Okrytonasienne

W historii roślin pojawienie się kwiatu było ważnym wydarzeniem. Kwiat spełnia swoją funkcję tak dobrze, że we współczesnym świecie wytwarzające go rośliny zdominowały starsze grupy: potężne kiedyś paprotniki i bardzo odporne nagonasienne.

R1dSYTkcwK9HA

Fotografia przedstawia w zbliżeniu czerwony kwiat maku. Płatki są pomarszczone i nie całkiem rozwinięte. W środku kwiatu znajdują się czarne pręciki. Łodyżka kwiatu jest cienka, zielona i owłosiona. Obok znajdują się dwie wzniesione, zielone makówki i dwa pochylone, owłosione pąki. W tle rozmazany, zielono‑czerwony obraz innych maków.

1. Środowisko życia i cechy charakterystyczne roślin okrytonasiennych

Rośliny wytwarzające kwiaty, zwane w biologii okrytonasiennymi lub okrytozalążkowymi, występują powszechnie na całej Ziemi. Są najliczniejszą i najbardziej różnorodną grupą roślin. Można je spotkać na całej Ziemi. Przystosowały się do życia w niemal wszystkich środowiskach lądowych poza najwyższymi partiami gór. Można je spotkać również w wodzie.

Ru4HekileWmsf

Film pod tytułem „Cechy roślin okrytonasiennych”.

Film pod tytułem „Cechy roślin okrytonasiennych”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Ru4HekileWmsf

Film pod tytułem „Cechy roślin okrytonasiennych”.

Informacje o budowie kwiatu znajdziesz w e‑materiale: Kwiathttps://zpe.gov.pl/b/kwiat/P1C7ht2EqKwiat.

Informacje o owocach i nasionach znajdziesz w e‑materiale: Owoce i nasiona.

2. Różne formy roślin okrytonasiennych

Wśród okrytonasiennych wyróżnia się: drzewa, krzewy i krzewinki oraz rośliny zielne.

Drzewa

Drzewa

Drzewa to rośliny mające łodygę pokrytą korkiem nazywaną pniem. Rozgałęzienia pnia są porośnięte liśćmi i tworzą koronę, której kształt jest charakterystyczny dla danego gatunku.

Wśród drzew spotyka się okazy o bardzo dużych rozmiarach. Jednym z najwyższych gatunków drzew liściastych jest występujący w Australii eukaliptus, który mierzy ponad 100 m. Najgrubsze drzewa to baobaby, których pień osiąga średnicę nawet 11 m.

Galeria zdjęć wybranych gatunków drzew

R7rELzSqbbFW6

Ilustracja przedstawia po lewej stronie ciemnoszarą sylwetkę dębu. Jest ona wysoka i rozłożysta. Kształtem przypomina dzwon. Po prawej od góry: rysunek gałązki z ciemnozielonymi liśćmi i owocami, niżej rysunek żołędzi: dwóch większych i trzech mniejszych. Żołędzie są zielone i mają chropowatą, brązową czapeczkę. Poniżej gałązka z żółtozielonymi liśćmi i żółtymi kwiatami dębu, zebranymi w cienkie, zwisające kwiatostany.

R1QOQt8gxe8aG

Ilustracja po lewej stronie przedstawia szarą sylwetkę kasztanowca. Jest on wysoki, korona przypomina kształtem dzwon. Gałęzie wyginają się w dół. Po prawej u góry gałązka z jasnozielonymi, dłoniastymi liśćmi. Niżej kilka brązowych kasztanów, w zielonych łupinach i bez nich. Na dole dwa wzniesione kwiatostany kasztanowca z licznymi białoróżowymi kwiatami.

R1J77osZkSZs6

Ilustracja przedstawia po lewej stronie ciemnoszarą sylwetkę klonu. Korona posiada gałęzie o różnych długościach, rosną one nierównomiernie. Po prawej od góry: pojedynczy ciemnozielony liść, niżej owoce klonu, które są złączone po dwa i zwisają na długich ogonkach z gałązki. Poniżej gałązka z żółtymi, wzniesionymi, drobnymi kwiatami klonu.

