Uszkodzenia skóry, powstałe w wyniku działania różnych czynników, powodują zaburzenia pracy całego organizmu. Skuteczna pomoc poszkodowanym z ciężkimi urazami (do których można zaliczyć oparzenia i odmrożenia) zależy zarówno od umiejętności osób ratujących, jak i czasu, w jakim nadejdzie pomoc. W przypadku każdego oparzenia i odmrożenia należy kierować się zasadą, że uraz jest poważniejszy niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.

Już wiesz
  • że przed podjęciem pierwszych czynności ratowniczych należy założyć rękawiczki ochronne;

  • jak ocenić stan poszkodowanego i zbadać jego podstawowe funkcje życiowe;

  • co to jest aseptyka i jak sterylnie założyć opatrunek na ranę.

Nauczysz się
  • opisywać, jak zbudowana jest skóra i jakie są jej najważniejsze funkcje;

  • wyjaśniać, jaki jest wpływ wysokich i niskich temperatur na organizm ludzki;

  • udzielać pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń;

  • klasyfikować zagrożenia wynikające z niewłaściwego postępowania w przypadku oparzeń i odmrożeń.

igHRiEsNFX_d5e194

1. Budowa i funkcje skóry

R1HWlbPlkPEJ31
Skóra ma bardzo skomplikowaną budowę i pełni wiele istotnych funkcji

Skóra jest największym narządem ludzkiego organizmu. Składa się z dwóch warstw. Widoczna (zewnętrzna) to naskórek, który jest barierą między środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem organizmu. Druga warstwa (niewidoczna dla oka) to skóra właściwa, w której znajdują się zakończenia nerwowe, mieszki włosowe oraz gruczoły potowe i łojowe, co zostało szczegółowo przedstawione na ilustracji nr 1.

Ponadto, skóra pełni wiele istotnych funkcji. Stanowi m.in. mechaniczną barierę miedzy światem zewnętrznym a wewnętrznym organizmu, chroni przed utratą płynów, inwazją bakterii i wirusów itp., a także pośredniczy w dostarczaniu do mózgu informacji ze świata zewnętrznego. Dodatkowo skóra odpowiada za utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała, czyli pełni funkcję termoregulacyjną. Oparzenia powodują utratę wszystkich wymienionych właściwości skóry.

igHRiEsNFX_d5e277

2. Oparzenia i odmrożenia

RmDdXptA71aFO1
Aby unikać oparzeń słonecznych, można stosować kremy z filtrem UV

Oparzenie to (w zależności od głębokości) uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów, powstałe w wyniku działania czynnika uszkadzającego. Czynniki uszkadzające (oparzeniowe) dzielimy na:

  • termiczne (ogień, gorące płyny, para wodna),

  • chemiczne (kwasy lub zasady),

  • elektryczne (instalacja elektryczna domowa i przemysłowa, piorun),

  • radiacyjne (promieniowanie),

  • słoneczne.

Zmiany powstające na skórze pod wpływem działania tych czynników są bardzo podobne. Jednak skutki dla zdrowia osób poszkodowanych są niejednorodne, a w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić nawet do śmierci.

Ciekawostka

Skóra, która uległa martwicy w wyniku działania czynnika uszkadzającego, nazywana jest strefą koagulacji – zmiany w tej strefie są nieodwracalne. Dookoła strefy koagulacji tworzy się strefa zastoju, w której występują zaburzenia krążenia. Jeżeli krążenie w strefie zastoju nie zostanie przywrócone, tkanki obumrą z powodu niedokrwienia. Wokół strefy zastoju wytwarza się strefa przekrwienia – odczyn zapalny skóry powstający w wyniku reakcji zdrowej tkanki na uraz.

Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów w wyniku działania niskiej temperatury, wskutek której zaczynają obkurczać się naczynia krwionośne. Jeżeli działanie niskiej temperatury nie zostanie w odpowiednim czasie przerwane, dochodzi do całkowitego zamknięcia przepływu krwi. Brak przepływu krwi skutkuje natomiast zamarzaniem wody wewnątrz tkanek i tworzeniem się malutkich kryształów lodu, które niszczą komórki.

Ważne!

Do odmrożeń może dojść również przy temperaturze powyżej 0°C, zwłaszcza przy wilgotnej i wietrznej pogodzie. Najbardziej narażone są najsłabiej ukrwione lub odsłonięte części ciała, które prezentuje ilustracja 3.

