwiana została równowaga polityczna. Władza króla zachodniofrankijskiego znacząco osłabła. Inaczej było u jego wschodniego sąsiada. Tam wybór Henryka IHenryka I, władcy jednego z księstw plemiennychksięstw plemiennych, Saksonii, na króla umożliwił wzmocnienie siły władzy centralnej. Przede wszystkim król zrezygnował z dzielenia królestwa między synów. Wskazał jako swojego następcę jednego z nich, Ottona. Podobnie postępowali jego potomkowie. W rezultacie, królowie z dynastii ottońskiejdynastii ottońskiej, władali od początku swoich rządów niepodzielnym terytorium poprzedników. I mogli od razu skupić się na umacnianiu swojej władzy i zajmowaniu sąsiednich terytoriów.
Rodowód władzy
Zarówno Henryk I, jak i jego następcy, liczyli się z siłą książąt władających ziemiami królestwa. Korzystając ze wsparcia Sasów, umieli ich sobie podporządkować. Otton IOtton I zapoczątkował też nowy sposób współpracy z arystokratami poszczególnych księstw. Nadawał godność księcia tych ziem bliższym i dalszym członkom własnej rodziny. Nie oznacza to, że współpraca z książętami zawsze układała się pokojowo. Ale przewaga militarna, wsparcie krewnych, a wkrótce także autorytet władzy cesarskiej umożliwił pomyślne tłumienie buntów możnych.
Krzyż Matyldy i Ottona
Autorytet królów wschodniofrankijskich stale rósł, także za granicą. Otton I dzięki związkom dynastycznym występował jako rozjemca sporów w królestwie zachodniofrankijskim. Swoją władzą objął m.in. Lotaryngię z Akwizgranem. Dzięki małżeństwu (951 r.) z wdową po LotarzeLotarze, królu Italii, zyskał prawo do kolejnego tytułu królewskiego. Władzę nad Italią początkowo przekazał jako lennolenno dotychczasowemu konkurentowi, Berengarowi II z Irvei. Ale gdy ten zagroził Państwu KościelnemuPaństwu Kościelnemu, na prośbę papieża najechał północne Włochy i pozbawił Berengara władzy (961 r.). Wcześniej przedstawiciel Ottona, margrabia GeroGero z sukcesem prowadził podbój ziem pogańskich Słowian Połabskich. Sam cesarz rozgromił nad rzeką Lech (955 r.) Węgrów, których najazdy od lat pustoszyły południe Niemiec. Po tej klęsce nigdy nie zagrozili już poważnie chrześcijanom. Jako król Otton I wyrósł na obrońcę Zachodu, chrystianizatora pogan, dominującego politycznie na ziemiach dawnego Cesarstwa Karolingów.
Żelazna korona Longobardów – Otton I cesarzem
Według tradycji władcy północnych Włoch, od czasów Karola Wielkiego koronowali się tak zwaną żelazną koroną. Widoczna na zdjęciu korona powstała około 500 roku i została gruntownie zmodernizowana około 800 roku. Czy jednak rzeczywiście służyła ona do koronacji przyszłych cesarzy – nie zostało to nigdzie udokumentowane. Jej niewielka średnica nie wskazuje, aby używano jej w tym celu. Z pewnością była istotną dla północnych Włoch relikwią, której posiadanie podnosiło prestiż władcy. W jej wnętrzu znajdował się metalowy okrąg, wzmacniający całą konstrukcję. Wierzono, że wykuto go z gwoździa z Krzyża Świętego, przeznaczonego na ten cel z polecenia Karola Wielkiego.
Przypomnij sobie, w jaki sposób w czasach Karola Wielkiego i jego następców postrzegano związki koronowanego władcy z Bogiem. Wyobraź sobie, że jesteś Ottonem I. Napisz list do arcybiskupa Mediolanu, w którym uzasadnisz swoje żądanie przekazania żelaznej korony do skarbca królewskiego. Wykorzystaj dodatkowe informacje o koronie i królestwie Longobardów w X–XI wieku znalezione w książkach i Internecie.