RAoFM1wlskxR5

Ilustracja po lewej stronie przedstawia ciemnoszarą sylwetkę wierzby zwanej płaczącą. Wierzba posiada gałęzie opadające w dół. Przypominają włosy. Po prawej od góry: gałązka z długimi, wąskimi, ciemnozielonymi liśćmi. W środku zbliżenie pałeczkowatych, jasnozielonych owocostanów, niżej gałązka z okrytymi białym puchem kwiatostanami wierzby.

R30AjJt0Pgcby

Ilustracja po lewej stronie przedstawia ciemnoszarą sylwetkę lipy. Jest to wysokie drzewo z gałęziami rosnącymi w górę. Po prawej od góry: gałązka z zielonymi, sercowatymi liśćmi, niżej owoce lipy: jasnobrązowe kulki na cienkich łodyżkach, z płaskim żółtawym listkiem. Poniżej gałązka z jasnozielonymi liśćmi i białożółtymi, drobnymi kwiatami, zebranymi w zwisające kwiatostany.

RybVASr68PZEb

Ilustracja przedstawia białoszarą sylwetkę brzozy. Kora brzozy jest biała w czarne plamki. Korona umieszczona jest wysoko. Gałęzie są cienkie. Po prawej od góry: gałązka z zielonymi, ostro zakończonymi liśćmi, niżej pięć walcowatych owocostanów na gałązce z liśćmi, na dole gałązka z drobnymi liśćmi i brązowo‑białymi, drobniutkimi kwiatami, zebranymi w zwisające kwiatostany.

Krzewy i krzewinki

Krzewy i krzewinki

Krzewy osiągają wysokość do 5 m. Wytwarzają pęk pędów o podobnej grubości. Krzewy, takie jak leszczyna, trzmielina, bez czarny i kalina, tworzą w lasach warstwę podszytupodszyciepodszytu. W parkach i ogrodach krzewy sadzi się jako rośliny ozdobne – przykładem są bez lilak i forsycja.

Do krzewów podobne są krzewinki – niskie rośliny osiągające długość do 50 cm. Zalicza się do nich m.in. wrzos, borówkę brusznicę i borówkę czarną. Krzewinki występują powszechnie w lasach liściastych i iglastych.

Galeria zdjęć wybranych gatunków krzewów i krzewinek

RrsmQKMMq2qh7

Fotografia przedstawia trzy krzewy leszczyny na łące. Z prawej strony fotografię przesłania jaśniejszy pionowy pasek z fotografiami. U góry szerokie liście. W środku zielone, niedojrzałe owoce – orzechy laskowe. U dołu gałązka z walcowatymi, brązowymi, zwisającymi kwiatostanami.

RO6woSH6KLt6x

Fotografia przedstawia krzew trzmieliny z ciemnoróżowymi kwiatami. Z prawej strony, na jaśniejszym pasku pokazane są od góry: ciemnozielone, wąskie liście, niżej liczne białe i żółtawe kulki – owoce. U dołu gałązka bez liści, z ciemnoróżowymi kwiatami.

R1IItorTsWg8O

Fotografia przedstawia krzew bzu lilak z ciemnoróżowymi kwiatami.

RPr3j86nwAy5c

Fotografia przedstawia biało kwitnący krzew bzu czarnego na łące. Z prawej strony na jaśniejszym pasku od góry widoczne są: pierzasto złożony liść, baldachowaty kwiatostan z białymi kwiatami i  gałązka z czarnymi owocami.

RJ5DykzMoUDeQ

Fotografia przedstawia biało kwitnący krzew kaliny w ogrodzie. Na pasku z prawej strony pokazane są od góry: liście, niżej baldachowaty kwiatostan z białymi kwiatami na obrzeżach, na dole gałązka z czerwonymi, kulistymi owocami.

RyyZsgKeM3Ij7

Fotografia przedstawia żółto kwitnący krzew forsycji w ogrodzie. Z prawej strony na pasku od góry przedstawiono: ciemnozielone, wąskie liście, niżej kilka żółtych, pojedynczych kwiatów, rosnących na bezlistnej gałązce. U dołu gałązka z kulistymi, brązowymi, wzniesionymi owocami.