RsOIvsIjoMIae1
Zaznaczone miejsca należy wyjątkowo szczelnie osłaniać przed wiatrem i mrozem
igHRiEsNFX_d5e481

3. Stopnie oparzenia

Stopnie oparzenia, świadczące o tym, czy mamy do czynienia z oparzeniem ciężkim czy lekkim zależą od głębokości uszkodzonej skóry oraz rozległości i miejsca oparzenia.
Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry oparzenia dzielimy na:

  • I stopnia – uszkodzenia powierzchowne obejmujące tylko naskórek; objawy: miejscowy stan zapalny, zaczerwienienie skóry i ból;

  • II stopnia – uszkodzenia naskórka i niepełnej grubości skóry właściwej; objawy: miejscowy stan zapalny, obrzęk, zaczerwienienie skóry z widocznymi białymi plamami oraz pęcherzami i znacznymi dolegliwościami bólowymi;

  • III stopnia – uszkodzenia naskórka i pełnej grubości skóry właściwej; objawy: perłowobiała i/lub zwęglona skóra o wyglądzie przezroczystym lub pergaminowym, zanik czucia i reakcji na ból.

Do oceny powierzchni rozległych oparzeń wykorzystuje się tzw. regułę dziewiątek. Ciało człowieka dzieli się na obszary, które stanowią 9 lub 18% całkowitej powierzchni ciała. Na tej podstawie można mniej więcej ocenić rozległość oparzenia. Nieco inaczej proporcje kształtują w przypadku dzieci, co prezentuje załączona galeria.

Mniejsze oparzenia lub o nieregularnym kształcie, ocenia się wykorzystując fakt, że dłoń poszkodowanego (razem z palcami) stanowi ok. 1% całkowitej powierzchni jego ciała.

Miejsca, których oparzenia niezależnie od stopnia i rozległości powinny być leczone w szpitalu, prezentuje poniższa ilustracja.

RVjtujXJDQUoH1
Lekceważenie niektórych oparzeń może być przyczyną wielu powikłań
igHRiEsNFX_d5e554

4. Stopnie odmrożenia

Stopień odmrożenia zależy od temperatury, czasu działania i powierzchni ciała narażonej na zimno. Odmrożenia dzielimy na:

  • odmrożenia I stopnia – przejściowe zaburzenia krążenia krwi w wyziębionym miejscu, dotyczące tylko powierzchownych warstw naskórka, objawiają się m.in. bólem, zaczerwienieniem lub bladością, mrowieniem i lekkim obrzękiem; jest to proces odwracalny i po wygojeniu nie pozostawia żadnych trwałych zmian;

  • odmrożenia II stopnia – doprowadzają do uszkodzenia głębszych warstw naskórka i objawiają się pęcherzami wypełnionymi płynem surowiczympłyn surowiczypłynem surowiczym o krwawym zabarwieniu;

  • odmrożenia III stopnia – ich następstwem są: uszkodzenie naskórka, skóry właściwej, a niekiedy też tkanek głębiej położonych;

  • odmrożenia IV stopnia – powodują martwicę całych części ciała (np. palca), przy czym zmiany mogą dotyczyć także kości; w przypadku tak poważnych odmrożeń bardzo często dochodzi do ciężkich zakażeń bakteryjnych.

Ważne!

Z odmrożeniami powyżej II stopnia należy zawsze zgłosić się do lekarza.

Polecenie 1

Wymień kilka sposobów, jak można zapobiec odmrożeniom stóp, dłoni oraz nosa.

igHRiEsNFX_d5e610

5. Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń

Udzielając pierwszej pomocy oparzonemu, należy najpierw ocenić miejsce zdarzenia, ze szczególnym uwzględnieniem swojego bezpieczeństwa, bowiem ratowanie osób oparzonych może być niebezpieczne dla ratującego. Następnym krokiem jest przerwanie działania czynnika wywołującego oparzenie. W zależności od okoliczności należy:

  • wyprowadzić osobę poszkodowaną z pożaru,

  • ugasić płonące ubranie wodą bądź stłumić płomienie, narzucając na nie ubranie z naturalnych włókien,

  • polać zimną wodą lub zdjąć ubranie oblane gorącym płynem,

  • zdjąć tlące się lub nasączone środkiem chemicznym ubranie,

  • odłączyć źródło prądu.

Zapamiętaj!

Nie odrywaj zwęglonej, stopionej odzieży, która przykleiła się do skóry. Nieumiejętne jej usunięcie spowoduje powstanie otwartej rany, którą bardzo łatwo zainfekować. Z tego względu rozetnij ubranie wokół spalonych fragmentów przylegających ściśle do skóry i pozostaw je aż do usunięcia przez lekarzy w szpitalu.