Decyzja papieża Jana XIIJana XII, by koronować Ottona I na cesarza w 962 roku, była zupełnie naturalna. Papiestwo w końcu zyskiwało obrońcę, który był w stanie zapewnić im i ich państwu bezpieczeństwo, a Kościołowi opiekę i wsparcie w całej chrześcijańskiej Europie. Otton I zyskiwał ideową podstawę umacniania władzy w swoim królestwie. Wciąż było ono bowiem luźnym związkiem księstw plemiennych. Łączącym je spoiwem miała stać się idea, że monarchą Niemiec jest najwyższy, wyznaczony bezpośrednio przez Boga, władca wszystkich chrześcijan. Wszyscy Niemcy stawali się ludem wybranym, ponieważ to spośród nich pochodzili cesarze.
Złoty wiek Ottona I
Kronikarz niemiecki Thietmar, biskup Merseburga, był zwolennikiem silnej władzy monarszej. Oczywiście, jeśli była ona zgodna z zasadami obowiązującymi chrześcijańskiego władcę.
Przeczytaj opis okoliczności cesarskiej koronacji Ottona I. Zwróć uwagę, jak Thietmar określił zakres uzyskanej przez cesarza władzy.
Die Chronik des Bischofs Thietmar von Merseburg und ihre Korveier Überarbeitung[Po pokonaniu Berengara z Ivrei] następnie z uzbrojonym wojskiem udał się do Rzymu, dwukrotnie pokonał tutejszych mieszkańców stawiających mu opór i w chwale wkroczył do miasta roku Pańskiego 961. Następnie otrzymał wraz z małżonką błogosławieństwo cesarskie [to jest został koronowany na cesarza] od papieża Jana, na którego prośbę tu przybył, w 29 roku swego panowania [962] oraz został uczyniony opiekunem rzymskiego Kościoła [...]. Za jego czasów zajaśniał wiek złoty, przez nas odkryta została najpierw żyła srebra [tj. nastał wiek srebrny].
Dla zainteresowanych
Bardziej zróżnicowana była ocena nowego cesarza i jego władzy przez pozostałych chrześcijan Zachodu. To prawda, że według powszechnego mniemania cesarz miał sprawować władzę nad wszystkimi chrześcijanami. Ale nie wszyscy królowie i książęta uznawali wyższość władzy królów wschodniofrankijskich – nawet jeśli nosili oni tytuł cesarza. Największą niechęć cesarski tytuł Ottona I wzbudzał wśród Bizantyjczyków. Dla nich przecież istniał tylko jeden cesarz Rzymian – ich własny. Z biegiem czasu dyplomacji ottońskiej udało się jednak zażegnać konflikt. Wyrazem porozumienia była zgoda dworu bizantyjskiego na wysłanie jako przyszłej synowej na dwór Ottona I bliskiej krewnej rządzącego cesarza – księżniczki TeofanoTeofano.
Napisz dialog między cesarzem a rzemieślnikiem, który miał wykonać tłok pieczęci cesarskiej. Rzemieślnik musi znać szczegóły zamówienia, wiedzieć, co i dlaczego ma się pojawić na pieczęci. Pieczęć była bowiem wizytówką władcy i jego wizerunek musiał zawierać wszystko to, co chciał innym o sobie powiedzieć.
Otton III – cesarz tysiąclecia
Krótkie rządy Ottona II
Otton I i jego syn Otton IIOtton II starali się przede wszystkim rozszerzyć granice swojego bezpośredniego panowania. Dla Ottona II najważniejszym zadaniem było zajęcie całej Italii. Ten kierunek polityki załamał się, gdy cesarz przegrał wojnę o południe Italii z muzułmańskimi Saracenami z Sycylii (982 r.). Rok później zwycięskie powstanie Słowian spowodowało, że cesarz i chrześcijańscy duchowni stracili władzę nad ziemiami nad Łabą. Mimo młodego wieku, Otton II postanowił zabezpieczyć następstwo tronu, na wypadek swojej śmierci. Na króla niemieckiego – jeszcze za życia Ottona II – został koronowany liczący sobie zaledwie dwa lata jego syn Otton IIIOtton III. Cesarz w tym przypadku był niezwykle przewidujący. Wkrótce zmarł (983 r.), a młodziutkim królem musiały zaopiekować się babka, cesarzowa AdelajdaAdelajda i matka, bizantyjska księżniczka Teofano.
Sądząc z opinii współczesnych jej kronikarzy, Teofano jako pierwsza wprowadziła w Europie Zachodniej zwyczaj jedzenia widelcem, co budziło zdziwienie wielu dworzan cesarskich.