R1U2nc58dPpwQ

Fotografia przedstawia niskie krzewinki borówki czarnej w lesie. Na ich gałązkach znajdują się ciemnoniebieskie, kuliste owoce - jagody. Po prawej na pasku od góry gałązka z żółtozielonymi listkami i różowymi kwiatami. Poniżej gałązka z liśćmi i niebieskimi owocami.

Rośliny zielne

Rośliny zielne

Rośliny zielne mają pędy o delikatnej budowie. Wśród tych roślin jest wiele gatunków, które zaczynają swój rozwój na wiosnę i obumierają przed zimą po wydaniu nasion.

Galeria zdjęć wybranych gatunków roślin zielnych

R186JxeFvCyBK

Fotografia przedstawia pędy lnu z błękitnymi kwiatami na szczycie. Len rośnie wśród zeschniętej trawy. Jego łodygi są cieniutkie, liście wąskie, krótkie. Len jest rośliną jednoroczną.

R1K8U6sTJK6za

Fotografia przedstawia kilka wzniesionych, dużych pędów malw na tle żywopłotu liściastego. Na łodygach od dołu widoczne są: jasnozielone liście, nad nimi ciemnoróżowe pełne kwiaty, a jeszcze wyżej grube, okrągłe pąki. Malwa jest rośliną dwuletnią.

R17KIzSS0KOt9

Fotografia przedstawia kapustę. Jasnozielone liście są zwinięte w główkę, liście ciemnozielone otaczają ją i rozpościerają się na boki. Kapusta jest rośliną dwuletnią.

R1GbMeLMsk1dl

Fotografia przedstawia kwitnące krokusy. Wyrastają z ciemnego podłoża. Mają duże, fioletowe kwiaty z pomarańczowymi pręcikami. Obok nich kilka wąskich listków, zielonych z białymi paskami wzdłuż.

R1TsDOEv1yKr3

Fotografia przedstawia łan pożółkłych trzcin. W tle są drzewa. Trzcina jest byliną wytwarzającą kłącza.

1

Polecenie 4

R1C9EjFpTS0Ss

Ilustracja składa się z dwóch fotografii. Pierwsza z lewej przedstawia zbliżenie szarozielonego liścia dziewanny, który jest pokryty gęstymi, białymi włoskami. Fotografia po prawej przedstawia kilka dużych pędów dziewanny, rosnących w ogrodzie wśród innych roślin. Dziewanna ma wzniesione, długie kwiatostany z żółtymi kwiatami.

R11eoFpXR1qbY

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Formy roślin okrytonasiennych to: drzewo, krzew, krzewinka, roślina zielna.

Pokaż odpowiedź

Dziewanna to roślina zielna, ponieważ ma zieloną i stosunkowo cienką łodygę.

1

Polecenie 4

RxCVBJesMKWOf

Napisz definicje form roślin okrytonasiennych.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Formy roślin okrytonasiennych to: drzewo, krzew, krzewinka, roślina zielna.

Pokaż odpowiedź

Drzewa to rośliny mające łodygę pokrytą korkiem nazywaną pniem. Rozgałęzienia pnia są porośnięte liśćmi i tworzą koronę, której kształt jest charakterystyczny dla danego gatunku.

Krzewy to rośliny osiągające wysokość do pięciu metrów. Wytwarzają pęk pędów o podobnej grubości. W krzewach wyróżnia się również krzewinki. Krzewinki to niskie rośliny osiągające długość do pięćdziesięciu centymetrów. Występują powszechnie w lasach liściastych i iglastych.

Rośliny zielne mają pędy o delikatnej budowie. Wśród tych roślin jest wiele gatunków, które zaczynają swój rozwój na wiosnę i obumierają przed zimą po wydaniu nasion.

3. Modyfikacje organów roślin okrytonasiennych

Wśród okrytonasiennych można spotkać rośliny o niezwykłej budowie i sposobie życia.

Liany

LianylianyLiany występują w wilgotnych lasach. Ich łodygi są długie i wiotkie. Wspinają się wokół innych roślinach w poszukiwaniu światła. Owijanie się wokół innych drzew umożliwiają im kolce, haki, korzenie czepne lub wąsy.