Bezpośrednio po odsunięciu poszkodowanego od źródła ciepła jego skóra nadal jest gorąca, a uszkodzenia się poszerzają. Powoduje to pogłębianie i rozszerzanie się ran oparzeniowych. Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze schładzanie ran oparzeniowych – w tym celu użyj czystej wody dowolnego pochodzenia (kran, woda butelkowana itp.).

Zapamiętaj!
  • Schładzanie małych powierzchni oparzeniowych powinno trwać ok. 10‑15 min.

  • W przypadku oparzeń o dużej powierzchni, ciało należy schładzać najwyżej 1‑2 min, najlepiej przykładając mokre ręczniki, prześcieradła itp. Nie wolno polewać ich bieżącą zimną wodą lub robić zimnych kąpieli, ponieważ mogą doprowadzić do hipotermiihipotermiahipotermii.

Przy oparzeniach chemicznych (kwasami lub zasadami) substancje te należy jak najszybciej spłukać, najlepiej rozproszonym strumieniem wody przez ok. 15 min. Substancje sypkie, przed spłukaniem należy dokładnie zetrzeć lub otrzepać. Resztki uszkadzającego środka przylegające do skóry poszkodowanego należy usunąć (ścierając lub zdrapując), po czym skórę obficie spłukać wodą. Szczególnie ważne jest wypłukanie substancji żrących z oka, które jest wyjątkowo podatne na nieodwracalne zmiany i trwałe uszkodzenia.

Schładzając, jednocześnie zdejmij poszkodowanemu biżuterię (pierścionki, zegarki, łańcuszki, kolczyki itp.) oraz buty, odzież i wszystkie inne uciskające części ubrania, które znajdują się blisko miejsca oparzenia. Po pojawieniu się obrzęku czy pęcherzy wspomniane czynności mogą być bardzo trudne lub niemożliwe. Po schłodzeniu lub spłukaniu substancji chemicznej na rany oparzeniowe załóż jałowy opatrunek.

Ciekawostka

Na rany oparzeniowe najlepiej stosować opatrunki hydrożelowe, które zaliczane są do tzw. opatrunków aktywnych. Oznacza to, że nie tylko chronią ranę przed światem zewnętrznym, ale również chłodzą, uśmierzając ból. Ponadto dzięki swoim właściwościom bezpośrednio współdziałają z procesami gojenia się ran.

Ważne!

Rany oparzeniowe II i III stopnia oraz oparzenia chemiczne oraz elektryczne powinny być zawsze zbadane przez lekarza.

Podczas udzielania pierwszej pomocy osobom oparzonym nie wolno:

  • gasić palącej się odzieży narzucając na płomienie materiały sztuczne, topiące się w ogniu,

  • polewać spirytusem (alkoholem) miejsc urazu,

  • smarować oparzonych miejsc masłem, olejem, przypadkowymi maściami itp.,

  • przekłuwać pęcherzy,

  • dotykać ran oparzeniowych,

  • schładzać ran oparzeniowych lodem,

  • neutralizować oparzeń chemicznych.

Polecenie 2

Obejrzyj film i stwórz na jego podstawie szczegółową instrukcję postępowania w przypadku oparzenia wrzątkiem.

R5WULobcylBDF1
Film rozpoczyna ujęcie garnka na płycie grzewczej z ziemniakami i gotującą się wodą. Nastolatka przenosi garnek z płyty do zlewu i zaczyna je odcedzać nie mając na rękach nic do ochrony przed gorącem. Prawą ręką trzyma rączkę rondla, a lewą przytrzymuje pokrywkę. Po chwili odskakuje trzymając się za rękę, a garnek wpada do zlewu. Zmiana ujęcia, zbliżenie prawej dłoni z czerwoną plamą od poparzenia. Do kuchni przybiega młodszy brat, zdejmuje dziewczynie z ręki zegarek i pomaga włożyć dłoń pod kran. Zmiana ujęcia, zbliżenie strumienia wody z kranu chłodzącego oparzenie. Zmiana ujęcia, pojawia się czarna plansza z napisem Około 15 minut później. Chłopak zakręca wodę i razem z siostrą wychodzą z kuchni. Zmiana ujęcia, zbliżenie oparzonej ręki okładanej gazą, a następnie bandażowanej przez brata. Zmiana ujęcia, następuje seria przebitek z poprzednich scen, ekran ciemniejszy, na tle obrazu napisy: Oparzone miejsce schłódź natychmiast zimną wodą. Zdejmij biżuterię, zegarki i tym podobne. Po schłodzeniu rany nałóż jałowy opatrunek. Oparzonych miejsc nie polewaj spirytusem i nie schładzaj ich lodem. Nigdy nie przekłuwaj pęcherzy.
igHRiEsNFX_d5e719
Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń
Instrukcja: Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń
Krok

Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.