Mimo wsparcia sojuszników, autorytet władcy osłabł – z trudem zyskał uznanie w Niemczech, gdzie po koronę starał się sięgnąć książę bawarski Henryk KłótnikHenryk Kłótnik.
Rodzina cesarska
Jak sądzisz, dlaczego Otton III został przedstawiony w towarzystwie dwóch kobiet, a nie ojca i dziada? Czy takie przedstawienie mówi więcej o cesarzu, czy otaczających go arystokratach i duchownych?
Wydrukuj w dwóch egzemplarzach obrazek z miniaturą.
Na jednym w miejsce medalionów z rodziną cesarską wklej zdjęcia lub kartki z imionami dwóch lub trzech najważniejszych dla Ciebie osób z Twojego otoczenia. Drugi egzemplarz przekaż najbliższemu Ci przyjacielowi i poproś o wpisanie w medaliony imion osób, które są tak ważne dla Ciebie.
Porównaj jego odpowiedź i swój wybór. Czy są identyczne? Jak sądzisz, z czego wynikają różnice?
Przedstawcie swoje propozycje wytłumaczenia tego problemu w grupach w swojej klasie. Pamiętajcie – średniowieczni kronikarze i artyści wiedzieli dużo mniej o swoich bohaterach, królach i cesarzach, niż wy o swoich przyjaciołach.
Otton III wobec sąsiadów
Po osiągnięciu pełnoletności i po koronacji cesarskiej Otton III zaczął promować nową ideę władzy. W większym stopniu niż ojciec i dziad wskazywał, że władca sprawuje rządy dzięki bezpośredniemu wyborowi Boga. Jako reprezentant Chrystusa na ziemi cesarz miał mieć prawo sam wyznaczać władców wszystkich chrześcijan. Wychodząc z tego założenia, wysłał koronę królewską węgierskiemu księciu Stefanowi. Na różne sposoby wspierał też władcę Polski, Bolesława Chrobrego. W zamian oczekiwał od wspieranych przez siebie władców daleko posuniętej współpracy.
Nowe cesarstwo
Około 1002 roku w jednym z ośrodków przygotowujących w Niemczech rękopisy dla elit państwa, wykonano szczególną miniaturę. Przedstawiono na niej cesarza Ottona III przyjmującego dary od podległych mu prowincji.
Zróbcie w klasie burzę mózgów i zaproponujcie odpowiedzi na pytania:
Jaka prowincja zajmuje pierwsze miejsce wśród poddanych jego władzy? Dlaczego?
Według jakiego klucza uporządkowano prowincje cesarstwa oddające hołd władcy?
Czy to nowe cesarstwo Ottona III miało mieć granice identyczne z państwem Karola Wielkiego lub antycznych cesarzy?
Uzgodnijcie najbardziej prawdopodobną wersję odpowiedzi. Zapoznajcie się następnie z dalszą częścią lekcji i sprawdźcie, czy Wasze propozycje były trafne.
Odnowa Cesarstwa Rzymian
Drugim filarem władzy Ottona III było hasło odnowienia Cesarstwa Rzymskiego. Propagując tę ideę, cesarz z jednej strony wskazywał na zasięg swojej władzy, która miała rozciągać się na ziemie Imperium na Zachodzie oraz obejmować ludy świeżo poddane chrystianizacji (ziemie Germanów, Słowiańszczyzna, Węgry). Z drugiej strony jasno określał swoją pozycję polityczną względem cesarza Bizancjum. Był mu równy – tak jak on był cesarzem Rzymu i Rzymian. Szczytowym momentem panowania Ottona III był rok 1000. Wyruszył on wówczas z Rzymu na wielką pielgrzymkę przez tereny Cesarstwa. W imieniu wszystkich chrześcijan odbywał wówczas uroczystą pokutę za grzechy całego Kościoła. Jednoznacznie wskazywał, że chrześcijanie Zachodu byli jednością, wspólnotą, której przewodził on, cesarz rezydujący w Rzymie.
Odnowa cesarstwa – ale jakiego?