R1SPyP2obRZM2

Fotografia przedstawia wnętrze lasu tropikalnego. Na pierwszym planie mocno powyginane, jasnobrązowe pędy lian. Liany owijają się wokół pni drzew. Podłoże to skały i kamienie.

1

Polecenie 5

RKPcpsm0uxUak

Zdjęcie przedstawia bluszcz oplatający się wokół grubego pnia innego drzewa. Ma cienkie, długie pędy i korzenie, które owijają się wokół pnia. Liście gęsto ułożone, ciemnozielone z jaśniejszymi nerwami liściowymi.

R1cSt0X6qkqin

Ustal, analizując wygląd okazów bluszczu w parku, do jakiej grupy zaliczysz tę roślinę: do krzewów, krzewinek czy roślin zielnych. Wyjaśnij, jakie ograniczenia i korzyści wynikają z budowy pędu charakterystycznej dla bluszczu. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przyjrzyj się dokładnie, jak zbudowany jest pęd bluszczu i jaki kształt przyjmuje cała roślina.

Pokaż odpowiedź

Bluszcz pospolity ma długie pędy i korzenie czepne, które umożliwiają mu owijanie się wokół podpory, a dzięki temu przybliżenie się do promieni słonecznych w krótkim czasie. Bluszcz nie musi wytwarzać grubego pnia tak jak drzewa, co jest długotrwałym procesem.

Kaktusy

Kaktusy występują powszechnie na pustyniach i stepach. Mają bardzo dobrze rozwinięty system korzeniowy, którego funkcją jest wychwytywanie z gleby nawet najmniejszych ilości wody. Zielone, grube łodygi wypełnione tkanką miękiszową przechowują zapasy wody i przeprowadzają fotosyntezęfotosyntezafotosyntezę. Liście są przekształcone w ostre ciernie odstraszające zwierzęta, a ich niewielka powierzchnia zmniejsza parowanie wody z rośliny.

Rośliny pasożytnicze

Rośliny pasożytnicze żyją na innych roślinach – swoich żywicielach. Ich korzenie przekształcone są w nitkowate ssawki, które wnikają do ciała żywiciela i pobierają od niego składniki pokarmowe i wodę. Najczęściej nie mają chlorofiluchlorofilchlorofilu niezbędnego do fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy.

Przykłady pasożytów roślinnych, które można spotkać w Polsce to kanianka i łuskiewnik. Zielona jemioła jest półpasożytem, ponieważ sama wytwarza substancje odżywcze. Od drzew, na których żyje, pobiera wodę z solami mineralnymi.

RzlmdVmUcr85e

Ilustracja składa się z dwóch fotografii. Lewa przedstawia zbliżenie gałęzi drzewa, spod kory wyrastają żółtozielone pędy jemioły. Prawa fotografia przedstawia dużą kulistą jemiołę, rosnącą na gałęzi drzewa.

1

Polecenie 7

Zaraza żółta to roślina pasożytnicza, która pasożytuje na innych roślinach: lepiężnikach, podbiale pospolitym i miłosnej górskiej.

R19xFQJxT61W6

Zdjęcie przedstawia zarazę żółtą. Roślina ma grubą, żółtą, nierozgałęzioną łodygę. Nie posiada liści, a jedynie drobne, brązowe łuski. Na górze łodygi znajdują się zebrane w kłos żółte kwiaty.

Rmsh2pFqWUxHG

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na kolor tej rośliny.

Pokaż odpowiedź

Zaraza żółta jest żółta, co świadczy o tym, że nie posiada chlorofilu i nie przeprowadza fotosyntezy, a substancje pokarmowe i wodę pozyskuje od żywicieli.

Rośliny wodne

Rośliny wodne mają giętkie łodygi i łatwo poddają się ruchom wody. Korzenie roślin pływających, nieprzytwierdzonych do dna, są słabo rozwinięte, służą jedynie do pobierania wody. Niektóre rośliny wodne nie mają korzeni, chłoną wodę powierzchnią liści.

1

Polecenie 8

Jaskier wodny wytwarza dwa rodzaje liści: pływające i podwodne. Liście pływające są szerokie, wypełnione powietrzem. Unoszą się na powierzchni wody. Liście podwodne są nitkowate i wiotkie.