Krok

Przerwij działanie czynnika powodującego oparzenie.

Krok

Zdejmij biżuterię i wszystkie uciskające części ubrania znajdujące się blisko rany oparzeniowej.

Krok

Przystąp do schładzania ran oparzeniowych.

Krok

Rany II i III stopnia oraz powstałe na skutek działania środków chemicznych lub porażenia prądem elektrycznym powinny być zawsze zbadane przez lekarza!

igHRiEsNFX_d5e783

6. Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń

Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń polega na ogrzewaniu biernym i czynnym poszkodowanego. Ogrzewanie bierne to zapobieganie dalszej utracie ciepła, np. wejście do ciepłego pomieszczenia. Ogrzewanie czynne natomiast dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Ogrzewanie czynne wewnętrzne to ogrzewanie organizmu od środka (np. podawanie ciepłych płynów), a ogrzewanie czynne zewnętrzne polega na dostarczeniu ciepła z zewnątrz (przez powierzchnię skóry), np. poprzez umieszczenie palców rąk pod pachami.

Udzielając pierwszej pomocy należy:

  • przenieść osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia;

  • przebrać poszkodowanego w suchą i ciepłą odzież oraz okryć go kocem;

  • podać ciepłe płyny do picia;

  • założyć luźny, jałowy opatrunek na miejsce odmrożenia;

  • przy odmrożeniach powyżej II stopnia zawsze niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Zapamiętaj!

Przy odmrożeniach palców stóp należy zachować szczególną ostrożność podczas zdejmowania butów. Pamiętaj, że najlepiej jest rozsznurować całe buty i dopiero wtedy powoli wyciągać z nich stopy.

Ważne!
igHRiEsNFX_d5e840
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Instrukcja: Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Krok

Zapewnij poszkodowanemu ciepłe otoczenie.

Krok

Ogrzej poszkodowanego od środka (podając ciepłe napoje) oraz z zewnątrz (okrywając kocem, zakładając ciepłe rękawiczki itp.).

Krok

Na miejsce odmrożenia załóż luźny, jałowy opatrunek.

Krok

W przypadku odmrożeń III i IV stopnia należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza!

igHRiEsNFX_d5e897

Podsumowanie

  • Skóra człowieka pełni wiele istotnych funkcji. Dzięki swojej elastyczności chroni organizm przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Ponadto wydziela pot i utrzymuje stałą temperaturę ciała, odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego, chroni organizm przed inwazją bakterii, wirusów i innych mikroorganizmów. Oparzenia skutkują utratą wszystkich funkcji skóry.

  • Oparzenia i odmrożenia należą do jednych z najcięższych obrażeń, pozostawiając często urazy fizyczne i psychiczne do końca życia.

  • Udzielając pomocy osobom z oparzeniami lub odmrożeniami należy przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo swoje, poszkodowanego i innych ratujących. Następnie przerwać czynnik wywołujący uraz.

  • Organizm należy ogrzewać biernie, czyli np. przenieść (przeprowadzić) osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia oraz czynnie. Ogrzewanie czynne dzielimy na wewnętrzne (np. podawanie ciepłych napojów) i zewnętrzne (np. okrycie poszkodowanego kocem).

  • Udzielając pierwszej pomocy w przypadku oparzenia, najważniejsze jest szybkie schłodzenie uszkodzonego miejsca (zimną bieżącą wodą). Po schłodzeniu na ranę nakładamy jałowy opatrunek, najlepiej hydrożelowy (aktywny) i wszystko luźno bandażujemy.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychigHRiEsNFX_1443527762069_0numerach alarmowych.

igHRiEsNFX_1443527762069_0
igHRiEsNFX_d5e943

Słowniczek

odmrożenie
Definicja: odmrożenie

uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów na skutek działania niskiej temperatury

oparzenie
Definicja: oparzenie

uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów na skutek działania wysokiej temperatury

hipotermia
Definicja: hipotermia

stan bezpośredniego zagrożenia życia spowodowany spadkiem temperatury głębokiej (narządów wewnętrznych) poniżej 35°C

płyn surowiczy
Definicja: płyn surowiczy

płyn powstający jako reakcja obronna organizmu, najczęściej w przebiegu jakiegoś zapalenia

igHRiEsNFX_d5e1034

Zadania

Ćwiczenie 1
RCykcDKl6oqxH1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RZIrOjy4Yxivi1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rhf3bMX5U6YsF1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1XwDRfJKHYek1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1EZcx01jb7DJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.