Na jednej ze swoich pieczęci cesarz Otton III umieścił około 998 roku swoją podobiznę z inskrypcją OTTO DEI GRATIA ROMANORUM IMPERATOR (Otton z Bożej łaski cesarz Rzymian). Na tej samej pieczęci znalazło się przedstawienie Romy jako kobiety w zbroi wraz z napisem RENOVATIO IMPERII ROMANORUM (Odnowienie cesarstwa Rzymian). W 1001 roku – po zakończeniu wielkiej pielgrzymki cesarza do Akwizgranu – zmieniono ten ostatni napis na ROMA AURATA (Rzym ozłocony). Powstanie pieczęci wiąże się ściśle z wyprawą do Włoch i zajęciem Rzymu zbuntowanego przeciw cesarzowi i papieżowi.
Czy zatem „odnowa cesarstwa Rzymian” oznaczała u schyłku X wieku dla Ottona odzyskanie władzy nad Italią? Odbudowę antycznego cesarstwa? Czy powrót do idei cesarstwa Karola Wielkiego? Za czym się opowiesz? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Kościół cesarski
Kosciół wspiera cesarza
Władza królów i cesarzy z dynastii ottońskiej od początku opierała się na bliskiej współpracy z Kościołem. Cesarze mianowali arcybiskupów, biskupów i przełożonych klasztorów. W zamian wymagali od nich stałego wsparcia, w tym modlitwy za pomyślność władcy i świadczeń podatkowych oraz wsparcia militarnego. Ze swoich dóbr wielcy panowie Kościoła finansowali liczne oddziały wojskowe wspierające cesarzy. Instytucje Kościoła, biskupstwa i zamożne opactwa, były ośrodkami wspierającymi władzę cesarską na terytorium księstw plemiennych. Cesarz w trakcie swoich wędrówek nie musiał ryzykować gościny w dobrach książąt. Wybierał pobyt w możnym opactwie lub siedzibie biskupa. A w przypadku wojny domowej mógł liczyć na możnych Kościoła w starciach ze swoimi przeciwnikami.
Cesarski opiekun pod opieką duchownych
Otton I, jeszcze jako król, ufundował klasztor św. Maurycego w Magdeburgu. W jego kościele spoczęła jego pierwsza żona, Edyta. Później Otton doprowadził do powołania arcybiskupstwa magdeburskiego. Jego zwierzchnicy mieli troszczyć się o chrystianizację podbitych przez cesarza ziem słowiańskich. Wreszcie, gdy zmarł w 973 r., jego ciało spoczęło w katedrze magdeburskiej.
Ciało dostojnego fundatora pochowano na tzw. chórze kapłańskimchórze kapłańskim, tak aby było zawsze widoczne dla tutejszych duchownych w trakcie ich modlitw. Dzięki temu mieli łatwiej przypominać sobie o obowiązku modlitwy za jego duszę.
Cesarz Zachodu i papież
Silna pozycja cesarzy z dynastii ottońskiej w relacjach z Kościołem, wyraźna była również w ich stosunkach z papiestwem. Od czasów Ottona I nowy papież musiał składać cesarzowi przysięgę wierności. Kandydat na nowego papieża miał być także zaakceptowany, a często bywał wyznaczany przez cesarza. Nie było w tym niczego dziwnego. Obaj, cesarz i papież, mieli reprezentować Chrystusa na ziemi i dbać o wszystkich chrześcijan. Powinni więc działać zgodnie. Reprezentant Boga, cesarz, decydował w jego imieniu o osobie współpracownika, papieża. Papież miał wyłączne prawo do koronowania cesarza wybranego wcześniej na króla przez możnych, cesarz zaś musiał wyrazić zgodę na wybór papieża przez duchownych diecezji rzymskiej.
Cesarz reprezentuje Boga
Ten system sprawowania władzy w zasadzie funkcjonował do połowy XI wieku. Zachód objęty był wówczas podwójną, zgodną opieką – cesarza i papieża. Owszem, zmieniały się szczegóły polityki cesarzy. Henryk II, ostatni z dynastii ottońskiej, mówił o odnowieniu imperium Franków, a nie Cesarstwa Rzymskiego. Większą wagę przykładał do rozszerzania swej bezpośredniej władzy na wschodzie i północy, niż do budowania sieci zależności wszystkich władców Zachodu od cesarza. Niemniej jednak przekonanie, że dzięki współpracy papieża, namiestnika św. Piotra i cesarza, przedstawiciela Chrystusa, chrześcijanie na Zachodzie tworzą jedność, pozostawało niezmienne w polityce każdego z panujących.