RhSvNsCn4nWRP

Fotografia przedstawia zbiornik wodny z licznymi kwitnącymi roślinami jaskra wodnego. Nad wodę wystają kwiaty z pięcioma białymi płatkami i żółtym środkiem.

ReYgidi6qBNQ2

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przyjrzyj się dokładnie ilustracji. Zwróć uwagę na rodzaj liści wytwarzanych przez tę roślinę.

Pokaż odpowiedź

Wytwarzanie dwóch rodzajów liści przez jaskra wodnego jest przystosowaniem rośliny do zmieniających się warunków środowiska. Duże i sztywne liście utrzymują się na powierzchni wody i mają stały dostęp do światła, które jest niezbędne do przeprowadzenia fotosyntezy. Natomiast liście podwodne występują licznie, są nitkowate, cienkie i wiotkie, dzięki czemu mogą maksymalnie wykorzystywać niewielkie ilości światła przenikającego przez wodę.

Ciekawostka

Łuskiewnik różowy jest jedną z najdziwniejszych roślin występujących w Polsce. Żyje pod ziemią, pasożytując na korzeniach drzew i krzewów liściastych. Ma różowe kwiatostany wyrastające z podziemnego pędu, które pojawiają się na powierzchni gleby od marca do maja i są zwiastunami wiosny.

RNqAiIXvVlPAN

Fotografia przedstawia roślinę wyrastającą z ziemi. Jej pęd jest niewidoczny, zasłonięty przez liczne różowe kwiaty. Obok znajdują się zielone, niewielkie liście innych roślin.

4. Znaczenie okrytonasiennych

Znaczenie w przyrodzie

• Okrytonasienne są głównym składnikiem większości lądowych zbiorowisk roślinnych.

• Porastają duże połacie gleby, chroniąc ją przed wysychaniem i niszczeniem na skutek działania np. wiatru i deszczu.

• Obumarłe szczątki okrytonasiennych wzbogacają glebę w składniki mineralne i upiększają krajobraz.

• Stanowią środowisko życia dla innych organizmów. Przykładem może być drzewo zamieszkałe przez grzyby, mchy, porosty oraz mnóstwo drobnych bezkręgowców, a także ptaki i drobne ssaki.

• Najważniejszą funkcją roślin w ekosystemachekosystemekosystemach jest wytwarzanie substancji organicznych, będących podstawą istnienia organizmów cudzożywnych.

• Rośliny są zdolne do fotosyntezy, produkują tlen.

• Wpływają na jakość powietrza – nawilżają je, zatrzymują pyły i ograniczają ilość zawartego w nim dwutlenku węgla.

Znaczenie dla człowieka

Człowiek wykorzystuje rośliny okrytonasienne na różne sposoby.

• Zboża, warzywa, owoce i rośliny zawierające duże ilości węglowodanów i tłuszczu to podstawowe źródło pokarmu. Zboża są surowcem do wyrobu mąki, kasz i płatków, a z roślin zawierających tłuszcze produkuje się olej.

• Niektóre gatunki okrytonasiennych służą do wyrobu leków ziołowych, m.in. rumianek, mięta, lipa, babka.

• Niektóre gatunki są stosowane w produkcji kosmetyków, np. pokrzywa, nagietek, lawenda i róża.

• Wiele gatunków roślin dostarcza przypraw (pieprz, majeranek, tymianek, imbir) oraz używek (kawa, herbata).

• Surowce pochodzące z drzew liściastych wykorzystywane są jako materiał budowlany oraz do wyrobu mebli i wystroju pomieszczeń.

• Z lnu i bawełny produkuje się tkaniny.

• Rośliny okrytonasienne powszechnie sadzi się w parkach i ogrodach jako rośliny ozdobne.

R8YBwshEKB2D0

Fotografia przedstawia zagony z wykopanymi ziemniakami. Po lewej rośliny z liśćmi i korzeniami, po prawej i wyżej żółte bulwy. Przez środek zdjęcia biegnie jaśniejszy pas z napisem: "Ziemniak uprawiany jest na masową skalę z powodu bogatych w skrobię bulw".

R1ddGnFU7vgSD

Grafika przedstawia dziką formę kapusty i pochodzące od niej rośliny uprawne, takie jak kapusta włoska, jarmuż, brukselka, kapusta ozdobna, kapusta czerwona, kalarepa, rzepak, brukiew, kapusta pekińska. Kapusta dzika to roślina o drobnych, żółtych kwiatach i niebieskozielonych, jajowatych liściach. Kapusta włoska to roślina, która wytwarza duże, pojedyncze głowy o pomarszczonych zielonych liściach. Jarmuż ma długie, kędzierzawe, zielone liście. Brukselka wytwarza pofałdowane, zielone liście, w kątach których znajdują się małe główki. Kapusta ozdobna to roślina, która wytwarza dużą, pojedynczą, różowofioletową głowę o poszczerbionych liściach. Kapusta czerwona to roślina, która wytwarza dużą, pojedynczą głowę o okrągłych czerwonych liściach. Kalarepa to roślina, która wytwarza małą, pojedynczą głowę, z której wyrastają długie, zielone liście. Rzepak ma wzniesioną, rozgałęzioną łodygę, na szczycie której znajdują się drobne żółte kwiatki. Brukiew ma biały, pękaty korzeń, z którego wyrastają zielone liście. Kapusta pekińska ma zielone, podłużne, jajowate liście, białe u nasady.

Galeria fotografii wybranych gatunków zbóż

R1HTXO8m5gEjq

Fotografia przedstawia łan pszenicy. Pokazano grube kłosy z licznymi nasionami. W centrum na fotografię nałożono drugą fotografię ze zbliżeniem małych i grubych ziaren pszenicy. W tle z lewej drzewa na miedzy.

Rj1mIvgZSmx2n

Fotografia przedstawia łan jęczmienia. Ukazano pochylone, wydłużone kłosy z nasionami. W centrum nałożone zbliżenie wąskich, drobnych ziaren. W tle drzewa na miedzy.

RaGDRBTz2PlOg

Fotografia przedstawia łan owsa. Ukazano wiechowate, zwisające kłosy z licznymi nasionami. W centrum nałożone zbliżenie żółtych, długich ziaren.

RBWz97nWo2dT6

Fotografia przedstawia łan żyta. Ukazano pochylone kłosy z licznymi nasionami. W centrum nałożone zbliżenie szarych, podłużnych ziaren.

Podsumowanie

• Rośliny okrytonasienne to rośliny, które wytwarzają kwiaty. Są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną gatunkowo grupą roślin na Ziemi. Zasiedlają wiele środowisk lądowych, żyją również w wodzie.

• Wśród okrytonasiennych wyróżnia się: drzewa, krzewy i krzewinki oraz rośliny zielne.

• Drzewa mają pień, z którego wyrastają konary i gałęzie.

• Krzewy mają krótką, rozgałęzioną łodygę. Krzewinki są do nich podobne, jednak są mniejsze.

• Rośliny zielne mają zielone, cienkie łodygi.

• Do rodzimych drzew liściastych należą m.in.: dąb, kasztanowiec, klon, wierzba, lipa, brzoza.

• Liany to rośliny przystosowane do życia w zacienionych środowiskach. Mają długie i wiotkie łodygi, które wspinają się po innych roślinach w poszukiwaniu światła.

• Kaktusy to rośliny przystosowane do życia w suchych środowiskach. Mają zgrubiałe łodygi przystosowane do gromadzenia wody, które są pokryte cierniami.

• Rośliny pasożytnicze to rośliny przystosowane do życia na innych roślinach. Mają nitkowate ssawki, które pobierają wodę i pokarm z ciała żywiciela.

• Rośliny wodne to rośliny przystosowane do życia w środowisku wodnym. Mają giętkie łodygi i słabo rozwinięte korzenie lub ich brak.

• Rośliny okrytonasienne są głównym składnikiem większości lądowych zbiorowisk roślinnych. Chronią glebę przed wysychaniem i niszczeniem, upiększają krajobraz i wytwarzają substancje organiczne, będące pożywieniem dla organizmów cudzożywnych.

• Stanowią źródło pożywienia dla człowieka. Służą do wyrobu leków, kosmetyków, przypraw, materiałów budowlanych i tkanin.

Praca domowa

Słownik

Zadania