To, jak widziano rolę Henryka II w relacjach z najwyższym władcą, Bogiem, świetnie oddaje miniatura z powstałego tuż po 1002 roku rękopisu. W części dolnej miniatury przedstawiono trzy osoby – będące uosobieniem trzech ludów dających oznaki władzy cesarzowi.
Czy w kręgu Kościoła cesarskiego, w którym powstał ten zabytek, dostrzegano jakiegoś pośrednika między Bogiem a królem Henrykiem?
Korzystając z tego przedstawienia, a także informacji o miniaturze, która została zamieszczona w tzw. Perykopach Henryka i Kunegundy, napisz krótkie przemówienie. Wystąpisz w nim jako król – cesarz opisujący źródła i zakres swej władzy. Zacznij od słów: 'My, Henryk, zostaliśmy Waszym królem, albowiem...'.
Zamiast podsumowania
Władza i władca – od ideału do realiów
Dopasuj fragmenty źródła, które opisują czyny Ottona II, do odpowiadających im cech charakteru cesarza.
skłonny do czynu, rozumny
Otton II był... | i dlatego uczynił. |
---|---|
skłonny do czynu | |
rozumny |
Porównaj cechy i czyny cesarza ze wskazanymi przez autora źródłami powodzenia jego polityki wewnątrz Cesarstwa. Przypomnij sobie ideowe podstawy władzy cesarskiej i realne wydarzenia polityczne z czasów rządów Ottonów II i III.Co było ważniejsze dla kronikarza – ideologia czy realia polityczne? A może starał się ukazać oba te czynniki w równowadze i wzajemnym powiązaniu, kreśląc obraz cesarza?Biorąc za podstawę cytowane źródło, spróbuj napisać współczesną relację prasową z opisanych wydarzeń. Czym różni się nasze postrzeganie świata od tego, które było właściwe XI‑wiecznym Europejczykom?
Cesarz Otton III – idealista?
Otton III walczy o Rzym
Przeczytaj fragment włoskiej kroniki opisującej stłumienie przez Ottona III buntu Rzymian przeciw jego władzy. Zwróć uwagę na środki, którymi cesarz posłużył się, by przywrócić swój autorytet.
Liber gestorum recentium[Pewien grecki duchowny – Jan Philogathos – z otoczenia Theophanu został biskupem Piacenzy. Następnie chciał przekazać godność cesarską w ręce Bizantyńczyków. Wspólnie z możnym rzymskim, Krescencjuszem, w 998 r. najechał Rzym, wygnał papieża i został uznany za nowego biskupa Rzymu – Jana XVI]. Po zasięgnięciu opinii możnych królestwa Otto [III] bez zwłoki udał się w drogę z armią mieszkańców Italii i Germanów, szerząc strach wśród sąsiadów. Cały Rzym był zdumiony jego przybyciem. Grecy krzyczeli o zmiłowanie. Krescencjusz przygotowywał bunt chroniony murami zamku św. Anioła. Cesarz obległ go ze wszystkich stron, atakował go codziennie maszynami oblężniczymi, aż pewne porozumienie zostało jakoś zawarte. Krescencjusz oddał się w ręce cesarza. Został natychmiast skazany na ścięcie na łące Nerona. Jego żona Stefania została wydana na pohańbienie w ręce Germanów. Natomiast grecki pseudo‑papież, po wyłupieniu oczu i obcięciu nosa oraz uszu, został posadzony na ośle twarzą do tyłu i prowadzony przez miasto, a on trzymał w ręku ośli ogon. W ten sposób Rzym, wcześniej burzący się, stał się spokojny pod okiem króla.
R1LYdwpFZuUwP11 Ćwiczenie 10zadanie interaktywneW jaki sposób Otton III ukarał zbuntowanych Rzymian?
pohańbienie, okaleczenie, ścięcie
Krescencjusz Jan XVI Stefania
Zwróć uwagę na zróżnicowanie kar. Jak myślisz, dlaczego kobieta i kapłan uniknęli śmierci? Czy był to wyraz łagodności cesarza?
Co było celem takich działań Ottona III? Czy można odnaleźć w tekście fragment, który zapowiada takie działania cesarza, wskazując też ich rezultat? Czy można cesarza nazywać niedoświadczonym idealistą?
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie: